CB Macpherson: Δημοκρατία της συμμετοχής

Από το ResPublica:Αναδημοσιεύουμε μέρος από το κεφάλαιο Δημοκρατία της συμμετοχής του συγγράμματος Η ιστορική πορεία της φιλελεύθερης δημοκρατίας/The Life and Times of Liberal Democracy του Καναδού Crawford Brough Macpherson.

«Ας στραφούμε τελικά στο πρόβλημα του τρόπου, με τον οποίον θα μπορούσε να λειτουργήσει μια δημοκρατία της συμμετοχής, αν είχαμε επιτύχει τις προϋποθέσεις της*. Πόση συμμετοχή θα μπορούσαμε να έχουμε, δεδομένο ότι σε οποιοδήποτε επίπεδο πέρα από το συνοικιακό θα έπρεπε να είναι μάλλον ένα έμμεσο ή αντιπροσωπευτικό σύστημα παρά μία άμεση δημοκρατία;

Αν δει κανείς πρώτα το πρόβλημα στην γενικότητα του, βάζοντας προς το παρόν κατά μέρος τόσο το βάρος της παράδοσης όσο και τις πραγματικές συνθήκες που μπορεί να επικρατούν σε μια χώρα όταν οι προϋποθέσεις θα έχουν εκπληρωθεί επαρκώς, τότε το απλούστερο μοντέλο, που δίκαια θα μπορούσε να ονομασθεί δημοκρατία της συμμετοχής, θα ήταν ένα πυραμιδοειδές σύστημα με άμεση δημοκρατία στο επίπεδο της συνοικίας ή του εργοστασίου – πραγματική διαπροσωπική συζήτηση και απόφαση με γενική συναίνεση ή πλειοψηφία, και εκλογή αντιπροσώπων που θα συνιστούσαν ένα συμβούλιο στο αμέσως επόμενο και περιεκτικότερο επίπεδο, ας πούμε τον δήμο, το διαμέρισμα μιας πόλης ή μια κωμόπολη. Οι αντιπρόσωποι θα έπρεπε να έχουν επαρκείς οδηγίες από όσους τους εξέλεξαν και να είναι υπόλογοι απέναντι τους για να παίρνουν επαρκώς δημοκρατικές αποφάσεις στο επίπεδο του συμβουλίου. Το ίδιο θα συνεχιζόταν μέχρι το ανώτατο επίπεδο, που θα ήταν ένα εθνικό συμβούλιο για θέματα εθνικού ενδιαφέροντος και τοπικά ή περιφερειακά συμβούλια γα θέματα στενότερου ενδιαφέροντος. Σε οποιοδήποτε επίπεδο, πέρα από το πρωταρχικό και μικρότερο, προκειμένου να ληφθούν τελικές αποφάσεις τα ζητήματα θα έπρεπε σίγουρα να διατυπώνονται από μία επιτροπή του συμβουλίου. Έτσι, σε οποιοδήποτε επίπεδο και αν σταματούσε η σχέση προς τα πάνω, θα σταματούσε πράγματι με μια μικρή επιτροπή του συμβουλίου αυτού του επιπέδου. Ίσως αυτό φαίνεται να απέχει πολύ από έναν δημοκρατικό έλεγχο. Όμως νομίζω ότι είναι το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε. Εκείνο που χρειάζεται σε κάθε στάδιο για να καταστεί δημοκρατικό το σύστημα είναι να θεωρούνται υπεύθυνοι έναντι των κατώτερων επιπέδων, από όπου και έχουν εκλεγεί, όσοι παίρνουν αποφάσεις και διατυπώνουν προβλήματα, πρέπει λοιπόν να υπόκεινται σε επανεκλογή ή ακόμα και ανάκληση (…..)

