Το μετέωρο βήμα των ΗΠΑ προς την Ανατολική Ασία και ο ανταγωνισμός με την Κίνα

Πάνος Πέτρου
Η εμφάνιση αμερικανικού αντιτορπιλικού σε διεκδικούμενα θαλάσσια ύδατα της Νότιας Σινικής Θάλασσας χωρίς να ειδοποιηθεί η κινεζική κυβέρνηση, που τα θεωρεί δικά της χωρικά ύδατα, θα μπορούσε να περάσει στα «ψιλά» ως ένα ακόμα επεισόδιο «παραβίασης» από αυτά που συμβαίνουν συχνά σε πολλές διαφιλονικούμενες περιοχές του πλανήτη.
Η έντα­ση που ακο­λού­θη­σε, με αλ­λη­λο­κα­τη­γο­ρί­ες με­τα­ξύ Ουά­σινγ­κτον και Πε­κί­νου ωστό­σο, ανέ­δει­ξε πως το μικρό επει­σό­διοεντάσ­σε­ται σε ένα πολύ με­γα­λύ­τε­ρο παι­χνί­δι.
Για το κι­νε­ζι­κό υπουρ­γείο Εξω­τε­ρι­κών, η πα­ρου­σία του αντι­τορ­πι­λι­κού ήταν «απει­λή στην κυ­ριαρ­χία της Κίνας». Ο Λευ­κός Οίκος απά­ντη­σε υπε­ρα­σπι­ζό­με­νος «την ελεύ­θε­ρη εμπο­ρι­κή διέ­λευ­ση» (για τις ΗΠΑ) στη Νότια Σι­νι­κή Θά­λασ­σα, που «είναι πρω­τεύ­ου­σας ση­μα­σί­ας για την πα­γκό­σμια οι­κο­νο­μία» (δη­λα­δή για την οι­κο­νο­μία των ΗΠΑ).

Η Κίνα το τε­λευ­ταίο διά­στη­μα έχει επι­τα­χύ­νει τις επι­χω­μα­τώ­σεις που δη­μιουρ­γούν «τε­χνη­τά νησιά», λι­μά­νια και με­γά­λους δια­δρό­μους (με­τα­ξύ τους έναν διά­δρο­μο τριών χι­λιο­μέ­τρων που ονο­μά­ζε­ται «κι­νε­ζι­κό αε­ρο­πλα­νο­φό­ρο»). Πρό­κει­ται για τμήμα της προ­σπά­θειας του Πε­κί­νου να χρη­σι­μο­ποι­ή­σει ναυ­τι­κές και χερ­σαί­ες οδούς για να φέρει πιο κοντά τις γει­το­νι­κές οι­κο­νο­μί­ες, κάτι που εξυ­πη­ρε­τεί το στόχο να δη­μιουρ­γή­σει έναν πε­ρι­φε­ρεια­κό κα­τα­με­ρι­σμό ερ­γα­σί­ας επι­κε­ντρω­μέ­νο στις ανά­γκες της βιο­μη­χα­νί­ας της. Ει­δι­κά στη Νότια Σι­νι­κή Θά­λασ­σα, αυτή η δρα­στη­ριό­τη­τα δη­μιουρ­γεί κι ένα τε­τε­λε­σμέ­νο κα­το­χύ­ρω­σης κυ­ριαρ­χί­ας εις βάρος των Φι­λιπ­πί­νων και της Μα­λαι­σί­ας.

Διό­λου τυ­χαία, το επό­με­νο διε­θνές τα­ξί­δι του Μπα­ράκ Ομπά­μα, από τις 14 ως τις 22 Νο­έμ­βρη, θα έχει ως σταθ­μούς... τις Φι­λιπ­πί­νες και τη Μα­λαι­σία.

Στρα­τιω­τι­κή πε­ρι­κύ­κλω­ση

Ο πρό­ε­δρος της Μα­λαι­σί­ας δή­λω­σε πως είναι εξαι­ρε­τι­κή του τιμή ότι ενώ Αμε­ρι­κα­νός πρό­ε­δρος είχε να επι­σκε­φτεί τη χώρα από το 1966, ο Μπα­ράκ Ομπά­μα επι­σκέ­πτε­ται τη χώρα για δεύ­τε­ρη φορά σε 2 χρό­νια. Είναι από­δει­ξη του βά­ρους που έχει απο­κτή­σει ο Ει­ρη­νι­κός Ωκε­α­νός για την αμε­ρι­κα­νι­κή στρα­τη­γι­κή. Πράγ­μα­τι, πέ­ρυ­σι τον Απρί­λη ο Ομπά­μα είχε ξα­να­πε­ριο­δεύ­σει σε όλες τις χώρες του Ει­ρη­νι­κού που βρί­σκο­νται σε δια­μά­χη με την Κίνα, κλεί­νο­ντας κυ­ρί­ως στρα­τιω­τι­κές συμ­φω­νί­ες (πα­ρο­χή οπλι­σμού, αμε­ρι­κα­νι­κές βά­σεις κ.λπ.), με κο­ρυ­φαία την εγκα­τά­στα­ση 2.500 πε­ζο­ναυ­τών σε βάση στην Αυ­στρα­λία.

