Του ΑΝΔΡΕΑ ΖΑΦΕΙΡΗ*
Οι εκλογές του Σεπτεμβρίου ήταν για το Α.Ρ. το τέλος μιας περιόδου. Και μιας επιλογής. Eπρεπε, για πρώτη φορά, να υπερβεί τις «ευκολίες» (και τις «δυσκολίες») της κίνησης «εντός» . Η συγκρότηση της ΛΑΕ, (τρόπος, περιεχόμενο) , με τις σχεδόν αυτονόητες αδυναμίες υπό τη πίεση των ημερών, ήταν το πρώτο βήμα.
Σήμερα είμαστε υποχρεωμένοι να συνεχίσουμε (ή να ξεκινήσουμε)μια συζήτηση. Που δε μπορούσε να γίνει τότε.
Και το πρώτο βήμα να γίνει πορεία. Σε ποια κατεύθυνση όμως;
Το κείμενο του σ. Δ. Μπελαντή (βλ .εδώ) επιχειρεί να υποδείξει μια τέτοια . Δυστυχώς όμως επιλέγει να ανοίξει μέτωπο με το «λαϊκομετωπισμό» .
Και το πρόβλημα είναι διπλό: όχι μόνο γιατί ο «λαϊκομετωπισμός» δεν είναι το κυρίαρχο σα συνθήκη (και άρα πρόβλημα) σήμερα στην αριστερά (μάλλον άλλου τύπου-και πιθανά διαμετρικά αντίθετα- είναι τα κυρίαρχα προβλήματα) .
Ούτε γιατί ο «λαϊκομετωπισμός» στην ανάλυση του σ.Δ.Μ. στρεβλώνεται σε τέτοιο βαθμό ώστε, με ένα πρωτοφανές (πολιτικοηθικό) άλμα , να εμφανίζει τον Κύρκο σαν παιδί του Δημητρώφ και τον Κάπποή τον Αμπατιέλο, σα νόθο του Κάουτσκυ.
Το βασικό πρόβλημα μιας τέτοιας λογικής είναι ότι πίσω από τη «γραμμή» «Μέτωπο ενάντια στο Λαϊκό Μέτωπο» (που δυστυχώς έχει αγκαλιάσει και άλλους χώρους της αριστεράς, του ΚΚΕ μη εξαιρούμενου) υπονοείται ένα πολιτικό σχέδιο-και όχι μόνο για τη ΛΑΕ- που, άθελά του, θα οδηγήσει το σύνολο της αριστεράς στην περιθωριοποίησή της.
Στην Ελλάδα βέβαια , για μια σειρά ιστορικοπολιτικών λόγων (η έξω από τα ανθρώπινα μέτρα δεκαετία 1940-1950 και οι «τόκοι» της) , περιθωριοποίηση της αριστεράς δε σημαίνει εξαφάνιση (εκλογική ή κοινωνική). Σημαίνει εγκλωβισμός της στο «έτσι κι αλλιώς» κατοχυρωμένο ιστορικά (και άρα) ιστορικό, διαχρονικό ποσοστό της μεταπολίτευσης.(+- 10%)
Και μέσα σε αυτό τον εγκλωβισμό, τα διάφορα υποκείμενα της αριστεράς, να διαγκωνίζονται ποιο θα αρπάξει μεγαλύτερο κομμάτι από το χιτώνα και τα ιμάτια. Πάντα στο όνομα του...Μετώπου.
6 ΠΟΛΥ ΜΙΚΡΕΣ - ΚΑΙ ΚΑΘΟΛΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ- ΠΑΡΕΝΘΕΣΕΙΣ
1.Η γραμμή των λαϊκών Μετώπων ήταν η ειδική απάντηση που επέλεξε να δώσει πλειοψηφικά το κομμουνιστικό κίνημα της εποχής (και όχι ο «Στάλιν»- ας τελειώσουμε επιτέλους με τη μεταφυσική αστική αντίληψη για την ιστορία ) απέναντι στο φασιστικό κίνδυνο. (κα όχι βέβαια απέναντι στον ιμπεριαλισμό ή τα μονοπώλια , όπως εντελώς λανθασμενα γράγει ο σ.Δ.Μ.)
