Η ΠΕΑΝ (Πανελλήνιος Ένωσις Αγωνιζομένων Νέων) ιδρύθηκε τον Οκτώβριο του 1941 από τον δημοκρατικό αξιωματικό της αεροπορίας Κώστα Περρίκο, ο οποίος είχε αποστρατευθεί το 1935 λόγω της συμμετοχής του στο αντιβασιλικό κίνημα. Στην ιδρυτική ομάδα συμμετείχαν επίσης οι Γ. Αλεξιάδης, Ι. Κατεβάτης και Δ. Παπαβασιλόπουλος. Η ΠΕΑΝ θεωρείται από πολλούς ως η τέταρτη σημαντικότερη αντιστασιακή οργάνωση, μετά από το αριστερό ΕΑΜ, τον δεξιό ΕΔΕΣ και την κεντρώα ΕΚΚΑ.
Προάγγελος της ΠΕΑΝ υπήρξε η βραχύβια και ολιγομελής αντιστασιακή οργάνωση με την ονομασία ΣΣΝ (Στρατιά Σκλαβωμένων Νικητών) που ιδρύθηκε τον Ιούνιο του 1941 από τους Περρίκο και Αλεξιάδη.
Εφημερίδα της ΠΕΑΝ ήταν η «Δόξα». Μέσα από την πλούσια αρθρογραφία της διαφαίνεται η αστικοδημοκρατική, μεγαλοϊδεατικού προσανατολισμού ιδεολογία της και ο αντικομμουνιστικός της χαρακτήρας. Παράλληλα όμως είναι ξεκάθαρο το αναμφισβήτητο αντιστασιακό της φρόνημα, καθώς και οι διαρκείς εκκλήσεις προς τις άλλες αντιστασιακές οργανώσεις, κυρίως προς το ΕΑΜ, για τη δημιουργία ενιαίου αντιφασιστικού μετώπου κατά των κατακτητών. Με κύριο όρο βέβαια την πειθαρχία στις κατευθύνσεις της εξόριστης κυβέρνησης.
Ανακοίνωση της ΠΕΑΝ που χαρακτηρίζει ως χρέος
την εχθρική αντιμετώπιση όχι μόνο απέναντι στον κατακτητή
και την κυβέρνηση Τσολάκογλου, αλλά και τις "χιτλεροφασιστικές"οργανώσεις
ΕΣΠΟ, ΟΕΔΕ κ.ά. (ΠΕΑΝ, "Μυστικός Τύπος της Κατοχής, εκδ. Διογένης).
Παρά τις βαθύτατες ιδεολογικές διαφωνίες της ΠΕΑΝ με το ΕΑΜ, οι δύο οργανώσεις φαίνεται να συμφωνούσαν απόλυτα σε έναν κοινό στόχο, τον οποίο θεωρούσαν εξίσου σημαντικό με την αντίσταση στους κατακτητές: Την ανάγκη καταπολέμησης των Ελλήνων δωσιλόγων και συνεργατών των Γερμανών, αλλά και όσων κερδοσκοπούσαν σε βάρος των χειμαζόμενων συμπολιτών τους.
Για αυτό το λόγο και η ΠΕΑΝ προσανατολίστηκε σε πράξεις όπως πχ ο δημόσιος ξυλοδαρμός μαυραγοριτών στο κέντρο της Αθήνας.
Κορυφαία στιγμή για την οποία η φίλα προσκείμενη στον Παναγιώτη Κανελλόπουλο αντιστασιακή οργάνωση έμεινε στην ιστορία, υπήρξε η ανατίναξη των γραφείων της ΕΣΠΟ.
Η ΕΣΠΟ (Εθνική Σοσιαλιστική Πατριωτική Οργάνωσις) είχε κάνει την εμφάνισή της πολύ πριν τη δραστηριοποίηση των ταγμάτων ασφαλείας και των εθνικιστικών αντικομμουνιστικών συμμοριών. Η διαφορά της με τους μετέπειτα σχηματισμούς του ένοπλου δωσιλογισμού είναι ότι επιδίωκε να δημιουργήσει ελληνική λεγεώνα φιλοναζιστών εθελοντών που θα πολεμούσαν στο Ανατολικό μέτωπο στο πλευρό των Γερμανών. Ντόπιο κρέας για τη χιτλερική κρεατομηχανή δηλαδή.
