Είναι λίγο νωρίς για να κρίνουμε τις συμφωνίες του τελευταίου Eurogroup. Η πολιτική σημασία τους θα μπορεί να αξιολογηθεί ουσιαστικά μόνο όταν τις επόμενες ημέρες θα έχουν δημοσιευθεί οι τεχνικές λεπτομέρειες.
Ωστόσο, χωρίς να περιμένουμε, θα προτείνουμε εδώ μια άλλη μέθοδο για να αναλύσουμε την σύγκρουση μεταξύ της ελληνικής κυβέρνησης και των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων η οποία ήδη σηματοδότησε μια σειρά συμβιβασμών από την ελληνική πλευρά και μια πρώτη ρωγμή στους απέναντι θεσμούς. Με ποιά κριτήρια όμως θα αξιολογήσουμε τις πράξεις του Τσίπρα και του Βαρουφάκη για να κρίνουμε την αποτελεσματικότητα και την ορθότητά τους;
Ας ξαναθυμίσουμε αμέσως πως η σύγκρουση που άρχισε με την άφιξη του ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία συμπίπτει χρονικά με την εκδήλωση μιας οξείας ευρωπαϊκής κρίσης. Οι πολεμικές συγκρούσεις που εκδηλώνονται στα σύνορα της ευρωπαϊκής ένωσης, ανατολικά, νότια και νοτιανατολικά, ή οι διαδοχικές εκατόμβες των μεταναστών που πνίγοναι στην θάλασσα της Μεσογείου εκφράζουν μια μορφή αποσύνθεσης της ευρωπαϊκής επικράτειας, αλλά υπάρχουν κι άλλα στοιχεία που πρέπει να ληφθούν υπόψη. Σ΄ένα μικρό χρονικό διάστημα η ύφεση πολλαπλασίασε την δραματική τους εμβέλεια. Πολιτικές δυνάμεις που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με τον ρατσισμό και τον φασισμό εξαπλώνονται σε όλα τα μήκη της ευρωπαϊκής ηπείρου. Σ΄αυτή τη συγκεκριμένη λοιπόν συγκυρία η εκλογική νίκη του ΣΥΡΙΖΑ και η άνοδος του Podemos στην Ισπανία προβάλλουν σαν μια μοναδική ευκαιρία επανασύνθεσης μιας αριστερής πολιτικής, που έχει σαν στόχο τον σεβασμό των αρχών της ισότητας και της ελευθερίας σε όλη την Ευρώπη.
Κι ας μην ξεχνάμε βέβαια, πως οι νέες αυτές προοπτικές δημιουργήθηκαν με τις μεγάλες μαζικές μάχες που δόθηκαν ενάντια στη λιτότητα στην Ελλάδα και στη Ισπανία. Ομως, ενόσω οι μάχες αυτές κέρδιζαν έδαφος η οριζόντια εξάπλωσή τους προσέκρουε σε κάθετες και εξίσου δυναμικές αντιστάσεις: στη κυριαρχία των τραπεζών και των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων του σύγχρονου καπιταλισμού, στη νέα κατανομή της πολιτικής εξουσίας που επέβαλε η κρίση. Συνέβη αυτό που πριν από μερικά χρόνια είχαμε ονομάσει η «επανάσταση από τα πάνω». (1)
Σ΄αυτές ακριβώς τις διαχωριστικές γραμμές προσέκρουσε ο ΣΥΡΙΖΑ, με το που κατόρθωσε να ορθώσει τον δικό του άξονα “κάθετης” εξουσίας διαλαλώντας την άρνηση της λιτότητας στα άδυτα των ευρωπαϊκών θεσμών. Η αντίδραση ήταν άμεση κι ο ΣΥΡΙΖΑ χρειάστηκε να απαντήσει συγχρόνως και στο ευρωπαϊκό σύστημα εξουσίας και στην δυσβάστακτη βία του χρηματιστικού κεφαλαίου. Θα ήταν αφελές να πιστέψουμε πως η ελληνική κυβέρνηση μπορεί να καταφέρει μόνη της να μεταθέσει αυτές τις γραμμές.
Ακόμη και μια χώρα με μεγαλύτερο δημογραφικό και οικονομικό βάρος δεν θα μπορούσε. Αυτό που συνέβη με την Ελλάδα, είναι μια επιπλέον απόδειξη πως μια πολιτική που διεκδικεί την ελευθερία και την ισότητα, δεν θα δημιουργηθεί στην Ευρώπη προτάσσοντας το επιχείρημα της εθνικής κυριαρχίας.
Και όμως αυτές τις “διαχωριστικές γραμμές” για τις οποίες μιλάμε τώρα, τις βλέπουμε ήδη διαφορετικά, όπως βλέπουμε διαφορετικά και τους τρόπους που θα επιτρέψουν την εξαφάνισή τους. Οι αγώνες και τα κινήματα διαμαρτυρίας είχαν αναδείξει τον ειδεχθή χαρακτήρα τους, αλλά η νίκη του ΣΥΡΙΖΑ και η άνοδος του Podemos, όπως επίσης η δράση της ελληνικής κυβέρνησης, αρχίζουν να σχεδιάζουν μια στρατηγική.