Συνοψίζοντας την μέχρι τώρα συζήτηση των προοπτικών που έχει ένα πυραμιδοειδές σύστημα συμβουλίων ως μοντέλο μιας δημοκρατίας της συμμετοχής, μπορούμε να πούμε ότι εφόσον οι προϋποθέσεις για την μετάβαση σε ένα σύστημα συμμετοχής επιτευχθούν σε οποιαδήποτε δυτική χώρα, θα εκλείψουν πλέον οι πιο εμφανείς παράγοντες που εμποδίζουν την αυθεντική δημοκρατικότητα ενός πυραμιδοειδούς σχήματος συμβουλίων (….). Εδώ ο σημαντικότερος παράγοντας είναι η ύπαρξη πολιτικών κομμάτων. Το απλό μοντέλο δεν έχει θέση για αυτά. Οραματίζεται ένα μη κομματικό ή μονοκομματικό σύστημα. Αυτό ήταν αρκετό όταν ένα τέτοιο μοντέλο προτάθηκε στις επαναστατικές συνθήκες της Αγγλίας κατά τα μέσα του δέκατου έβδομου αιώνα και της Ρωσίας των αρχών του εικοστού αιώνα. Αλλά δεν επαρκεί όταν πρόκειται για τα δυτικά κράτη του τέλους του εικοστού αιώνα, γιατί φαίνεται απίθανο ότι οποιοδήποτε από αυτά θα φτάσει στο κατώφλι μιας δημοκρατίας της συμμετοχής με επαναστατική κατάληψη της εξουσίας από ένα μόνο κόμμα. Είναι πολύ πιθανότερο οποιαδήποτε τέτοια μετάβαση να γίνει υπό την ηγεσία ενός λαϊκού μετώπου ή συνασπισμού σοσιαλδημοκρατικών και σοσιαλιστικών κομμάτων. Αυτά τα κόμματα δεν θα εξαφανιστούν, για μερικά χρόνια τουλάχιστον. Αν όλα εκτός από ένα δεν καταργηθούν βίαια, πολλά από αυτά θα εξακολουθούν να υπάρχουν για χρόνια. Ώστε το πραγματικό πρόβλημα είναι αν υπάρχει κάποιος τρόπος να συνδυαστεί μια πυραμιδοειδής δομή συμβουλίων με ένα ανταγωνιστικό κομματικό σύστημα.

Ο συνδυασμός ενός πυραμιδοειδούς άμεσου/έμμεσου δημοκρατικού μηχανισμού με ένα συνεχιζόμενο κομματικό σύστημα φαίνεται απαραίτητος. Μόνον ένα πυραμιδοειδές σύστημα ενσωματώνει κάθε άμεση δημοκρατία σε μια πανεθνική δομή διακυβέρνησης κάποιο ποσοστό άμεσης δημοκρατίας απαιτείται όμως σε οτιδήποτε μπορεί να ονομασθεί δημοκρατία της συμμετοχής. Ταυτόχρονα πρέπει να θεωρήσουμε ότι υπάρχουν ανταγωνιστικά πολιτικά κόμματα, κόμματα των οποίων οι αξιώσεις δεν μπορούν να παραμεριστούν, αν θέλουμε να παραμείνουμε στο πλαίσιο της όποιας φιλελεύθερης δημοκρατίας.
Ο συνδυασμός πυραμίδας και κόμματων δεν είναι απλώς πιθανότατα αναπόφευκτος: ίσως είναι θετικά επιθυμητός. Γιατί ακόμα και σε μια κοινωνία χωρίς ταξική διαίρεση θα εξακολουθούσαν να υπάρχουν ζητήματα, γύρω από τα οποία θα μπορούσαν να σχηματισθούν κόμματα, ή ίσως ακόμα να χρειάζονταν κόμματα για να μπορεί να γίνει αποτελεσματική προβολή και συζήτηση των ζητημάτων ( ζητημάτων όπως η ολική διάθεση των φυσικών πόρων, ο περιβαλλοντικός και αστικός προγραμματισμός, η δημογραφική και μεταναστευτική πολιτική, η εξωτερική πολιτική, η στρατιωτική πολιτική). Αν τώρα υποθέσουμε ότι ένα ανταγωνιστικό κομματικό σύστημα είναι είτε αναπόφευκτο είτε πραγματικά επιθυμητό σε μια μη εκμεταλλευτική κοινωνία χωρίς ταξική διαίρεση, θα μπορούσε άραγε να συνδυαστεί με οποιοδήποτε είδος πυραμιδοειδούς άμεσης/έμμεσης δημοκρατίας; (…)

