Σαν σήμερα το 1936 δολοφονείται από τις δυνάμεις του Φράνκο ο Ισπανός ποιητής και θεατρικός συγγραφέας Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα.

 
Φεντερίκο Γκαρθία Λόρκα, το "Αηδόνι της Ανδαλουσίας"
της Κατερίνας Καντσού



O Federico Garcia Lorca ήταν Ισπανός ποιητής, δραματουργός, μουσικός και θεατρικός συγγραφέας- ένας ταλαντούχος καλλιτέχνης και μέλος της ‘Γενιάς του 1927’, μιας ομάδας από συγγραφείς που ήταν υπέρμαχοι του κινήματος avant-garde στη λογοτεχνία.

ΠΡΩΙΜΑ ΧΡΟΝΙΑ

Γεννήθηκε στις 5 Ιουνίου 1898 στο Fuente Vaqueros, ένα Ανδαλουσιανό χωριό κοντά στη Γρανάδα. Ο πατέρας του, Federico Garcia Rodriguez ήταν αγρότης και η μητέρα του, Vicenta Lorca Romero δασκάλα. Ως παιδί, ο Lorca ήταν πρώιμα ανεπτυγμένος, αν και δεν είχε πολύ καλές επιδόσεις στο σχολείο. Απ’ την ηλικία των 11 χρόνων ζούσε με την οικογένειά του στην πόλη της Γρανάδα, αλλά περνούσε τα καλοκαίρια στην εξοχή. Αργότερα έγραψε: ‘Αγαπώ τη γη. ‘Ολα μου τα συναισθήματα με δένουν μ’ αυτή. Οι πρώτες αναμνήσεις που έχω είναι αυτές της γης’. Στην πόλη της Γρανάδα όπου μεγάλωσε, αναφέρθηκε αρκετές φορές στην ποίηση και τη λογοτεχνία του. Το οικογενειακό του σπίτι, που λέγεται Huerta de San Vicente, είναι τώρα μουσείο.
Ο Lorca αρχικά σπούδασε Νομικά στο Πανεπιστήμιο της Γρανάδα και Φιλοσοφία και Λογοτεχνία στο Πανεπιστήμιο της Μαδρίτης. Ταυτόχρονα, ασχολιόταν και με τη μουσική. Μέχρι και το 1917 ενδιαφερόταν κυρίως για τη μουσική, παρά για τη λογοτεχνία και μόνο μετά το θάνατο του δασκάλου του πιάνου του, άρχισε να γράφει. Το 1919 μετακόμισε στη Μαδρίτη, όπου έζησε στην Κατοικία των Φοιτητών, το πνευματικό κέντρο της πόλης. Ανάμεσα στους φίλους του ήταν και οι συγγραφείς Juan Ramon Jimenez και Pablo Neruda. Την ίδια περίοδο γράφει τα πρώτα του ποιήματα που κυκλοφορούνε το 1921, με τίτλο ‘Libro de poemas’ (Βιβλίο Ποιημάτων).Το πρώτο του βιβλίο ήταν το ‘Εντυπώσεις και Τοπία’ (1918), που γράφει περιδιαβαίνοντας την Καστίλη.

FIESTA DE CANDE JONDO

Στα 1920, η συνεργασία του με τον συνθέτη Manuel de Falla, τον έκανε έναν εξαίρετο πιανίστα και κιθαρίστα. Μαζί οργάνωσαν το 1922 το πρώτο ερασιτεχνικό φεστιβάλ Ανδαλουσιανής φλαμένγκο μουσικής, το Cande Jondo, όπου έμελλε να είναι και η πιο κρίσιμη στιγμή ως προς την καριέρα του στη λογοτεχνία. Εκεί, ο Lorca εμπνεύστηκε για τη δουλειά του από τις παραδόσεις της folk και τσιγγάνικης μουσικής. Προσπάθησε να ενώσει την παράδοση με τις ρίζες της και ανακάλυψε ότι η μουσική φλαμένγκο είχε έρθει απ’ την Ινδία από αθίγγανους. Το POEMA DEL CANTE JONDO (1931) και το PRIMER ROMANCERO GITANO (1924-1927) που έγραψε, έκαναν τον Lorca τον πιο γνωστό ποιητή της Ανδαλουσίας και της τσιγγάνικης υποκουλτούρας της, καθώς και ηγετικό μέλος της ‘Γενιάς του ‘27’, που περιελάμβανε τους Luis Gernuda, Jorge Guillen, Pedro Salinas, Rafael Alberti και άλλους. Στα παραπάνω έργα του, χρησιμοποίησε παλιές μπαλάντες και στοιχεία μυθολογίας για να εκφράσει το τραγικό όραμά του για τη ζωή.

