Βασίλης Τσιράκης
Ο χειμώνας του 1936 ήταν ο πιο άγριος των τελευταίων χρόνων. Οι τιμές των τροφίμων είχαν φτάσει στα ύψη και η οικονομική κατάσταση των εργαζομένων γινόταν δυσβάσταχτη. Το Φεβρουάριο ξεκίνησαν οι πρώτες εργατικές κινητοποιήσεις. Λιμενεργάτες, αυτοκινητιστές, τροχιοδρομικοί, οι εργάτες βενζίνης (Σελλ, Γκρεκοπετρόλ), οι καπνεργάτες της Καβάλας και της Δράμας, οι κλωστοϋφαντουργοί Καρέλα στο Ν. Φάληρο και άλλες οι οποίες χτυπιούνται από την αστυνομία. Ο Βασίλης Τσιράκης μας πηγαίνει πίσω στο χρόνο σε μια από τις σημαντικότερες ιστορίες του εργατικού κινήματος και συνολικά του μεσοπολέμου στην Ελλάδα..
1. Ένα σύντομο χρονικό:
Κάνοντας έναν απολογισμό της κρατικής βίας και τρομοκρατίας το πρώτο τρίμηνο του 1936 θα μετρήσουμε 4 δολοφονίες, 444 συλλήψεις, 334 φυλακίσεις, 175 τραυματισμούς, 89 βασανισμούς, 474 κατασχέσεις και 55 εξορισθέντες. Ακόμη ο Μεταξάς ήταν αντιπρόεδρος και υπουργός στρατιωτικών στην κυβέρνηση Δεμερτζή που ορκίζεται τον Μάρτη εκείνου του έτους. Την ίδια περίοδο, εντείνονται οι διακρίσεις σε βάρος των προσφύγων (διάβημα βουλευτών στον πρωθυπουργό, Φεβρουάριος του ’36), όπως και σε βάρος των βορειοελλαδιτών σε σχέση με τους λεγόμενους παλαιοελλαδίτες. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 90% του δυναμικού του κρατικού μηχανισμού στη Βόρειο Ελλάδα απαρτίζεται από νοτιοελλαδίτες.
- Στις 28 Μαρτίου τρεις μεγάλες εταιρίες καπνού στη Θεσσαλονίκη απολύουν ξαφνικά 200 εργάτες, ενώ στις 4 Απριλίου συνέρχεται στη Θεσσαλονίκη το 1ο πανκαπνεργατικό συνέδριο. Οργανώνεται από την Καπνεργατική Ομοσπονδία Ελλάδας (ΚΟΕ), η οποία μετονομάζεται σε Πανελλαδική Καπνεργατική Ομοσπονδία (ΠΚΟ). Το συνέδριο διαρκεί 3 μέρες και τα κύρια θέματα που το απασχολούν είναι τα μεροκάματα, το ταμείο ασφάλισης (ΤΑΚ) και η ενότητα του κλάδου. Για το τελευταίο αποφασίστηκε να γίνει πρόταση στην ΕΟΚΣΕ για ενοποίηση.
- Στις 13 Απριλίου, εντωμεταξύ, ο Δεμερτζής πεθαίνει αιφνιδίως και την ίδια ημέρα ο βασιλιάς, δίχως να ενημερώσει τους πολιτικούς αρχηγούς, διορίζει το Μεταξά πρωθυπουργό. Μετά από νέα αποτυχία των Φιλελευθέρων να έλθουν σε συμφωνία με τα κόμματα της αντιβενιζελικής παράταξης, η κυβέρνησή Μεταξά εξασφαλίζει ψήφο εμπιστοσύνης από την Βουλή με 241 ψήφους υπέρ, 16 κατά, τους βουλευτές του Κ.Κ.Ε. και τον Γεώργιο Παπανδρέου, και 4 αποχές στις 27 Απριλίου. Τρεις μέρες αργότερα, η Βουλή με ψήφισμά της διέκοψε τις εργασίες της για πέντε μήνες εξουσιοδοτώντας την κυβέρνηση να εκδίδει νομοθετικά διατάγματα για όλα τα θέματα, με τη σύμφωνη γνώμη μιας κοινοβουλευτικής επιτροπής, η οποία δε λειτούργησε ποτέ.