Υπάρχουν, θεωρητικά, δύο δυνατότητες να συνδυαστεί μια πυραμιδοειδής οργάνωση με ανταγωνιζόμενα κόμματα. Η πρώτη ( η κατά πολύ δυσκολότερη και τόσο ελάχιστα πιθανή, ώστε να μην αξίζει εδώ την προσοχή μας ) θα ήταν να αντικατασταθεί η υπάρχουσα δυτική κυβερνητική δομή του κοινοβουλίου ή γερουσίας/προέδρου από μια δομή σοβιετικού τύπου ( η οποία μπορεί να νοηθεί ακόμα και με δύο ή περισσότερα κόμματα). Η άλλη, πολύ λιγότερο δύσκολη, θα ήταν να διατηρηθεί η υφιστάμενη κυβερνητική δομή και να απόκειται στα ίδια τα κόμματα να λειτουργούν με πυραμιδοειδή συμμετοχή. Είναι αλήθεια όμως, όπως είπα πιο πάνω, ότι έχουν αποτύχει πολλές προσπάθειες δημοκρατικών μεταρρυθμιστικών κινημάτων και κομμάτων να καταστήσουν τους ηγέτες τους, όταν γίνουν κυβέρνηση, υπεύθυνους έναντι των απλών μελών. Αλλά η αιτία αυτών των αποτυχιών δεν θα υπήρχε πλέον στις περιπτώσεις που εξετάζουμε* ή τουλάχιστον δεν θα υπήρχε σε τέτοιο βαθμό. Η αιτία των αποτυχιών ήταν ότι η αυστηρή υπευθυνότητα της κομματικής ηγεσίας προς τα μέλη δεν αφήνει χώρο για ελιγμούς και συμβιβασμούς που πρέπει να έχει η κυβέρνηση μιας κοινωνίας με ταξική διαίρεση προκειμένου να φέρει εις πέρας την αναγκαία λειτουργία της ως μεσολαβήτρια μεταξύ αντιτιθέμενων ταξικών συμφερόντων σε ολόκληρη την κοινωνία. Χωρίς αμφιβολία, ακόμα και σε μια κοινωνία χωρίς ταξική διαίρεση θα εξακολουθούσε να χρειάζεται χώρος για συμβιβασμούς. Αλλά ο απαιτούμενος χώρος για συμβιβασμό στο είδος των ζητημάτων που πιθανόν θα χώριζαν τότε τα κόμματα δεν θα ήταν την ίδιας υφής ούτε του ίδιου μεγέθους με αυτόν που απαιτείται τώρα, ενώ το στοιχείο της απάτης ή της απόκρυψης που απαιτείται τώρα για να διατηρηθεί η συνεχής συσκότιση των ταξικών διαχωρισμών, θα απουσίαζε.**
Έτσι, φαίνεται ότι υπάρχει πραγματική δυνατότητα για κόμματα αυθεντικής συμμετοχής και ότι αυτά θα μπορούσαν να λειτουργήσουν με μια δομή κοινοβουλίου ή γερουσίας εξασφαλίζοντας σε σημαντικό βαθμό την δημοκρατία της συμμετοχής. Νομίζω ότι στο σχεδίασμά μας μπορούμε προς το παρόν να προχωρήσουμε μόνο μέχρι αυτό το σημείο».

( Σημείωση της επιμέλειας )
* Ο Macpherson βάζει 3 σημαντικές προϋποθέσεις που πρέπει να προηγούνται και να οικοδομούνται κοινωνικά μαζί με την δημοκρατία της συμμετοχής αυτό που και ο Γιώργος Κολέμπας σε αρκετά άρθρα του περιγράφει ως «πρόγραμμα μετάβασης»: α) μεταβολή της συνείδησης του οικειοποιημένου καταναλωτή, β) μείωση της κοινωνικής και οικονομικής ανισότητας και γ) ανάδυση μιας νέας αίσθησης κοινότητας. Χωρίς αυτές τις προϋποθέσεις σε εξέλιξη ο Macpherson επισημαίνει πως οποιαδήποτε συζήτηση για δημοκρατία της συμμετοχής είναι κενό σχήμα λόγου.
** Εδώ βρίσκεται το πιο αδύναμο σημείο της υπόθεσης του Macpherson. Ενώ παραδέχεται πως σε μια κοινωνία με ταξική διαίρεση είναι αδύνατο να επιτευχθεί οποιοδήποτε είδος δημοκρατίας της συμμετοχής, όταν αργότερα μας παραθέτει την εφαρμογής της προεξοφλεί την άρση της ταξικής διαίρεσης χωρίς όμως να εξηγεί πως συνέβη. Ο Macpherson δεν μπόρεσε να προφυλάξει τον εαυτό του από την επισήμανση που μας έκανε προηγουμένως να αποφύγουμε τα διανοητικά άλματα και έπεσε ο ίδιος θύμα της κατάστασης που περιέγραψε.