Υπήρξαν και άλλες απόψεις. Και όχι μόνο η «τροτσκιστική». Μειοψήφησαν. Και όπως πάντα συμβαίνει στην ιστορία, η άποψη που πλειοψήφησε-και άρα Μετασχηματίστηκε σε Πράξη-, περνάει από το δικαστήριο της Κλειούς.
2. Το Δικαστήριο: Δικαιώθηκε τελικά η «γραμμή» των Λαικών Μετώπων; Μα εδώ η απόφαση είναι τελεσίδικη . Πέρα από τα λάθη και τις αδυναμίες (ακόμη και τα εγκληματικού τύπου-περίπτωση Ελλάδα) στις 9 Μαΐου 1945, όχι απλά ο ναζισμός είχε ηττηθεί αλλά και το 1/3 της ανθρωπότητας είχε τιςπροϋποθέσεις να αποσπαστεί από το καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής.
3. Μπορεί κάποιος, με την άνεση των 70 χρόνων απόστασης, να υποτιμήσει όσο θέλει το ναζισμό. Μπορεί επίσης να ξεχάσει ότι, όταν ξεκινάει η επιχείρηση Μπαρμπαρόσα , στο ανατολικό Μέτωπο (και τα Στρατιωτικά Μέτωπα είναι η Ανώτερη μορφή των Πολιτικών Μετώπων-ας μην το ξεχνάμε) βρίσκεται όχι μόνο η ναζιστική Γερμανία, αλλά το σύνολο της Ευρώπης(υπό φασιστικά ή φιλοφασιστικα καθεστώτα) πλην Μεγάλης Βρετανίας. –και τις ΗΠΑ σε ουδετερότητα. Ένα πρωτοφανές , (σε ποιότητα και ποσότητα), για την ιστορία Πολιτικό, Οικονομικό, Στρατιωτικό (Αντι-Σοβιετικό, και όχι απλά αντικομουνιστικό αφού στόχευε στην Κρατική Οντότητα της ΕΣΣΔ) Μέτωπο με 300 μεραρχίες και την οικονομία μιας ολόκληρης ηπείρου (της για πρώτη φορά Ενωμένης Ευρώπης) στοιχισμένες.
Μπορεί να ξεχνά ότι τα ναζιστικά στρατεύματα φτάσαν 20 χλμ από τα τείχη του Κρεμλίνου και ότι αυτό συνεπάγεται.
4. Μπορεί επίσης κάποιος να ταυτίζει τα Λαϊκά Μέτωπα με τη Βάρκιζα. Αλλά πώς να εξηγήσεις στη «φοιτητριούλα που σ έχει ερωτευτεί», ότι τη 1η Φεβρουαρίου του 1945, όταν η ηγεσία εδώ υπέγραφε στη Βάρκιζα, στη γειτονική Βουλγαρία , ίδια «γραμμή» ,οδηγούσε στο απόσπασμα 67 μέλη του αστικού κοινοβουλίου, 22 πρώην υπουργούς και 40 ανώτατους αξιωματικούς του αστικού στρατού ; Ποιο υπεραπλουστευτικό σχήμα μπορεί να πείσει ότι ο Σιάντος εφάρμοσε καλύτερα τη «γραμμή Δημητρωφ» από ότι ο ίδιος ο Δημητρωφ; Ούτε οι Mondy Paithons δε τόλμησαν να φλερτάρουν έτσι με τον σουρεαλισμό.
5. Μπορεις να ξεχάσεις επίσης,( ποιήματα είναι αυτά, ποιος τους δίνει σημασία...), ότι «όταν η μισή μας καρδιά τουφεκιζόταν στην Ελλάδα», η άλλη μισή περπατούσε «με τη στρατιά που κατέβαινε το Κίτρινο Ποτάμι».