- Στις 15-4-36 γίνεται κοινή συνεδρίαση της ΠΚΟ και της ΕΟΚΣΕ όπου αποφασίζεται κοινή Εκτελεστική Επιτροπή. Την Κυριακή 19 Απριλίουπραγματοποιείται στον κινηματογράφο «Ολύμπιον» μεγάλη συγκέντρωση καπνεργατών όπου αποφασίζεται η κήρυξη απεργίας σε περίπτωση που δεν υιοθετηθούν τα αιτήματα του συνεδρίου.Οι καπνέμποροι σε απάντηση των αιτημάτων απειλούν με απολύσεις και λοκ-άουτ, ενώ οι καπνεργάτες εκλέγουν επιτροπές αγώνα κατά εργοστάσιο και κατά συνοικία και ξεκινούν οικονομική εξόρμηση.
- Την Τετάρτη στις 29 Απριλίου πέφτει το σύνθημα για το ξεκίνημα της απεργίας. Οι απεργοί κατευθύνονται στα γραφεία της ΠΚΟ και κατόπιν στον κινηματογράφο «Πάνθεον», όπου υπολογίζονται πάνω από 10.000 (εκείνη την περίοδο στη Θεσσαλονίκη υπήρχαν 12.000 καπνεργάτες εκ των οποίων οι 7.500 ήταν γυναίκες). Εκλέγεται κεντρική επιτροπή αγώνα η οποία επισκέπτεται το γενικό διοικητή Μακεδονίας Πάλλη.
- Την Πέμπτη 30 Απριλίου η απεργία γενικεύεται σε όλη τη χώρα. Οι απεργοί της Θεσσαλονίκης μαζεύονται ξανά στο «Πάνθεον» και αποφασίζουν την τοποθέτηση εργατικών φρουρών στα καπνομάγαζα. Την ίδια μέρα κάποιοι καπνέμποροι προσπαθούν να βάλουν φωτιά στα εργοστάσια για να εισπράξουν τα ασφάλιστρα.Την Παρασκευή 1 Μαΐου η εργατική Πρωτομαγιά γιορτάζεται με δύο συγκεντρώσεις, μια στο Μπεχτσινάρ και μια στο Σέιχ Σου.
- Το Σάββατο 2 Μαΐου και την Κυριακή 3 Μαΐου ο διοικητής της χωροφυλακής επιτίθεται στα καπνομάγαζα, διώχνει τις απεργιακές φρουρές και τοποθετεί χωροφύλακες. Τη Δευτέρα 4 Μαΐου γίνεται μεγάλη συγκέντρωση μπροστά στα γραφεία της ΠΚΟ. Εγκρίνεται ψήφισμα και αποφασίζεται να σταλεί με τηλεγράφημα στην Αθήνα στην κυβέρνηση. Σύσσωμοι οι καπνεργάτες κατευθύνονται προς το τηλεγραφείο όπου δέχονται επίθεση από έφιππους αστυνομικούς. Τρεις φορές οι καπνεργάτες σπάζουν τον κλοιό και φτάνουν στο τηλεγραφείο. Στη διάρκεια της επίθεσης χτυπήθηκε σοβαρά η καπνεργάτρια Σοφία Κωνσταντινίδου.