Δεν χρειαζόμαστε να μας μάθουν οι άλλοι πως ένα εκλογικό αποτέλεσμα δεν είναι αρκετό, άλλωστε κι ο ίδιος ο Αλέξης Τσίπρας δεν είπε ποτέ το αντίθετο. Χρειάζεται το άνοιγμα μιας πολιτικής διαδικασίας, με την δημιουργία και την ισχυροποίηση ενός νέου συσχετισμού κοινωνικών δυνάμεων στην Ευρώπη.
Ο Λένιν είχε πεί κάποτε πως σε κάποιες καταστάσεις χρειάζεται να παραχωρείς έδαφος για να κερδίσεις χρόνο. Η προσαρμογή αυτού του κανόνα στις “συμφωνίες” της προηγούμενης Παρασκευής (αβέβαιη όπως πάντα στη πολιτική) μας ωθεί να τολμήσουμε το επόμενο στοίχημα: Για να κερδίσει χρόνο και χώρο η ελληνική κυβέρνηση έκανε κάποιες παραχωρήσεις. Για να αφήσει χρόνο στην ελπίδα να ριζώσει στην Ευρώπη, αναμένοντας επόμενες εκλογικές αναμετρήσεις (όπως αυτή της Ισπανίας) και την κατάκτηση νέων στρατηγικών μετώπων από τους πρωταγωνιστές της νέας πολιτικής.
Αλλά για μια θετική εξέλιξη, θα χρειαστούν τους επόμενους μήνες κινητοποιήσεις σε πολλαπλά επίπεδα: κοινωνικοί αγώνες και πολιτικές πρωτοβουλίες, νέες καθημερινές συμπεριφορές και νέο ομαδικό λαϊκό πνεύμα , κυβερνητικές ενέργειες και δυναμικές αυτόνομες απαντήσεις των πολιτών. Τη στιγμή που αναγνωρίζουμε την κρίσιμη σημασία της κυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ και αυτήν που προαναγγέλλει μια νίκη του Podemos στο θεσμικό πεδίο, οφείλουμε κι εμείς επίσης να οργανώσουμε τον νέο πολιτικώ χώρο.
Σ΄ένα πολύ ενδιαφέρον κείμενο (Guardian), ο υπουργός Βαρουφάκης κάνει την ίδια εκτίμηση. (2) Ουσιαστικά, μας λέει, αυτό που μπορεί να κάνει μια κυβέρνηση σήμερα είναι να προσπαθήσει να «σώσει τον ευρωπαϊκό καπιταλισμό από την αυτοκαταστροφική τάση του», που απειλεί τους λαούς και ανοίγει την πόρτα στο φασισμό. Είναι να μειώσει τη βία της λιτότητας και της κρίσης, ανοίγοντας χώρους επιβίωσης και συνεργασίας, όπου η ζωή των εργαζομένων θα μπορούσε να είναι λίγο λιγότερο «μοναχική, θλιβερή, βίαιη και σύντομη», για να χρησιμοποιήσω τα λόγια του Χομπς. Τίποτα περισσότερο, αλλά ούτε λιγότερο.
Ας ερμηνεύσουμε τώρα τον λόγο του Βαρουφάκη. Η υπέρβαση του καπιταλισμού είναι εξ ορισμού, πέρα από τις δυνατότητες μιας κυβέρνησης, είτε στην Ελλάδα είτε αλλού. Πέρα από την επείγουσα διάσωση του ευρωπαϊκού καπιταλισμού από τη καταστροφή του που σημαίνει επίσης και τη δική μας , μια τέτοια προοπτική διαγράφεται στον ορίζοντα παρατεταμένων κοινωνικών και πολιτικών αγώνων που δεν μπορούν να περιοριστούν από την ύπαρξη μιας θεσμικής περιμέτρου.
Κι άλλωστε, είναι επίσης σ΄αυτή την άλλη «ήπειρο», που πρέπει να οικοδομηθεί από σήμερα κιόλας η συλλογική δύναμη από την οποία εξαρτώνται οι εξελίξεις των επόμενων μηνών ή χρόνων. Και ο χώρος συγκρότησης μιας τέτοιας δύναμης δεν μπορεί παρά να είναι η ίδια η Ευρώπη, για μια ρήξη αρρηκτα συνδεδεμένη με την τρέχουσα πορεία της ιστορίας της.
Γι'αυτό λοιπόν είναι σημαντική η σημασία των κινητοποιήσεων, όπως αυτή που οργανώνει το κίνημα Blockupy για τα εγκαίνια της νέας έδρας της ΕΚΤ, την 18η Μαρτίου στη Φρανκφούρτη. Θα είναι μια ευκαιρία για να ακουστεί η φωνή του ευρωπαϊκού λαού υποστηρίζοντας συγχρόνως την ελληνική κυβέρνηση.
Πέρα από την απαραίτητη καταγγελία του χρηματιστικού κεφαλαίου και του μετα-δημοκρατικού πολιτεύματος (Habermas), θα είναι επίσης μια ευκαιρία αξιολόγησης της προόδου των εναλλακτικών δυνάμεων, χωρίς τις οποίες η δράση των κυβερνήσεων και των κομμάτων που αγωνίζονται ενάντια στη λιτότητα είναι καταδικασμένη στην ανικανότητα..
«Europe : la révolution par en haut», "Libération" 21/11/ 2011.
Yanis Varoufakis : «How I became an erratic Marxist», "The Guardian", 18/02/2015
Μετάφραση: Βασιλική Παπαδάκη