Σε «ποιά φοιτητριούλα που σε έχει ερωτευτεί» να εξηγήσεις ότι ήταν(;) καθαρή σύμπτωση ότι ο ελιγμός υποχώρησης από το Γράμμο (29 Αυγούστου) έγινε λίγες ώρες πριν τα κόκκινα στρατεύματα μπουν στο Πεκίνο; Πώς να εξηγήσεις τόσες δεκαετίες μετά, στα ακαδημαϊκά αμφιθέατρα, αυτό που γνώριζε και ο τελευταίος, πιθανά αγράμματος, αντάρτης του ηρωικού ΔΣΕ: ότι το ντουφέκι του δεν ήταν μια παραξενιά του Ζαχαριάδη, αλλά τμήμα ενός Ενιαίου Πολιτικού και Στρατιωτικού Μετώπου εκατοντάδων χλμ; Και ότι ήταν αυτή η επίγνωση που του έδινε τη δύναμη να σταθεί όρθιος μέσα στις Ναπάλμ και να κοιτάζει με απορία σήμερα τη μαζική κατάθλιψη μιας γενιάς αριστερών που πίστεψαν ότι η ΕΕ θα γίνει πεδίο σφοδρής πάλης.
6. Δε μπορεί όμως κανείς να ταυτίζει εντελώς αυθαίρετα τα Λαϊκά Μέτωπα και το Σταλινγκραντ(κορυφαία στιγμή Στρατιωτικής Υλοποίησης-Ολοκλήρωσης άρα- της «γραμμής» και μια από τις σημαντικότερες στιγμές στη παγκόσμια ιστορία ever ) με τη γραμμή ... Μπερλίνκγουερ. Στη πρώτη περίπτωση έχεις ένα τακτικό ελιγμό (και αυτό το αποδεικνύει η περίοδος του Ψυχρού-και παρ ολίγον, το 1950, Θερμού-Πολέμου) , με εκατόμβες κομμουνιστών στους μαζικούς τάφους και στην άλλη την απόλυτη συνθηκολόγηση. Έναν κατάπτυστο συμβιβασμό. Με εκατοντάδες «κομμουνιστών» να στελεχώνουν το κρατικό μηχανισμό(για να τον αλώσουν από μέσα βεβαίως ).
Και μερικά σημεία για σήμερα και αύριο.
Η ΑΝΑΓΚΗ ΕΝΟΣ ΑΛΛΟΥ ΠΟΛΙΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ
Η συζήτηση για τα Λαϊκά Μέτωπα δεν είναι μια ιστορικού τύπου συζήτηση. Υπάρχει Κενό, δλδ ανάγκη που τροφοδοτεί ένα πλαίσιο ανα(συ)ζήτησης τα τελευταία χρόνια γύρω από τη θεματολογία τωνΜετώπων(Λαϊκών, Ενιαίων, Εργατικών) και των μεταβατικών προγραμμάτων.
2. Η πλούσια και ενδιαφέρουσα αυτή συζήτηση συχνά φλερτάρει με τον (αν)ιστορικισμό, λησμονώντας κρίσιμες λεπτομέρειες:
Τα (όποια) μέτωπα και μεταβατικά ή άλλα προγράμματα της περιόδου ΄20 και ΄30, σε όλες τους τις εκδοχές, είχαν δύο ελάχιστες προϋποθέσεις α)την ύπαρξη κόμματος , (και μάλιστα κόμματος με συγκεκριμένα ποιοτικά και ποσοτικά χαρακτηριστικά) αλλά και β) ένα διαφορετικό παγκόσμιοσυσχετισμό δυνάμεων Συσχετισμό στον οποίο βάραινε καθοριστικά η ύπαρξη της ΕΣΣΔ αλλά και ο συνολικότερος βαθμός όξυνσης της ταξικής πάλης (Α παγκόσμιος Πόλεμος, Κρίση 1929 και η αντανακλασή τους)
3. Η συζήτηση για τα μέτωπα δεν μπορεί επομένως να κρύβει κάτω από το χαλί τέτοιες «μικρές» λεπτομέρειες.
4. Ή για να θέσουμε το ερώτημα αλλιώς: μπορούν και (αφού συνομολογούμε την αναγκαιότητα )πως θα συγκροτηθούν (και ποια) Μέτωπα και «μεταβατικά» προγράμματα σε ένα περιβάλλον α)τεράστιας, παγκόσμιας ιδεολογικοπολιτικής ήττας του εργατικού κινήματος β) ανυπαρξίας ή χαμηλής συγκρότησης του πολιτικού και κοινωνικού υποκειμένου γ) συγκεκριμένου συσχετισμού δυνάμεων σε παγκόσμιο επίπεδο;
5. Η απάντηση είναι αναμφίβολα θετική αλλά όχι απλή. Και δε θα γίνει αντιγράφοντας (και η «δαιμονοποίηση» , μορφή αντιγραφής είναι ) σχήματα , που και ακόμη και στην εποχή τους μόνο «σχήματα» ή «γραμμή» δεν ήταν , παρά γενικές κατευθύνσεις, που οι κατά τόπους, χρόνους και υποκείμενα, ιδιαιτερότητες καθόριζαν και τα όρια τους.