- Την Τρίτη 5 Μαΐου κατεβαίνουν σε απεργία οι κλωστοϋφαντουργοί, οι χαρτεργάτες, οι τσαγκαράδες και οι λαστιχάδες. Οι περισσότεροι δήμοι και κοινότητες εγκρίνουν κονδύλια από το δημοτικό προϋπολογισμό για ενίσχυση του αγώνα.Την Τετάρτη 6 Μαΐου φασίστες, μέλη της οργάνωσης ΕΕΕ (τριεψιλίτες), πυροβολούν και τραυματίζουν τον υποδεματεργάτη Κ. Σαμιώτη, 20 χρόνων. Την Πέμπτη 7 Μαΐου φτάνει στη Θεσσαλονίκη επιστρέφοντας από το Βελιγράδι ο πρωθυπουργός Ι. Μεταξάς, ο οποίος και δίνει εντολή για καταστολή των απεργιών.
- Την Παρασκευή 8 Μαΐου η κατάσταση είναι τεταμένη. Χιλιάδες απεργοί καπνεργάτες συγκεντρώνονται έξω από τα γραφεία της ΠΚΟ. Οι διαθέσεις τους έντονα αγωνιστικές. Εγκρίνεται ψήφισμα και προτείνεται 15μελής επιτροπή για να το επιδώσει στη γενική διοίκηση. Οι συγκεντρωμένοι όμως απαιτούν να επιδοθεί το ψήφισμα από όλους και ξεκινούν πορεία στην Εγνατία. Η αστυνομία επιτίθεται, αλλά οι καπνεργάτες δεν υποχωρούν. Όλη η Εγνατία από το Βαρδάρη μέχρι την Αριστοτέλους θυμίζει πεδίο μάχης. Οι ίδιες σκηνές ξετυλίγονται και σε άλλα σημεία της πόλης. Ύστερα από συγκέντρωση στο Μπεχτσινάρ, 2500 απεργοί υφαντουργοί (κυρίως γυναίκες) κατευθύνονται προς την πόλη. Στο δρόμο κτυπιούνται από την αστυνομία, αλλά κατορθώνουν να φτάσουν στη γενική διοίκηση (υπουργείο Βόρειας Ελλάδας). Οι στρατιώτες που περιφρουρούν το κτίριο παίρνουν εντολή να κτυπήσουν. Εκεί λαμβάνουν χώρα οι πρώτες απειθαρχίες φαντάρων και αξιωματικών.
- Ο απολογισμός της ημέρας: 70 τραυματίες, 100 συλλήψεις. Το βράδυ της ίδιας μέρας τα 3 εργατικά κέντρα της πόλης (ΕΚΘ, πανυπαλληλικό, πανεργατικό) αποφασίζουν την κήρυξη 24ωρης γενικής απεργίας.
Ξημερώνοντας Σάββατο 9 Μαΐου, η Θεσσαλονίκη θυμίζει πολιορκημένη πόλη. Από τα χαράματα περίπολοι στρατού και αστυνομίας ανεβοκατεβαίνουν στους κεντρικούς δρόμους της πόλης και των προσφυγικών συνοικιών. Συγκοινωνίες όπως και εφημερίδες δεν υπάρχουν, λόγω της απεργίας των αυτοκινητιστών και των τυπογράφων. Οι εργαζόμενοι κατεβαίνουν σιγά σιγά προς το κέντρο της πόλης. Γίνονται συγκεντρώσεις σε διάφορα σημεία. Η πρώτη σύγκρουση με την αστυνομία γίνεται από τους αυτοκινητιστές, οι οποίοι προσπαθούν να απελευθερώσουν ένα συνάδελφο τους που έχει συλληφθεί. Κατά τη διάρκεια της σύγκρουσης πέφτει νεκρός ο οδηγός, από το Ασβεστοχώρι Θεσσαλονίκης, Τάσος Τούσης. Οι εργάτες τοποθετούν το νεκρό πάνω σε μια ξύλινη πόρτα και κατευθύνονται προς τη γενική διοίκηση. Η εικόνα της μητέρας πάμω από το άψυχο πια κορμί του θα εμπνεύσει τον Γιάννη Ρίτσο που θα γράψει τον «Επιτάφιο». Η αστυνομία κλείνει το δρόμο και επιτίθεται. Η σύγκρουση γενικεύεται. Στήνονται οδοφράγματα σε όλο το κέντρο της πόλης. Γίνονται μάχες σώμα με σώμα. Οι χωροφύλακες κτυπούν στο ψαχνό. Οι καμπάνες κτυπούν ασταμάτητα. Φήμες για πολλούς νεκρούς και τραυματίες. Όμως αντί να υποσταλούν, οι διαδηλώσεις μαζικοποιούνται. Οι διαδηλωτές καταλαμβάνουν το κέντρο της πόλης. Απολογισμός 9 νεκροί, εκατοντάδες τραυματίες.