DALI KAI BUNUEL

Με τον Καταλανό ζωγράφο Salvador Dalí και τον σκηνοθέτη Louis Buñuel δούλεψε μαζί τους σε αρκετές παραγωγές. Ο Dali και o Lorca γνωρίστηκαν το 1923. Απ’ την πρώτη στιγμή, ο Lorca γοητεύτηκε απ’ την προσωπικότητα και την εμφάνιση του νεαρού ζωγράφου. Και ο ίδιος ο Dali παραδέχτηκε ότι ο Lorca τον είχε εντυπωσιάσει βαθύτατα. ‘Οταν ο Buñuel και ο Dali έκαναν τη γνωστή μικρού μήκους ταινία τους ‘’Ενας Ανδαλουσιανός Σκύλος’ (1928), ο Lorca προσβλήθηκε γιατί πίστεψε ότι η ταινία ήταν γι’ αυτόν. Η φιλία του Lorca με τον Dali ενέπνευσε ένα ποίημα, μια προάσπιση της μοντέρνας τέχνης και ταυτόχρονα μια έκφραση ομοφυλοφιλικής αγάπης.

ΑΚΜΗ ΚΑΙ ΠΑΡΑΚΜΗ

Τα επόμενα χρόνια, ο Lorca εμπλέχθηκε ενεργά με την τέχνη και την avant-garde της Ισπανίας. Εξέδωσε τρεις ποιητικές συλλογές, συμπεριλαμβανομένων των συλλογών Canciones (Songs) και Primer romancero gitano (1928, μεταφρασμένο ως Gypsy Ballads), το πιο γνωστό του βιβλίο ποίησης.
Παρ’όλα αυτά, κοντά στα τέλη του 1920, ο Lorca παρουσίασε κατάθλιψη, μια κατάσταση που αυξανόταν από την αγωνία του για την ομοφυλοφιλία του. Σ’ αυτό είχε βαθιά επηρεαστεί από την επιτυχία του τελευταίου του βιβλίου, το οποίο αύξησε- μέσα από τη δημοσιότητα που του έφερε- την οδυνηρή διχοτομία της ζωής του: ήταν παγιδευμένος μεταξύ της περσόνας του επιτυχημένου συγγραφέα, μιας εικόνας που εξαναγκαζόταν να διατηρήσει στο κοινό , και του βασανισμένου εαυτού του, που γνώριζε μονάχα σε προσωπικό επίπεδο.
Το 1925 γνώρισε κι ερωτεύτηκε παράφορα τον Ισπανό γλύπτη, Emilio Aladren. Όταν αυτή η έντονα παθιασμένη, αλλά μονόπλευρη σχέση απέτυχε, ο Lorca έπεσε σε κατάθλιψη και πάλι.

NEW YORK, NEW YORK

Το 1929-30 έζησε στην πόλη της Νέας Υόρκης. Ανίκανος να μιλήσει Αγγλικά, υπέφερε από ένα βαθύ πολιτιστικό σοκ. Παρ’ όλα αυτά, στα πρώτα του γράμματα στην πατρίδα, εξέφραζε τον ενθουσιασμό του για τα μοντέρνα Αμερικάνικα θεατρικά έργα. Η αυτοκτονική του διάθεση φαίνεται έντονα στο βιβλίο του POETA EN NUEVA YORK (1940), στο οποίο επιδεικνύει μια αλλαγή στο ύφος του, μια έκφραση θνησιμότητας και μια επαναστατική απέχθεια στους σουρρεαλιστικούς όρους. Το βιβλίο, επίσης, περιλαμβάνει και μια ωδή στον Walt Whitman. Ο ποιητής, μετά απ’ αυτό, περιφρόνησε την τρομακτική και πνευματικά διεφθαρμένη πόλη και δραπέτευσε στην Αβάνα για να βιώσει την αρμονία μιας πιο πρωτόγονης ζωής. Αργότερα, πέρασε τρεις μήνες στην Κούβα. Έδινε διαλέξεις και τους γοήτευσε όλους με τον ενθουσιασμό του.

Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ

Το 1931 επέστρεψε στην Ισπανία και με την εγκαθίδρυση της Δημοκρατίας έγινε διευθυντής ενός περιοδεύοντος θιάσου με την ονομασία La Barraca, με τον οποίο έδιναν παραστάσεις σε κλασσικά έργα των Cervantes, Calderon και Lope de Vega σε απομακρυσμένες περιοχές όπου οι άνθρωποι είχαν λίγες ευκαιρίες να δουν θέατρο. Παράλληλα με τη σκηνοθεσία, ο Lorca επίσης έπαιζε. Όσο περιόδευε με το θίασο, έγραψε τα πιο γνωστά και καλύτερά του έργα, τον Ματωμένο Γάμο, τη Γέρμα και Το Σπίτι της Bernarda Alba.

ΤΑ ΕΡΓΑ ΤΟΥ

To 1926 έγραψε το έργο The Shoemaker’s Prodigious Wife (Η θαυμάσια γυναίκα του τσαγκάρη), αφού τελείωσε το Marina Pineda. Η πρώτη του παράσταση ήταν το 1930. ‘Σ’ αυτό το έργο προσπάθησα να εκφράσω- μέσα στα όρια της συνηθισμένης διακωμώδησης- τη μάχη της καθημερινότητας με τη φαντασία, η οποία υπάρχει μέσα σε κάθε ανθρώπινο ον. (Με τον όρο φαντασία εννοώ οτιδήποτε είναι μη ρεαλιστικό). Η γυναίκα του τσαγκάρη παλεύει διαρκώς με ιδέες και αληθινά κίνητρα γιατί ζει στο δικό της κόσμο, στον οποίο κάθε ιδέα και κίνητρο έχουν ένα μυστηριώδες νόημα, το οποίο εκείνη αγνοεί.’
Το 1927, ο Lorca απέκτησε φήμη με το ρομαντικό ιστορικό του έργο Marina Pineda, όπου τα σκηνικά επιμελήθηκε ο Salvador Dali και η ξεχωριστή ηθοποιός Margarita Xirgu έπαιξε την ηρωίδα.
Ο Ματωμένος Γάμος, το πρώτο μέρος της διάσημης αγροτικής τριλογίας του, παρουσιάστηκε το 1933. Το ερωτικό τρίγωνο, ο συγκερασμός δράματος και ποίησης, πολύ κοντά στο να θυμίζει μια κλασσική Ελληνική τραγωδία, στην οποία ο θάνατος αιωρείται πάνω σ’ όλο το έργο, το έκαναν ένα απ’ τα πιο γνωστά του θεατρικά έργα.
Η Yerma, το δεύτερο μέρος της τριλογίας, παρουσιασμένο το 1934, σκιαγραφεί μια θανατηφόρα διαμάχη μέσα σ’ έναν ανιαρό κι άγονο γάμο. Η ηρωίδα στραγγαλίζει τον Juan, τον άντρα της, ο οποίος δεν καταλαβαίνει τη λαχτάρα της να τεκνοποιήσει.
Το σπίτι της Bernarda Alba, γραμμένο λίγο πριν το θάνατο του Lorca το 1936 κι εκδιδόμενο το 1945, προσωπογραφεί μια τυραννική μητέρα, τη Bernarda Alba, και τις κόρες της. Η νεαρότερη κόρη αυτοκτονεί πάνω απ’ τον εραστή της, τον Pepe el Romano, ο οποίος είναι αρραβωνιασμένος με την Angustias, τη μεγαλύτερη κόρη.
Τα κεντρικά θέματα του Lorca είναι η αγάπη, η περηφάνεια, το πάθος και ο βίαιος θάνατος, τα οποία σημάδεψαν και τη δική του ζωή.