Η προδοτική φιλοναζιστική οργάνωση είχε τα γραφεία της στον πρώτο και το δεύτερο όροφο του μεγάλου κτιρίου, στη γωνία της Γλάδστωνος και Πατησίων. Στα μπαλκόνια της κυμάτιζαν η γερμανική, η ελληνική, η ιταλική και η ιαπωνική σημαία. Στον τρίτο όροφο του κτιρίου βρίσκονταν στελέχη της γερμανικής Μυστικής Στρατιωτικής Αστυνομίας (GFP).
Ένα περίπου μήνα μετά τις ανατινάξεις της Λέσχης Αξιωματικών του Υγειονομικού του γερμανικού στρατού και των γραφείων της ΟΕΔΕ (Οργάνωση Εθνικοσοσιαλιστικών Δυνάμεων Ελλάδος), ο Ουλαμός Καταστροφών της ΠΕΑΝ έβαλε ως στόχο ένα γερό χτύπημα το οποίο θα έπληττε καίρια οποιαδήποτε μελλοντική απόπειρα να στρατολογηθούν Έλληνες για την υλοποίηση των ναζιστικών οραμάτων.
Ας αφήσουμε όμως τον Στάθη Τουρνάκη, νεαρό τότε μέλος της ΠΕΑΝ, να αφηγηθεί με το γλαφυρό και σχεδόν κινηματογραφικό του ύφος το χρονικό του σαμποτάζ:
«...Το κτύπημα θα λάμβανε χώρα το πρωί της 20ής Σεπτεμβρίου 1942 ημέρα Κυριακή, για τους παρακάτω λόγους: Την Κυριακή λόγω αργίας θα ήταν κλειστά τα καταστήματα του ισογείου και τα γραφεία του ημιώροφου, άρα δεν θα υπήρχαν αθώα θύματα. Επίσης, την Κυριακή το πρωί θα λάμβανε χώρα η εβδομαδιαία συγκέντρωση στελεχών και μελών. Τέλος, πολύ σημαντικό ήταν το χτύπημα να γίνει μέρα, ώστε να διαπιστώσει ο λαός πως οι πατριώτες είναι ατρόμητοι.
Το απόγευμα της παραμονής του χτυπήματος, στις 19 Σεπτεμβρίου, ο Αντώνης Μυτιληναίος και ο Σπύρος Γαλάτης μετέβησαν στο σπίτι της Ιουλίας Μπίμπα στο Κουκάκι. Ετοίμασαν τη βόμβα με μεγάλη προσοχή. Επρόκειτο για ένα δέμα αποτελούμενο από φυσίγγια δυναμίτιδας (βάρους 10 οκάδων), τυλιγμένο με πισσόχαρτο. Έξω από το πισσόχαρτο ήταν τυλιγμένα έξι μέτρα βραδύκαυστο φιτίλι και στην άκρη δύο καψούλια, τοποθετημένα στο κέντρο του δυναμίτη. Η άλλη άκρη του φιτιλιού ήταν ελεύθερη απ’ έξω για να πυροδοτηθεί. Όλα αυτά τυλίχτηκαν πάλι με χοντρό χαρτί και δέθηκαν με σχοινί. Το δέμα τοποθετήθηκε σε μία πάνινη σακούλα, που χρησιμοποιούσε η Μπίμπα για τα ψώνια της, και σκεπάστηκε με χόρτα.