Το μεσημέρι ο διοικητής του Γ” Σώματος Στρατού δίνει εντολή στους χωροφύλακες να κλειστούν στα τμήματα και διατάζει το στρατό να αναλάβει τη διοίκηση τους. Απαγορεύει κάθε είδους συγκέντρωση σε ανοιχτό ή κλειστό χώρο. Παρά την απαγόρευση χιλιάδες λαού συγκροτούν διαδηλώσεις με κεντρικό σύνθημα «Κάτω οι δολοφόνοι – εκδίκηση». Στο ψήφισμα που εγκρίνεται απαιτείται άμεση παραίτηση της κυβέρνησης, σύλληψη του αστυνομικού διοικητή Ντάκου, αποδοχή όλων των αιτημάτων των απεργών, απελευθέρωση όλων των συλληφθέντων. Η Θεσσαλονίκη βρίσκεται στα χέρια των εργατών. Η κεντρική απεργιακή επιτροπή οπλίζει με ρόπαλα τις φρουρές των εργοστασίων και των συνδικάτων. Εργατικές περίπολοι ελέγχουν το κέντρο και τις γειτονιές της πόλης.
- Την Κυριακή 10 Μαΐου γίνεται η κηδεία των νεκρών μπροστά σε 150.000 λαού. Ο ταγματάρχης Μαρινάκης καταθέτει στεφάνι και σηκώνεται στα χέρια από τους εργάτες. Μετά την κηδεία ο λαός ξεχύνεται στην πόλη. Στην πλατεία Ελευθερίας γίνεται η μεγαλύτερη συγκέντρωση που έγινε ποτέ στην πόλη. Δεν παίρνονται όμως συγκεκριμένα μέτρα για την περιφρούρηση των απεργιών και της ζωής των εργατών. Έτσι, τη Δευτέρα 11 Μαΐου η κρατική βία ξαναγυρίζει. Γίνεται πογκρόμ συλλήψεων, καταλαμβάνοντας μέχρι και τα γραφεία του ΕΚΘ. Έχουν φτάσει ήδη στην πόλη αντιτορπιλικά και ένα σύνταγμα πεζικού από τη Λάρισα. Εκπρόσωποι των απεργών με βάρκες προσπαθούν να ενημερώσουν τους ναύτες.
- Την ίδια μέρα η ΓΣΕΕ και η Ενωτική αποφασίζουν από κοινού 24ωρη πανελλαδική απεργία για την Τετάρτη 13 Μαΐου. Την Τρίτη 12 Μαΐου και την Τετάρτη 13 Μαΐου γίνονται συγκρούσεις σε διάφορες πόλεις της χώρας. Η απεργία είχε καθολική επιτυχία. Όμως το πογκρόμ συλλήψεων κορυφώνεται. Φυλακίσεις, βασανισμοί, συλλήψεις και εκτοπίσεις εκατοντάδων συνδικαλιστών. Σε συνεδρίαση της Εκτελεστικής Επιτροπής της ΠΚΟ αποφασίζεται η λύση της απεργίας την Πέμπτη 14 Μαΐου μετά την υπόσχεση που πήρε για απελευθέρωση των συλληφθέντων, χορήγηση συντάξεων στις οικογένειες των νεκρών και ικανοποίηση μέρους των αιτημάτων.