ΠΟΙΗΣΗ

• Impresiones y paisajes ("Impressions and Landscapes", 1918)
• Poema del cante jondo ("Poem of Deep Song", 1921)
• Libro de poemas ("Book of Poems", 1921)
• Oda a Salvador Dalí ("Ode to Salvador Dalí", 1926)
• Canción de jinete ("Songs", 1927)
• Primer romancero gitano ("Gypsy Ballads", 1928)
• Poeta en Nueva York (1930, published posthumously in 1940, first translation into English as "A Poet in New York", 1988)
• Llanto por Ignacio Sánchez Mejías ("Lament for Ignacio Sánchez Mejías", 1935)
• Seis poemas gallegos ("Six Galician poems", 1935)
• Diván del Tamarit ("The Diván of Tamarit", 1936, published posthumously in 1941)
• Sonetos del amor oscuro ("Sonnets of Dark Love", 1936)
• Primeras canciones ("First Songs", 1936)

ΘΕΑΤΡΟ

The Butterfly's Evil Spell • The Billy-Club Puppets • Mariana Pineda • The Shoemaker's Prodigious Wife • The Love of Don Perlimplín • The Public • When Five Years Pass • The Puppet Play of Don Cristóbal • Blood Wedding • Yerma • Doña Rosita the Spinster • Play Without a Title • The House of Bernarda Alba• El maleficio de la mariposa (The Butterfly's Evil Spell: written 1919-20, first production 1920)
• Los títeres de Cachiporra (The Billy-Club Puppets: written 1922-5, first production 1937)
• Mariana Pineda (written 1923-25, first production 1927)
• La zapatera prodigiosa (The Shoemaker's Prodigious Wife: written 1926-30, first production 1930, revised 1933)
• Amor de Don Perlimplín con Belisa en su jardín (Love of Don Perlimplín and Belisa in his Garden: written 1928, first production 1933)
• El público (The Public: written 1929-30, first production 1972)
• Así que pasen cinco años (When Five Years Pass: written 1931, first production 1945)
• Retablillo de Don Cristóbal (The Puppet Play of Don Cristóbal: written 1931, first production 1935)
• Bodas de sangre (Blood Wedding: written 1932, first production 1933)
• Yerma (written 1934, first production 1934)
• Doña Rosita la soltera (Doña Rosita the Spinster': written 1935, first production 1935)
• Comedia sin título (Play Without a Title: written 1936, first production 1986)
• La casa de Bernarda Alba (The House of Bernarda Alba: written 1936, first production 1945)

ΘΕΑΤΡΙΚΑ ΜΙΚΡΟΥ ΜΗΚΟΥΣ

• El paseo de Buster Keaton ("Buster Keaton goes for a stroll", 1928)
• La doncella, el marinero y el estudiante ("The Maiden, the Sailor and the Student", 1928)
• Quimera ("Dream", 1928)

ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ

Μάνα:
Γειτόνισσες: μ'ένα μαχαίρι,
μ'ένα μικρό-μικρό μαχαίρι,
μέρα πικρή κι αφορεσμένη,
καν δυο, καν τρεις θα 'ταν η ώρα,
δυο άντρες σκοτωθήκανε γι'αγάπη.
Μ'ένα μικρό-μικρό μαχαίρι,
π'ούτε το χέρι δεν το πιάνει,
μα κείνο μπαίνει παγωμένο
στη ξαφνιασμένη μας καρδιά,
και σταματά εκεί που τρέμει
θολή κι αξήγητη για πάντα
η σκοτεινή μας ρίζα της κραυγής.
Κι είναι, σας λέω, ένα μαχαίρι,
ένα μικρό-μικρό μαχαίρι,
ψάρι χωρίς ποτάμι, χωρίς λέπια,
π'ούτε το χέρι δεν το πιάνει.
Κι όμως μι'αφορεσμένη μέρα,
καν δυο, καν τρεις θα 'ταν η ώρα,
με τούτο το μικρό μαχαίρι
δυο παληκάρια μείναν κάτου
με πανιασμένα τους τα χείλια.
Ούτε το χέρι δεν το πιάνει
μα κείνο μπαίνει παγωμένο
στη ξαφνιασμένη μας καρδιά,
και σταματά εκεί που τρέμει
θολή κι αξήγητη για πάντα
η σκοτεινή μας ρίζα της κραυγής. (θρήνος από τον "Ματωμένο Γάμο")

Σερενάτα
(αφιέρωμα στον Λόπε ντε Βέγκα)

Στου ποταμού τις όχθες
λούζεται η νύχτα
και στης Λολίτας
τα στηθάκια
από έρωτα πεθαίνουν τα κλαριά

Γυμνή η νύχτα τραγουδά
στου Μάρτη τα γεφύρια
λούζει η Λολίτα το κορμί της
με νάρδους κι αλμυρό νερό
κι από έρωτα πεθαίνουν τα κλαριά

Η νύχτα από γλυκάνισο κι ασήμι
φεγγοβολά στις στέγες
ασήμι από ρυάκια και καθρέφτες
γλυκάνισο απ'των μηρών της την ασπράδα
κι από έρωτα πεθαίνουν τα κλαριά.