Στις 08.00 της Κυριακής, ο Μυτιληναίος και η Μπίμπα επιβιβάστηκαν στο τραμ από το Κουκάκι και σταμάτησαν στην Ομόνοια. Μετέβησαν στην πλατεία Κάνιγγος, που είχε οριστεί ως τόπος συνάντησης με τους υπόλοιπους. Η Μπίμπα κάθισε σε ένα παγκάκι της αφετηρίας του λεωφορείου για την Κηφισιά με την τσάντα. Έμοιαζε σαν να περίμενε το λεωφορείο. Σε λίγο έφθασαν ο Γαλάτης, ο Μούρτος και ο Μιχαηλίδης. Ο Μιχαηλίδης συνοδευόταν από δύο ακόμα ΠΕΑΝίτες νέους, στον Ουλαμό Καταστροφών, τον Νίκο Λάζαρη και τον Σπύρο Στανωτά.
Στις 09.30 ο Μυτιληναίος και ο Γαλάτης προέβησαν σε μία πρώτη επιθεώρηση. Στην είσοδο του ημιώροφου ένας ψαράς πουλούσε την πραμάτειά του στη μαύρη αγορά. Όλα τα γραφεία ήταν κλειστά εκτός από ένα. Ένας δικηγόρος συζητούσε με άλλους τρεις. Βγήκαν έξω και ο Γαλάτης συνάντησε τον Περρίκο σε απόσταση 100 μέτρων από το κτίριο. Τους είπε να περιμένουν. Εν τω μεταξύ, στα γραφεία της ΕΣΠΟ παρατηρείτο αθρόα προσέλευση ατόμων. Ως και τα μπαλκόνια της ήταν γεμάτα. Στις 10.30 οι σαμποτέρ προχώρησαν σε δεύτερη κατόπτευση. Ο ψαράς είχε φύγει. Οι θαμώνες στο δικηγορικό γραφείο ήταν ακόμη εκεί και συζητούσαν.
Η ώρα περνούσε. Με μια βόμβα 10 οκάδων και όπλα κρυμμένα κάτω από τα ενδύματά τους τα μέλη της ΠΕΑΝ έπαιζαν τη ζωή τους, για να σωθούν τέσσερις αθώοι. Λίγο μετά τις 11.30 συγκέντρωση στην ΕΣΠΟ ολοκληρώθηκε. Τα μέλη της σταδιακά αποχωρούσαν. Ο Περρίκος έδωσε εντολή να προχωρήσει η εκτέλεση της ανατίναξης. Η ομάδα στήριξης έλαβε θέση γύρω από την είσοδο της οδού Γλάδστωνος, ώστε να καλύψει, εν ανάγκη με τα όπλα, την αποχώρηση. Απαρτιζόταν από τον Μιχαηλίδη, τον Λάζαρη, τον Μούρτο, τον Στανωτά. Το όπλο του Μιχαηλίδη είχε μόνο ένα φυσίγγιο!!!
Ο Περρίκος κάθισε στο ζαχαροπλαστείο «Αστόρια» στα Χαυτεία. Η Ιουλία Μπίμπα ειδοποιήθηκε και μετέφερε τη βόμβα μόνη της στην οδό Γλάδστωνος. Την παρέδωσε στον Μυτιληναίο και στον Γαλάτη και έφυγε. Την ώρα που αυτοί ανέβαιναν τα σκαλιά του ημιώροφου, είδαν με μεγάλη ανακούφιση τους τέσσερις πολίτες να κατεβαίνουν. Ο Μυτιληναίος αφηγείται: «Προχωράμε και φτάνουμε έξω από το οδοντιατρείο. Αφήνουμε στο πάτωμα τη σακούλα, πετάμε τα χόρτα και βγάζουμε τη βόμβα από τη σακούλα. Ο Γαλάτης βάζει έναν ξύλινο πήχη εξήντα εκατοστών διαγωνίως στη γύψινη κορνίζα και εγώ ανάβω το φιτίλι της βόμβας με ένα σπίρτο, τη σηκώνω και τη βάζω ψηλά στη γωνία κάτω από το πάτωμα της ΕΣΠΟ». Στη συνέχεια έφυγαν. Πίσω από την πόρτα περίμενε ο Μούρτος. Άναψε ένα τσιγάρο, που ήταν το σύνθημα για τους υπόλοιπους να αποχωρήσουν. Ακολούθως έφυγε κι αυτός, κλείνοντας πίσω του την πόρτα.