2. Οι έντονες κοινωνικές και πολιτικές διεργασίες από το ’22 ως το ’36:
Ο καπνός, κύριο εξαγωγικό προϊόν της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αλλά και του ελληνικού κράτους, κατέχει την πρώτη θέση ανάμεσα στα προϊόντα που παράγονται ή εξάγονται. Στη Θεσσαλονίκη το 1903 υπάρχουν 12 μεγάλες επιχειρήσεις επεξεργασίας καπνού (αμερικανικές, γαλλικές, ισραηλίτικες, τουρκικές, ελληνικές κ.ά.) όπου εργάζονται γύρω στους 10000 καπνεργάτες. Μερικές απ’ αυτές απασχολούν πάνω από 500 εργάτες.
Η δουλειά εποχιακή, τα μεροκάματα μικρά, οι συνθήκες δουλειάς άθλιες (υπόγεια υγρά και ανήλια, όπου η φυματίωση σάρωνε). Η πιο κρίσιμη εποχή για τη διεκδίκηση των αιτημάτων ήταν η άνοιξη. Ήταν η περίοδος των προσλήψεων και τα καπνά βρίσκονταν σε ζύμωση και θα καταστρέφονταν, αν δεν συντηρούνταν. Έτσι οι κινητοποιήσεις έπαιρναν από τα πράγματα γενικευμένο χαρακτήρα και έπρεπε να περιφρουρηθούν τόσο από τους απεργοσπάστες, όσο και από τους αστυνομικούς και τα στρατιωτικά αποσπάσματα. Οι συγκρούσεις όμως δεν περιορίζονταν μπροστά στα καπνομάγαζα, αλλά επεκτείνονταν στους δρόμους, στις συνοικίες, στα καφενεία και στα μαγαζιά, με εμπρησμούς σε σπίτια απεργοσπαστών, σπάσιμο χεριών για να μην μπορούν να δουλέψουν κ.ά.
Το 1914 είναι η χρονιά που ο αγώνας των καπνεργατών έχει την πρώτη μεγάλη νίκη. Ύστερα από απεργιακό αγώνα πολλών ημερών, υπογράφτηκε στις 9 Απριλίου η πρώτη συλλογική σύμβαση, που θεωρείται από πολλούς και η πρώτη σύμβαση της εργατικής τάξης στην Ελλάδα. Μεγάλες απεργίες επίσης γίνονται το1919, το 1922 (με αιτήματα και ενάντια στη μικρασιατική εκστρατεία), το 1926(Αγρίνιο – 2 νεκροί), το 1927 (Θεσσαλονίκη – επιδόματα ανεργίας, κοινωνική ασφάλιση), το 1928-29 (Βόλος, Αγρίνιο, Θάσος), το 1931 (Πειραιάς – αιματηρές συγκρούσεις μπροστά στο εργοστάσιο του Παπαστράτου), το 1932 (Καβάλα – 1 νεκρός), το 1933-34 (σε όλες σχεδόν τις πόλεις), το 1935 (οι καπνεργάτες του Αγρινίου πετυχαίνουν αύξηση 30%).