Ήταν ένα ση­μα­ντι­κό βήμα στη στρα­τιω­τι­κή πε­ρι­κύ­κλω­ση της Κίνας, που θε­ω­ρεί­ται κρί­σι­μη για το Πε­ντά­γω­νο καθώς το Πε­κί­νο τα τε­λευ­ταία χρό­νια έχει ανα­πτύ­ξει κα­τα­κό­ρυ­φα την πο­λε­μι­κή του βιο­μη­χα­νία. Οι­κο­νο­μι­κά έχει γίνει πλέον πα­νί­σχυ­ρος παί­κτης, αλλά η κι­νε­ζι­κή ηγε­σία γνω­ρί­ζει πως το με­γά­λο της μειο­νέ­κτη­μα στον αντα­γω­νι­σμό με τις ΗΠΑ είναι η στρα­τιω­τι­κή ισχύς, και επι­χει­ρεί να αντι­στοι­χί­σει την οι­κο­νο­μι­κή με τη στρα­τιω­τι­κή της ισχύ. Αυτή την εξέ­λι­ξη θέλει να προ­λά­βει η Ού­α­σιγ­κτον, γι’ αυτό και επεί­γε­ται να ολο­κλη­ρώ­σει την «πε­ρι­κύ­κλω­ση» όσο έχει γε­ω­πο­λι­τι­κά και στρα­τιω­τι­κά το πάνω χέρι.

Σε φε­τι­νή του ομι­λία στο Πα­νε­πι­στή­μιο του Κουίν­σλαντ, ο Ομπά­μα επι­βε­βαί­ω­σε την προ­σή­λω­σή του στην ανά­πτυ­ξη της αμε­ρι­κα­νι­κής στρα­τιω­τι­κής πα­ρου­σί­ας στην πε­ριο­χή, προει­δο­ποιώ­ντας την Κίνα ότι οι ΗΠΑ «δεν θα ανε­χθούν εκ­βια­σμούς ή τρο­μο­κρά­τη­ση από τις με­γά­λες χώρες που τρα­μπου­κί­ζουν τις μι­κρές» (η εμ­φα­νής ει­ρω­νεία τού να τα λέει αυτός ο πρό­ε­δρος του με­γα­λύ­τε­ρου «τρα­μπού­κου» πα­γκό­σμια του διέ­φυ­γε).

Οι­κο­νο­μι­κός πό­λε­μος

Αν αυτές είναι κι­νή­σεις στη σκα­κιέ­ρα με το βλέμ­μα στο μέλ­λον, ο οι­κο­νο­μι­κός αντα­γω­νι­σμός βρί­σκε­ται στην κο­ρύ­φω­σή του. Λίγες εβδο­μά­δες πριν, οι ΗΠΑ υπέ­γρα­ψαν κα­ταρ­χήν την εμπο­ρι­κή συμ­φω­νία TTP. Έχει αντί­στοι­χες προ­βλέ­ψεις με τη γνω­στή σε εμάς TTIP, αλλά αφορά 11 κράτη της νο­τιο­α­να­το­λι­κής Ασίας, της Ωκε­α­νί­ας και της Αμε­ρι­κής, απο­κλεί­ει την Κίνα και αν κα­τα­λή­ξει θα ευ­νο­εί εμ­φα­νώς τα αμε­ρι­κα­νι­κά συμ­φέ­ρο­ντα.

Την ίδια στιγ­μή, το Πε­κί­νο προ­ω­θεί το αντί­πα­λο δέος: την Πε­ρι­φε­ρεια­κή Ολο­κλη­ρω­μέ­νη Οι­κο­νο­μι­κή Συ­νερ­γα­σία στην Ασια­τι­κή Πε­ριο­χή, που πε­ρι­λαμ­βά­νει 16 μέλη και αν κα­τα­λή­ξει θα κυ­ριαρ­χεί­ται από την Κίνα.