Η ομάδα στήριξης αποχώρησε. Ο Μυτιληναίος και ο Γαλάτης συνάντησαν τον Περρίκο και την Μπίμπα στο ζαχαροπλαστείο «Αστόρια». Παρήγγειλαν γλυκό και περίμεναν με το μάτι στο ρολόι. Στη γωνία Πανεπιστημίου και Πατησίων, στη μέση του δρόμου, ένας αστυφύλακας της Τροχαίας ρύθμιζε την κίνηση. Στις 11.57 ακούστηκε ο πολυπόθητος υπόκωφος κρότος. Η περιοχή συγκλονίστηκε από την εκκωφαντική έκρηξη. Αμέσως σηκώθηκε ένα πυκνό σύννεφο μαύρου καπνού. Ο κόσμος πανικοβλήθηκε και άρχισε να τρέχει προς κάθε κατεύθυνση. Η σύγχυση ήταν μεγάλη. Οι Γερμανοί σήμαναν συναγερμό, υποθέτοντας ότι πρόκειται για αεροπορικό βομβαρδισμό.
Τη στιγμή της έκρηξης, έτυχε να βρίσκομαι στην οδό Πατησίων έξω από την ΑΣΣΟΕ, σχεδόν δύο χιλιόμετρα μακριά από την Ομόνοια. Το έδαφος τραντάχτηκε κάτω από τα πόδια μου, σαν να έγινε σεισμός. Σε λίγο, από την κατεύθυνση της Ομόνοιας υψώθηκε πυκνός μαύρος καπνός. Φυσικά δεν ήξερα τι έγινε, ούτε ότι ήταν έργο της δικής μου οργάνωσης. Η ΠΕΑΝ μού είχε κάνει το καλύτερο δώρο για την ονομαστική μου εορτή.
Το κτίριο καταστράφηκε ολοσχερώς. Σκάλες, πατώματα και στέγη κατέρρευσαν. Μόνο οι εξωτερικοί τοίχοι έμειναν όρθιοι. Εξαιτίας της έκρηξης προκλήθηκε πυρκαγιά. Σκοτώθηκαν 39 μέλη της ΕΣΠΟ και 43 Γερμανοί. Ο αρχηγός της ΕΣΠΟ, γιατρός Σπύρος Στεροδήμας, μεταφέρθηκε στον Ευαγγελισμό με καθολικά εγκαύματα. Υπέκυψε μετά από τρεις ημέρες. Από τους διερχόμενους πολίτες, μερικοί τραυματίστηκαν ελαφρά, ανάμεσά τους και ένας ιερέας που όταν έμαθε την αιτία της έκρηξης είπε «χαλάλι τους». Επί πέντε ημέρες η Πυροσβεστική ανέσυρε πτώματα από τα ερείπια. Η ΕΣΠΟ διαλύθηκε και δεν επανεμφανίστηκε…».
(ΠΕΑΝ, ΟΙ ΒΟΜΒΙΣΤΕΣ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ.
Εκδόσεις Περισκόπιο, Αθήνα 2010, σελ. 26-28)
Η είσοδος του κτιρίου της ΕΣΠΟ μετά την ανατίναξή του
Η οδός Πατησίων, λίγο μετά τη φονική έκρηξη
Σύμφωνα με ενθουσιώδη μηνύματα των ραδιοφωνικών σταθμών του Λονδίνου και της Μόσχας, η ανατίναξη των γραφείων της ΕΣΠΟ υπήρξε το μεγαλύτερο μέχρι τότε σαμποτάζ στην κατεχόμενη Ευρώπη.
Ο Ουλαμός Καταστροφών της ΠΕΑΝ πέτυχε μια τεράστια ψυχολογική νίκη υπέρ της Αντίστασης, όμως κάποια από τα μέλη του το πλήρωσαν ακριβά. Από όσους συμμετείχαν στην ανατίναξη συνελήφθησαν κατόπιν προδοσίας οι Γαλάτης, Μπέση, Μπίμπα, Μυτιληναίος και ο ίδιος ο Περρίκος.