Το 1934 η οικονομία της Ελλάδας είχε μια αύξηση του συνόλου της βιομηχανικής και αγροτικής παραγωγής της τάξης του 10%, ενώ οι εξαγωγές είχαν αύξηση κατά 14% περίπου. Σύμφωνα με στοιχεία της Ενωτικής, το 1932έγιναν 200 απεργίες με συμμετοχή 80.000 εργατών. Το 1933 έγιναν 360 απεργίες με συμμετοχή 120.000 εργατών. Ενώ το 1934 έγιναν 480 απεργίες με συμμετοχή 180.000 εργατών. Στο φόντο των κοινωνικών εξελίξεων και της ανάπτυξης της ταξικής πάλης, πρέπει να δούμε και τις πολιτικές εξελίξεις της περιόδου. Μετά τη μικρασιατική καταστροφή κυριάρχησαν στην Ελλάδα δύο μεγάλα πολιτικά κινήματα, που συμβατικά θα χαρακτηρίζαμε το «Βενιζελικό» και το «Βασιλικό». Η μια παράταξη, με όραμα τη μεγάλη Ελλάδα και πολιτική τη μαχητική Ελλάδα της οικονομικής ανάπτυξης, έκφραζε το δυναμισμό της αστικής τάξης της εποχής και συγκέντρωνε στους κόλπους της την πλειοψηφία της διανόησης. Η δεύτερη παράταξη συγκέντρωνε το φεουδαρχικό, παραδοσιακό, πατριαρχικό και καθυστερημένο κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας. Συσπείρωνε αρκετά αγροτικά στοιχεία και φτωχά στρώματα της πόλης. Ο εχθρός γι’ αυτούς δεν ήταν ο βασιλιάς, ο βιομήχανος, ο τραπεζίτης, αλλά ο μικροαστός, ο δημόσιος υπάλληλος, ο γιατρός, ο διπλοθεσίτης.
Η τετραετία 1932-1936 ήταν για την Ελλάδα μια περίοδος μεγάλης πολιτικής αστάθειας. Οι αντιθέσεις μεταξύ των δύο αστικών παρατάξεων οξύνθηκαν. Οι εκλογές και τα πραξικοπήματα διαδέχονταν στην κυριολεξία το ένα το άλλο. Στις εκλογές της 26-9-1932 πέφτει ο Βενιζέλος και κάνει κυβέρνηση το Λαϊκό Κόμμα με στήριξη Κονδύλη – Μεταξά. Στις 16-1-33 ο Βενιζέλος ξανάρχεται στην κυβέρνηση και προκηρύσσει εκλογές για τις 5-3-1933 στις οποίες πλειοψηφούν οι αντι-Βενιζελικοί. Στις 6-3-1933 γίνεται αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος από τον Πλαστήρα, με αρκετούς νεκρούς και τραυματίες. Στις 10-3-1933 σχηματίζεται κυβέρνηση του Παναγή Τσαλδάρη. Στις 6-6-1933 γίνεται απόπειρα δολοφονίας του Βενιζέλου, ο οποίος φεύγει στο εξωτερικό και επιστρέφει στις 9-9-1934.
Την 1-3-1935 γίνεται αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος από τους Βενιζέλο και Πλαστήρα και 60 πολιτικοί και στρατιωτικοί καταδικάζονται σε θάνατο. Στις εκλογές της 9-6-1935, από τις οποίες απέχουν οι Βενιζελικοί, σχηματίζεται κυβέρνηση Τσαλδάρη. Στις 10-10-1935 ο Κονδύλης πραξικοπηματικά καταλαμβάνει την εξουσία και προκηρύσσει δημοψήφισμα στις 3-11-1935 για την επαναφορά της μοναρχίας. Το δημοψήφισμα, μετά το όργιο νοθείας, κερδίζουν οι φιλοβασιλικοί. Ο βασιλιάς επιστρέφει και ορκίζει πρωθυπουργό τον Δεμερτζή. Στις εκλογές της 26-1-1936 καμιά παράταξη δεν έχει την απόλυτη πλειοψηφία. Ρυθμιστικός ο ρόλος του Παλλαϊκού Μετώπου (ΚΚΕ). Πρόεδρος της Βουλής εκλέγεται ο Θ. Σοφούλης με ψήφους των κομμουνιστών. Μετά τους θανάτους Βενιζέλου και Δεμερτζή ορκίζεται κυβέρνηση του Μεταξά στις 13-4-36 με ανοχή των βενιζελικών κομμάτων.