6. Αυτό είναι το σύγχρονο καθήκον για όσες δυνάμεις αυτοπροσδιορίζουν τη θέση τους μέσα στη μεγάλη πορεία του αγώνα για τη κοινωνική απελευθέρωση. Να διαμορφώσουν το δικό τους , πραγματικά ρεαλιστικό, εναλλακτικό (και γι αυτό βαθειά επαναστατικό) τρόπο.
Προτάσσοντας το στοιχείο της ιθαγένειας , της συγκεκριμένης ανάλυσης της συγκεκριμένης κατάστασης. Και τα «πεζούλια» του Άρη.
7. Η μεγάλη ήττα. Το σύνολο της αριστεράς είδε στη χώρα μας να καταρρέει το πολιτικό της σχέδιο;
Όλο; Όχι όλο. Ας τολμήσουμε να το ομολογήσουμε. Τα δύο γαλατικά(και για αυτό συμπαθή, ηρωικά αλλά και οριακά αδιάφορα για το πραγματικό –συγκεκριμένο ιστορικό χρόνο που τρέχει γύρω τους) χωριά του ΚΚΕ και της ΑΝΤΑΡΣΥΑ δεν είδαν το πολιτικό τους σχέδιο να ηττάται. Πολύ απλά γιατίδεν εκπονούν κάτι τέτοιο. (Στη περίπτωση του ΚΚΕ συνειδητά . Στη περίπτωση της ΑΝΤΑΡΣΥΑ υπάρχουν άλλοι λόγοι)
Γνωρίζουν ότι δεν είναι πολιτικό σχέδιο ο στόχος του να αυξήσεις κατά 2 ή 3 μονάδες την εκλογική σου καταγραφή (και) (ή) να συντηρήσεις δυνάμεις για την επόμενη έφοδο.
Ας μην κάνουμε το λάθος να υποτιμήσουμε ή να λοιδορήσουμε τη λογική της ηγεσίας του ΚΚΕ. Είναι μια λογική, που ξεκινώντας από μια σωστή διαπίστωση (καταθλιπτικός συσχετισμός για τις δυνάμεις της εργασίας, εντός και εκτός χώρας ), δίνει πρωταρχικό νόημα στην συντήρηση του «μηχανισμού». Επίσης ας μην προτρέξουμε να χαρακτηρίσουμε «γραφειοκρατική» μια τέτοια λογική. Δεν είναι η εποχή για ταμπέλες. Ας προβληματιστούμε από την επιλογή του ΚΚΕ.
Έχει βάση μια τέτοια λογική; Αναμφίβολα ναι. Μπορούμε να συμφωνήσουμε; Όχι βέβαια.
Η υπερτίμηση της δυνατότητας του «μηχανισμού» είναι κλασικό (αν και κατανοητό) λάθος σε στιγμές ήττας. Όμως αυτή η αντίληψη ξεχνάει την ίδια την ιστορία του κομμουνιστικού κινήματος. Δεν ήταν οι «μηχανισμοί» που έδωσαν την απάντηση , ούτε η αυτοπεριχαράκωση στο όνομα της επιβίωσης. Ήταν το ακριβώς αντίθετο.
Ήταν τα Πολιτικά σχέδια. Για αυτό και το ΚΚΕ της περίοδο της Κατοχής, όχι απλά χωρίς υποψία «μηχανισμού», αλλά και χωρίς καν τυπικά ηγεσία, μετεξελίσσεται και ανδρώνεται. Γιατί διαθέτει Πολιτικό σχέδιο. Και δεν χρειάστηκαν Συνέδρια ή επιτροπές σοφών. Ένα γράμμα χάραξε το σχέδιο, και καθώς αυτό πατούσε πάνω στη κοινωνική αναγκαιότητα της περιόδου, γέννησε την Ηλέκτρα και τον ΕΛΑΣ.
