Του ΓΙΑΝΝΗ ΜΕΡΓΟΥ*
Στην πνιγηρή ιδεολογική ατμόσφαιρα που περιβάλλει την Ελλάδα μετά την άνευ όρων συνθηκολόγηση της 13ης Ιουλίου, κάθε φωνή εναντίον του ευρώ δαιμονοποιείται αυτόματα ως καταστροφική δραχμολαγνεία. Αρθρογράφοι φιλοκυβερνητικών μέσων ενημέρωσης (ΑΥΓΗ, Εφημερίδα Συντακτών, TVXS κ.α.) αισθάνονται εσχάτως υποχρεωμένοινα υπερασπιστούν με ιεροεξεταστικό ζήλο τον ευρωπαϊσμό τους, εξορκίζοντας ως εξ αντικειμένου συνοδοιπόρους της Μαρίν Λεπέν και του Νάιτζελ Φάρατζ όσους προβάλλουν μια αριστερή πολιτική ρήξης με την ευρωζώνη. Περιττό να πούμε ότι κάποιοι εξ αυτών αισθάνονται εξαιρετική ηδονή να ασκούν αυτό το «λειτούργημα» εναντίον της Λαϊκής Ενότητας, για λόγους που αυτοί γνωρίζουν καλύτερα. Το ότι σημαντικές δυνάμεις της ευρωπαϊκής, αντικαπιταλιστικής Αριστεράς, όπως το ΚΚ Πορτογαλίας, τάχθηκαν πρόσφατα- με καταλύτη την ελληνική εμπειρία- υπέρ της αποχώρησης από την ευρωζώνη ή ότι άλλες δυνάμεις, όπως το Αριστερό Κόμμα της Γαλλίας και σημαντική πτέρυγα του Die Linke στη Γερμανία, ανοίγουν αυτή τη συζήτηση, θεωρείται άνευ αξίας λεπτομέρεια από τους ίδιους αναλυτές.
Ευτυχώς, τα σοβαρότερα έντυπα αριστερού προβληματισμού στην Ευρώπη δεν εννοούν να υποταχθούν στην ιδεολογική Ορθοδοξία, όπως πράττουν οι εκπρόσωποι του ελληνικού, επαρχιώτικου «ευρωπαϊσμού». Το ιστορικό, βρετανικό περιοδικό New Left Review (Ταρίκ Αλί, Πέρι Άνερσον, Σούζαν Γουότκινς, Ρόμπερτ Μπρένερ, Μάικ Ντέιβις κ.α.) επανέρχεται στην «απαγορευμένη συζήτηση» για το ενιαίο νόμισμα με ένα σημαντικό άρθρο του Γερμανού οικονομολόγου και κοινωνιολόγου Βόλφγκανγκ Στρέεκ. Επίτιμος διευθυντής του Ινστιτούτου Μαξ Πλανκ στην Κολωνία, ο προερχόμενος από το χώρο της σοσιαλδημοκρατίας Στρέεκ είναι, μαζί με τον Χάμπερμας, μια από τις πιο αναγνωρισμένες προσωπικότητες στο χώρο των γερμανικών, κοινωνικών επιστημών. Το περσινό του βιβλίο "Buying Time: The Delayed Crisis of Democratic Capitalism" (Αγοράζοντας Χρόνο: Η καθυστερημένη κρίση του δημοκρατικού καπιταλισμού) προκάλεσε διεθνώς αίσθηση (δυστυχώς, δεν έχει μεταφραστεί στην Ελλάδα), μεταξύ άλλων και για τις έντονα κριτικές θέσεις του έναντι του ευρώ.