Τον Ιανουάριο του 1934 συνήλθε η 6η ολομέλεία της ΚΕ του ΚΚΕ. Η ολομέλεια αυτή, μετά από υπόδειξη της Κομμουνιστικής Διεθνούς (ΚΔ), χαρακτήρισε την Ελλάδα σαν χώρα με μέσο επίπεδο ανάπτυξης, βαθιά εξαρτημένη, με φεουδαρχικά υπολείμματα και όχι τελειωμένο τον αστικοδημοκρατικό μετασχηματισμό. Με βάση αυτές τις εκτιμήσεις άλλαξε και η θέση για το χαρακτήρα της επανάστασης στην Ελλάδα. Αυτή θα είχε αστικοδημοκρατικό περιεχόμενο με τάσεις γρήγορης μετεξέλιξης της σε σοσιαλιστική. Όσον αφορά τις κινητήριες δυνάμεις της επανάστασης, ως τέτοιες καθορίζονταν το προλεταριάτο και οι φτωχές μάζες της αγροτιάς. Το προλεταριάτο όφειλε να είναι ο ηγέτης της επανάστασης γιατί η αστική τάξη είχε αποδειχτεί ανίκανη να λύσει τα αστικοδημοκρατικά προβλήματα. Κριτική στις θέσεις αυτές έγινε από τον Παντελή Πουλιόπουλο στο βιβλίο του «Δημοκρατική ή σοσιαλιστική επανάσταση στην Ελλάδα;».
Το Μάρτιο του 1934 συνήλθε το 5ο συνέδριο του ΚΚΕ. Αυτό επιβεβαίωσε τις αποφάσεις της 6ης ολομέλειας και διαπίστωσε ότι καθήκον της στιγμής ήταν η δημιουργία, ενός ενιαίου αντιφασιστικού μετώπου πάλης (τα συνδικάτα ανέφερε χαρακτηριστικά πρέπει να γίνουν αντιφασιστικά φρούρια), ενώ διατήρησε τη θέση ότι ο ρεφορμισμός στρώνει το δρόμο στο φασισμό. Στις 5-10-1934 με πρωτοβουλία του ΚΚΕ υπογράφηκε σύμφωνο κοινής δράσης για την αποτροπή φασιστικής δικτατορίας από το ΚΚΕ, το Αγροτικό κόμμα, τη ΓΣΕΕ, την Ενωτική ΓΣΕΕ και τα ανεξάρτητα εργατικά συνδικάτα.Το Νοέμβριο ακολούθησαν οι κινητοποιήσεις ενάντια στη σύγκλιση του φασιστικού συνεδρίου, το οποίο τελικά και δεν έγινε. Στο βενιζέλο-πλαστηρικό πραξικόπημα το ΚΚΕ αντέδρασε έντονα αναπτύσσοντας κοινή δράση ακόμα και με το Λαϊκό Κόμμα.
Στις 26 Ιουλίου του 1935 άρχισε στη Μόσχα το 7ο συνέδριο της Κομμουνιστικής Διεθνούς, το οποίο και έριξε τη γραμμή της συσπείρωσης όλων των αντιφασιστικών δυνάμεων. Το Σεπτέμβριο του 1935 γίνεται η 4η ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, όπου αναφέρεται ότι πρέπει να αποκατασταθεί άμεσα η ενότητα του συνδικαλιστικού κινήματος και ότι στο αντιφασιστικό μέτωπο χωρούν και τα αστικά κόμματα (Φιλελεύθεροι). Έτσι στο πραξικόπημα του Κονδύλη το ΚΚΕ κάνει πρόταση στους Φιλελεύθερους για συνεργασία. Το Δεκέμβριο του 1935 συνήλθε το 6ο συνέδριο του ΚΚΕ το οποίο, αφού επιβεβαίωσε τις αποφάσεις της 4ης ολομέλειας, αποφάσισε τη διάλυση των κομματικών οργανώσεων στην ύπαιθρο και την ένταξη τους στο ΑΚΕ. Επίσης έθεσε το καθήκον της δημιουργίας ενιαίας οργάνωσης νέων. Δημιουργήθηκε η ΦΕΟΝ στην οποία μετείχαν οι νεολαιίστικες οργανώσεις του ΚΚΕ, του ΣΚΕ, του ΑΚΕ, των αστικών δημοκρατικών κομμάτων και η Χριστιανική Αδελφότης Νέων.