ΤΟ ΤΕΛΟΣ

Ο Ισπανικός Εμφύλιος είχε ξεκινήσει το 1936 και οι δεξιές δυνάμεις τον έβλεπαν ως εχθρό. Ο Lorca κρύφτηκε από τους στρατιώτες, αλλά τελικά τον βρήκαν. Ένας μάρτυρας είπε ότι τον έβγαλαν έξω από ένα κρατικό κτίριο φρουροί που ανήκαν στη ‘Μαύρη Διμοιρία’. Τον σκότωσαν στη Γρανάδα στις 19 Αυγούστου 1936, χωρίς να περάσει από δίκη. Οι συνθήκες του θανάτου του παραμένουν ακόμη καλυμμένες από ένα πέπλο μυστηρίου. Θάφτηκε σ’ έναν τάφο (κάπου μεταξύ στο Viznar και στο Alfacar), αφού εξαναγκάστηκε να τον σκάψει μόνος του. Ένας απ’ τους δολοφόνους του αργότερα καυχήθηκε πως τον πυροβόλησε δύο φορές στα οπίσθια, επειδή ήταν ομοφυλόφιλος. Το πιο πιθανό είναι πως ο Lorca έγραψε κάτω από πίεση τις τελευταίες του λέξεις σ’ ένα σημείωμα για ένα μέλος της ‘Μαύρης Διμοιρίας’: ‘Πατέρα, σε παρακαλώ δώσε σ’ αυτόν τον άντρα μια δωρεά των 1000 πεσέτας για τον Στρατό’. Ο πατέρας του, κουβαλούσε το σημείωμα στο πορτοφόλι του για τα επόμενα χρόνια. Πέθανε σε εθελοντική εξορία στη Νέα Υόρκη.

Η ΣΥΝΕΧΕΙΑ

Το καθεστώς του Franco απαγόρευσε με νομικά μέσα τα έργα του Lorca, και μόνο το 1953 τα μέτρα αυτά ανακλήθηκαν, οπότε και κυκλοφόρησε μια συλλογή με Τα Ολοκληρωμένα Έργα του. Εν συνεχεία, Ο Ματωμένος Γάμος, η Yerma και Το Σπίτι της Bernarda Alba παίχθηκαν επιτυχημένα στις κεντρικές σκηνές της Ισπανίας.

Μετά το θάνατο του Franco το 1975, η ζωή και ο θάνατος του Lorca μπορούσαν να συζητηθούν ανοιχτά στην Ισπανία.

Το 1986, η Αγγλική μετάφραση του Leonard Cohen για το ποίημα ‘Pequeno vals vienes’, έφτασε το νούμερο 1 στα Ισπανικά single charts, ως ‘Take This Waltz’, σε μουσική του Cohen. Ο ίδιος έχει πει για τον Lorca πως υπήρξε το είδωλό του στα νιάτα του και ονόμασε την κόρη του Lorca Cohen γι’ αυτό το λόγο.

Ο Ισπανός ποιητής, Antonio Machado, έγραψε το ποίημα ‘El crimen fue en Granada’ , ως αναφορά στο θάνατο του Lorca.

Σήμερα, ο Garcia Lorca τιμάται μ’ ένα άγαλμα που είναι τοποθετημένο στην πλατεία Santa Ana της Μαδρίτης. Ο πολιτικός φιλόσοφος David Crocker, αναφέρει ότι ‘το άγαλμα είναι ακόμη ένα έμβλημα του επίμαχου παρελθόντος: κάθε μέρα, ένας απ’ τους Αριστερούς βάζει ένα μαντήλι στο λαιμό του αγάλματος και κάποιους απ’ τους Δεξιούς έρχεται αργότερα για να το βγάλει’.