Στο νέο πόνημά του, που δημοσιεύεται στη New Left Review υπό τον εύγλωττο τίτλο «Γιατί το ευρώ διαιρεί την Ευρώπη», ο Στρέεκ οξύνει και βαθαίνει, ταυτόχρονα, την κριτική του. Αφού μας ξεναγεί σε αντίπαλες θεωρίες για το ρόλο και τη λειτουργία του χρήματος, από τον Σμιθ μέχρι τον Μαρξ κι από τον Βέμπερ μέχρι τον Πάρσονς, υπερασπίζεται την αφετηριακή του θέση ότι το νόμισμα δεν είναι ένα ουδέτερο, τεχνικό εργαλείο για τη διεύρυνση και την ομαλοποίηση των εμπορικών συναλλαγών, αλλά μια δομημένη συμπύκνωση ταξικών σχέσεων, υπό τον έλεγχο εξουσιαστικών θεσμών, που ευνοούν συγκεκριμένα, κάθε φορά, κοινωνικά συμφέροντα σε βάρος άλλων κοινωνικών συμφερόντων.
Υπό αυτό το πρίσμα, ο Στρέεκ ασκεί καταλυτική, όσο και πειστική κριτική εναντίον πολιτικών (Γιούνκερ, Κολ κ.α.) και θεωρητικών (Χάμπερμας) εκπροσώπων του ευρωπαϊσμού, οι οποίοι προέβλεπαν, τη δεκαετία του 1990, ότι η έλευση του κοινού νομίσματος όχι μόνο θα είχε ευεργετικά, οικονομικά και κοινωνικά αποτελέσματα για όλους, αλλά και θα λειτουργούσε ως αποφασιστικός μοχλός για τη διαμόρφωση μιας κοινής, ευρωπαϊκής ταυτότητας, ακόμη και ενός νέου, «ευρωπαϊκού πατριωτισμού». Το ακριβώς αντίθετο εξελίσσεται μπροστά στα μάτια μας, υποστηρίζει ο Στρέεκ. Το κοινό νόμισμα διαιρεί, αντί να ενώνει την Ευρώπη, ανάμεσα στις λίγες, βόρειες χώρες, οι αστικές τάξεις των οποίων ωφελούνται τα μέγιστα από αυτό και τους λαούς της περιφέρειας, που λεηλατούνται από τα «προγράμματα στήριξης». Απόρροια αυτής της δομικής ανισότητας, που θωρακίζεται και διευρύνεται από το ευρωσύστημα, αποτελεί, κατά τον Στρέεκ, η έκρηξη των εθνικισμών που τείνει να διαλύσει την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση.
Παράλληλα, ο Γερμανός κοινωνιολόγος διαπιστώνει με ικανοποίηση ότι τα τελευταία χρόνια διευρύνεται η αμφισβήτηση της ΟΝΕ και του ευρώ από σειρά σοβαρών επιστημόνων, πολιτικών και ρευμάτων, που καλύπτουν ένα ευρύ ιδεολογικό φάσμα. Μεταξύ άλλων, σημειώνει θέσεις και επεξεργασίες του Όσκαρ Λαφοντέν, των Κώστα Λαπαβίτσα και Χάινερ Φλάσμπεκ, των Γάλλων οικονομολόγων Ζακ Μεζιέ και Πασκάλ Πετί, του αναλυτή των Financial Times Βόλφκανγκ Μινχάου κ.α. Κεντρική θέση του Στρέεκ είναι ότι το ευρώ με τη σημερινή του μορφή οδηγεί σε οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές καταστροφές και ότι απαιτείται η συντεταγμένη υπέρβασή του, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο: επαναφορά εθνικών νομισμάτων με ενδεχόμενη διατήρηση ενός κοινού νομίσματος για τις διεθνείς ανταλλαγές, εισαγωγή παράλληλου νομίσματος με ταυτόχρονη επιβολή capital controls κ.α. Μακράν του να βλέπει την αποκατάσταση μιας ορισμένης εθνικής, νομισματικής κυριαρχίας ως πανάκεια, ο Στρέεκ τη συνδέει με ευρύτερες, προοδευτικές μεταρρυθμίσεις για την υπέρβαση του αχαλίνωτου, νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού, την προστασία της εργασίας και του περιβάλλοντος.
Η συζήτηση, λοιπόν, για το ευρώ έχει ανοίξει για τα καλά στην ευρωπαϊκή Αριστερά. Ας ευχηθούμε «και στα δικά μας»...