Τον Ιανουάριο του 1936 το ΚΚΕ συγκροτεί με το ΑΚΕ (Βογιατζής) το Παλλαϊκό Μέτωπο. Αμέσως μετά τις εκλογές και ενώ κανένα κόμμα δεν είχε την πλειοψηφία, υπογράφεται μεταξύ Φιλελεύθερων και Παλλαϊκού Μετώπου συμφωνία γνωστή και ως σύμφωνο Σοφούλη – Σκλάβαινα.
Σύμφωνα μ’ αυτό οι βουλευτές του Μετώπου θα ψήφιζαν Σοφούλη για πρόεδρο της Βουλής, ενώ το κόμμα των Φιλελεύθερων αναλάμβανε την υποχρέωση να προωθήσει γενική αμνηστία, καθιέρωση της απλής αναλογικής και άμεση βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των εργαζομένων. Στα γεγονότα του Μάη της Θεσσαλονίκης το ΚΚΕ συμμετέχει ενεργά χωρίς όμως να μπορεί να προβλέψει και επομένως να οργανώσει την εξέλιξη τους. Σε ανακοίνωση του Παλλαϊκού Μετώπου στις 11 Μαΐου απαιτούνταν: Άμεση παραίτηση της κυβέρνησης, άμεση και απόλυτη εφαρμογή του συμφώνου Σκλάβαινα – Σοφούλη, σχηματισμός κυβέρνησης από τη δημοκρατική πλειοψηφία της Βουλής, ικανοποίηση εκκρεμών αιτημάτων του λαού.Ποια θα ήταν η εξέλιξη αν η εργατική τάξη της Θεσσαλονίκης έδινε τη μάχη μέχρι το τέλος; Υπήρχε επαναστατική κατάσταση τις μέρες του Μάη; Ποιος ήταν τότε ο συσχετισμός στο στρατό; Θα μπορούσε να κρατηθεί η εργατική εξουσία ή θα είχαμε έναν εμφύλιο τύπου Ισπανίας; Είναι φανερό ότι αυτό το σημείωμα δεν φιλοδοξεί να δώσει απαντήσεις σ’ αυτά τα ερωτήματα. Αυτό όμως που με βεβαιότητα μπορεί να υποστηρίξει είναι ότι μέσα από τα γεγονότα του Μάη του ’36 επιβεβαιώθηκαν για ακόμα μια φορά δύο βασικές αρχές: Ότι ο λαός στους δρόμους είναι ανίκητος από οποιαδήποτε εξουσία και ότι οι λύσεις από τα πάνω καταλήγουν εν τέλει να είναι αντιδραστικές…
Μέρα Μαγιού μου μίσεψες
μέρα Μαγιού σε χάνω
άνοιξη γιε που αγάπαγες
κι ανέβαινες απάνω
Στο λιακωτό και κοίταζες
και δίχως να χορταίνεις
άρμεγες με τα μάτια σου
το φως της οικουμένης
Και μου ιστορούσες με φωνή
γλυκιά ζεστή κι αντρίκεια
τόσα όσα μήτε του γιαλού
δεν φτάνουν τα χαλίκια
Και μου “λεγες πως όλ” αυτά
τα ωραία θα ειν” δικά μας
και τώρα εσβήστης κι έσβησε
το φέγγος κι η φωτιά μας.