Και Πολιτικό σχέδιο , από την εποχή των πρώτων ιστορικών βημάτων του κομμουνιστικού κινήματος, ήταν η εκπόνηση ενός Σχεδίου, όχι μόνο για τη τάξη, αλλά ικανού να υψωθεί και να απαντήσει σε «πανεθνικό επίπεδο», περιγράφοντας τον αδύνατο κρίκο και συσπειρώνοντας το μέγιστο των κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων.
. Στη βάση τέτοιων σχεδίων η κομμουνιστική αριστερά συναντήθηκε στο παρελθόν με μεγαλειώδεις νίκες, αλλά και τραγικές νίκες, συναντήθηκε δλδ με τον πραγματικό ιστορικό χρόνο .
Και η λαϊκομετωπική γραμμή , η real και όχι η caricature, ήταν μια γραμμή που περπάτησε πάνω σε μια τέτοια λογική. Ως τέτοια, ναι, την υπερασπιζόμαστε και όχι ως δόγμα ,απολίθωμα ή copy paste πειρασμό.
8. Αυτό είναι και το δίλλημα για το ΑΡ σήμερα.
Πρώτη επιλογή: Να παραδεχτεί την ήττα και να αυτό -εγκλωβιστεί στο μικρόκοσμο.
Δύο τρόποι να γίνει αυτό: α)να αναπαραγάγει τη λογική του ΚΚΕ και να παγιδευτεί στη διαχείριση του ήδη υπάρχοντος «μηχανισμού»
β) να αναπαραγάγει τις παθογένειες της (υπόλοιπης πλέον) εξωκοινοβουλευτικης αριστεράς και να επιστρέψει, αργά ή γρήγορα, σε ένα «νέο σχέδιο ΣΥΡΙΖΑ». Ποιο είναι αυτό το σχέδιο:
Πολλοί σύντροφοι , καλόπιστα, υποστηρίζουν μια τέτοια επιλογή : πάμε με όρους συσπείρωσης της κοινωνικής και πολιτικής αριστεράς, συγκεντρώνουμε δυνάμεις (από τα «ιμάτια») και στη συνέχεια πάμε σε ένα νέο 2012.
{Και οι δυο λογικές είναι συγκοινωνούντα δοχεία. Καθόλου τυχαίο που ο σ.Δ Μ. επιχαίρει το ΚΚΕ, που έστω και τώρα, καταγγέλει το «λαικομετωπισμό» ενώ την ίδια στιγμή του ασκεί κριτική για «σεχταρισμό». Φαινομενικά αντιφατικό. Στην ουσία του καθόλου. Γιατί ο σ Δ.Μ. κατανοεί το «σεχταρισμό» του ΚΚΕ εντός των ορίων του μικρόκοσμου της αριστεράς και δε μπορεί να δεί τον πραγματικό σεχταρισμό του ΚΚΕ (εντός της κοινωνίας συνολικά)}
Δυστυχώς όμως το σχέδιο αυτό δεν μπορεί να περπατήσει. Όχι μόνο γιατί «η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται κλπ κλπ»
Ένα τέτοιο σχέδιο δε λαμβάνει υπ όψιν του το ότι το 2015 δεν είναι 2003. Και το 2016, εγγυημένα, δεν θα είναι 2004 ή 2005 ή..ή...
Άλλα δεδομένα σε όλα τα επίπεδα. Το Σεπτέμβρη του 2015 δεν καταγράφηκε απλά ένα ποσοστό αποχής της τάξης του 43,4%. Στο εκλογικό τμήμα 311 στην εκλογική περιφέρεια Β'Πειραιώς, το ποσοστό έφθασε στο 97,6%. Η πολιτική κρίση που έρχεται δεν θα θυμίζει σε τίποτα 2012.
Έξ άλλου και άλλες κινήσεις γίνονται στο χώρο της αριστεράς που αναπαραγάγουν το σχέδιο « νέο ΣΥΡΙΖΑ».