- Ο Κώστας Περρίκος καταδικάστηκε δυο φορές σε θάνατο και εκτελέστηκε στην Καισαριανή στις 4 Φεβρουαρίου 1943.
- Ο Αντώνης Μυτιληναίος κατόρθωσε και δραπέτευσε με μυθιστορηματικό τρόπο από τα κρατητήρια της Γκεστάπο Πειραιά και οι Γερμανοί τον επικήρυξαν με το ποσό των 500.000 δραχμών. Στην προσπάθειά του να διαφύγει στη Μέση Ανατολή συνελήφθη από τους Ιταλούς. Κατόρθωσε όμως να δραπετεύσει κατά τη μεταφορά του στις φυλακές Αβέρωφ. Τελικά έφθασε στη Μέση Ανατολή, όπου κατατάχθηκε στην 3η Ορεινή Ταξιαρχία, πολέμησε στο Ρίμινι και επέστρεψε με την απελευθέρωση.
- Η Ιουλία Μπίμπα καταδικάστηκε δύο φορές σε θάνατο και 15 χρόνια φυλάκιση και εκτελέστηκε με πέλεκυ, πιθανόν στη Γερμανία.
- Η Αικατερίνη Μπέση καταδικάστηκε ισόβια. Παρά τα φριχτά βασανιστήρια που υπέστη, δεν μίλησε. Κρατήθηκε στις φυλακές Αβέρωφ. Πέθανε το 1979.
- Ο Σπύρος Γαλάτης καταδικάστηκε σε θάνατο, αλλά χάρη στη συμβολή του αρχιεπισκόπου Δαμασκηνού και τη δωροδοκία Γερμανών αξιωματούχων, η ποινή του μετατράπηκε σε ισόβια. Το Φεβρουάριο του 1944 μεταφέρθηκε σε γερμανικό στρατόπεδο συγκέντρωσης στη Γερμανία και παρέμεινε εκεί μέχρι την απελευθέρωσή του το 1945 από τους Αμερικανούς.
Ο αρχηγός της ΠΕΑΝ Κώστας Περρίκος.
Εκτελέστηκε στην Καισαριανή στις 4 Φλεβάρη 1943
από τον γερμανικό στρατό κατοχής για τον
πρωταγωνιστικό του ρόλο στην ανατίναξη της ΕΣΠΟ.
___________________________________
Την τελευταία δεκαετία πληθαίνουν στους κόλπους της ευρύτερης δεξιάς παράταξης κάποιες αναθεωρητικές προσπάθειες επανασυγγραφής της ιστορίας της δεκαετίας του '40. Ένα νέο ιστοριογραφικό ρεύμα συντηρητικών διανοουμένων και αρθρογράφων επιχειρεί να αντιπαρατεθεί με την Αριστερά προωθώντας υστερικές απόπειρες αποδόμησης του παρελθόντος της.
Οι απόπειρες αυτές φτάνουν ακόμα και στη δικαιολόγηση, ή έστω "αιτιολόγηση"της δράσης δωσιλογικών σχηματισμών της Κατοχής όπως ήταν τα τάγματα ασφαλείας και οι αντικομμουνιστικές ομάδες. Θεωρούν ορισμένοι ότι με το "ξέπλυμα"των πιο μαύρων σελίδων της νεοελληνικής ιστορίας (που για δεκαετίες έκαναν και τις πιο φασιστικές τάσεις της Δεξιάς να αυτολογοκρίνονται), θα δημιουργηθεί ανάχωμα στην όποια αριστερή δυναμική διεκδικεί την όποια διακυβέρνηση της χώρας.
Ας αναλογιστούν όμως οι αστικές δυνάμεις τι θα σήμαινε για την υστεροφημία τους ή ακόμα και για την επιβίωσή τους, να προτιμήσουν να ταυτιστούν με την κληρονομιά της ΕΣΠΟ, αντί να στοχαστούν πάνω στην ιστορία της ΠΕΑΝ.
τάδε έφη SFY