Δεύτερη επιλογή: να ξεκινήσει , αργά, με κόπο, με λάθη να εκπονεί ένα άλλο Πολιτικό Σχέδιο. Η προηγούμενη περίοδος (η περίοδος του «εθνικού νομίσματος» ή «περίοδος σχεδίου Λαπαβίτσα» ) δεν επαρκεί. Ένα εξ ορισμού τεχνοκρατικό σχέδιο δε μπορεί να αντικαταστήσει την ανάγκη ενός ευρύτερου Πολιτικού Σχεδίου. Και τα όρια μιας τέτοιας αμυντικής λογικής έδωσαν δείγματα και στο εκλογικό αποτέλεσμα (όχι μόνο της ΛΑΕ) του Σεπτεμβρίου.
Πολιτικό σχέδιο για τη χώρα σήμερα, με τις προϋποθέσεις που θέσαμε πιο πάνω, σημαίνει ένα Συνολικό, Επιθετικό, Εναλλακτικό, Ρεαλιστικό Σχέδιο, που θα λαμβάνει σοβαρά υπ όψιν του και τα στοιχεία που έχουν προαναφερθεί (συσχετισμοί δύναμης, εντός και εκτός χώρας, κατάσταση και βαθμός συγκρότησης του πολιτικού και του κοινωνικού υποκειμένου), αλλά και το ότι η χώρα, σταδιακά μετατρέπεται , μετασχηματίζεται.
Ένα σχέδιο που θα αναμετρηθεί με τον σύγχρονο κρίκο, την Εξάρτηση και τον Ιμπεριαλισμό.
Όχι όμως με όρους καταγγελίας.
9. Δεν αρκεί πλέον να αναμετρηθούμε γενικά με την Εξάρτηση και τον Ιμπεριαλισμό.
(Να δυό έννοιες κλειδιά που χωρίς την κατανόηση του ειδικού τους βάρους στις εξελίξεις στη χώρα δεν μπορεί να υπάρξει ανατρεπτική αριστερά. Και καθόλου τυχαίο που έχουν κυριολεκτικά σβηστεί από τα λεξικά τα τελευταία 15 χρόνια).
Αλλά πρέπει να αναμετρηθούμε με τον ιδιαίτερο χαρακτήρα που αυτά τα χαρακτηριστικά προσδίδουν πλέον , μέσω της δυναμικής τους, στις εξελίξεις.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ(;)... KAI MIA ΠΡΟΤΑΣΗ
Το 2016/17 ο Ευρωατλαντικός κόσμος θα μπει σε ένα νέο κύκλο κρίσης. Βαθύτερο από τον προηγούμενο. Το πώς θα μετακυλιθεί αυτή η κρίση σε χώρες όπως η Ελλάδα είναι προδιαγεγραμμένο και οι « μνημονιακές πολιτικές» ήταν απλά ένα πρώτο δείγμα. Η Ελλάδα , και λόγω γεωγραφικής θέσης, θα κληθεί να πληρώσει δυσανάλογα την συνέχιση της κύριας και στρατηγικής επιλογής της κυρίαρχης τάξης. Θα κληθεί να πληρώσει το Πολιτικό Σχέδιο του παρασιτικού, παρηκμασμένου καιετοιμοθάνατου ελληνικού αστισμού.
Το «ανήκωμεν εις τη Δύσιν» θα αποτελέσει, την επόμενη περίοδο, τη βάση για ένα «νέο 1922», μια καταστροφή δλδ δε εθνική κλίμακα ( σε επίπεδο οικονομικό, πολιτικό, κοινωνικό και –γιατί όχι-ακόμη και σε επίπεδο ανεξαρτησίας).
Ή η αριστερά θα το αμφισβητήσει και άρα από τώρα θα πρέπει να εκπονήσει (ή έστω να θέσει τις βάσεις, θεωρητικά, πολιτικά, ιδεολογικά και οργανωτικά για ) ένα άλλο, Νέο Πολιτικό σχέδιο ...
Ή θα παραμείνει εγκλωβισμένη (και, προσωρινά και μόνο , ασφαλής)στον αυτοαναφορικό τηςμικρόκοσμο .
Το Αριστερό Ρεύμα έχεις τις δυνατότητες να επιλέξει το δεύτερο δρόμο. Το αν θα το κάνει τελικά δεν είναι μόνο στοιχείο της βούλησης.
Ένας κύκλος έκλεισε. Ένας άλλος αρχίζει....
*Είναι αυτονόητο ότι οι απόψεις του αρθρογράφου είναι προσωπικές