Καθ’ οδόν προς αυτήν τη συμ­φω­νία, η Κίνα προ­χω­ρά και σε επι­μέ­ρους συμ­φω­νί­ες. Ανά­με­σά τους ξε­χω­ρί­ζει η FTA, η Συμ­φω­νία Ελεύ­θε­ρου Εμπο­ρί­ου με την Αυ­στρα­λία. Ξε­χω­ρί­ζει γιατί η Κίνα επι­χει­ρεί πρώτη φορά να «εξα­γο­ρά­σει» έναν με­γά­λου με­γέ­θους ιστο­ρι­κά πιστό και βα­σι­κό οι­κο­νο­μι­κό και στρα­τιω­τι­κό σύμ­μα­χο των ΗΠΑ. Η πρό­κλη­ση απέ­να­ντι στην Ουά­σινγ­κτον είναι με­γά­λη, καθώς ο πρό­ε­δρος Σι Τζιν­πίνγκ δή­λω­σε στο αυ­στρα­λια­νό κοι­νο­βού­λιο ότι η χώρα του επι­ζη­τεί πε­ρισ­σό­τε­ρα από το εμπό­ριο, επι­διώ­κει «έναν ολο­κλη­ρω­μέ­νο στρα­τη­γι­κό διά­λο­γο».

Ο αντα­γω­νι­σμός των δύο γι­γά­ντων βάζει στα­δια­κά πιέ­σεις και στα ισχυ­ρά κράτη της πε­ριο­χής. Η Αυ­στρα­λία, η Ια­πω­νία και η Νότια Κορέα ενι­σχύ­ουν τους οι­κο­νο­μι­κούς τους δε­σμούς με την Κίνα ενώ πα­ράλ­λη­λα συμ­με­τέ­χουν στην αμε­ρι­κα­νι­κή στρα­τη­γι­κή «πε­ριο­ρι­σμού» του Πε­κί­νου. Οι ΗΠΑ χρη­σι­μο­ποιούν την ισχύ τους, αλλά δεν μπο­ρούν να ανα­κό­ψουν την οι­κο­νο­μι­κή διεισ­δυ­τι­κό­τη­τα της Κίνας. Από την άλλη η Κίνα δεν έχει τη δύ­να­μη να πιέ­σει τους γεί­το­νες να «αλ­λά­ξουν στρα­τό­πε­δο» γε­ω­στρα­τη­γι­κά, και πε­ριο­ρί­ζε­ται σε «ενο­χλή­σεις». Προς το παρόν οι άρ­χου­σες τά­ξεις των πε­ρι­φε­ρεια­κών δυ­νά­με­ων δεν είναι υπο­χρε­ω­μέ­νες να δια­λέ­ξουν πλευ­ρά. Και πι­θα­νό­τα­τα ελ­πί­ζουν ότι δεν θα χρεια­στεί να δια­λέ­ξουν. Το κατά πόσο αυτό θα είναι εφι­κτό στο μέλ­λον είναι του­λά­χι­στον αμ­φι­σβη­τού­με­νο.

Ο Ομπά­μα είναι ο πρό­ε­δρος που ορ­γά­νω­σε το λε­γό­με­νο «πίβοτ στην Ανα­το­λι­κή Ασία», μια στρα­τη­γι­κή που (όπως πε­ρι­γρά­φει ο μπα­σκε­τι­κός όρος) θα κρα­τά­ει «ένα πόδι» στη Μέση Ανα­το­λή αλλά θα «στρί­βει όλο το σώμα» προς το μέ­τω­πο με την Κίνα. Η Χί­λα­ρι Κλί­ντον, πι­θα­νή διά­δο­χός του, μί­λη­σε για τον 21ο αιώνα ως «Ει­ρη­νι­κό» (με την έν­νοια του Ωκε­α­νού φυ­σι­κά κι όχι της ει­ρή­νης).

Αυτή η στρα­τη­γι­κή ιε­ράρ­χη­ση εξη­γεί την αδυ­να­μία των ΗΠΑ να βά­λουν τάξη στη Μέση Ανα­το­λή, αφή­νο­ντας «χώρο» τόσο στις πε­ρι­φε­ρεια­κές δυ­νά­μεις (Ιράν, Σα­ου­δι­κή Αρα­βία, Τουρ­κία κ.ά.) να κι­νη­θούν πιο ανε­ξάρ­τη­τα όσο και σε ανε­ξέ­λεγ­κτα φαι­νό­με­να όπως ο συ­ρια­κός εμ­φύ­λιος, η άνο­δος του Ισλα­μι­κού Κρά­τους, να απει­λούν τη στα­θε­ρό­τη­τα. Ταυ­τό­χρο­να όμως, ισχύ­ει και το αντί­στρο­φο: η Μέση Ανα­το­λή επι­βε­βαιώ­νει ξανά και ξανά ότι καμιά πα­γκό­σμια δύ­να­μη (που φι­λο­δο­ξεί να παί­ξει έναν τέ­τοιο ρόλο) δεν μπο­ρεί να την αγνο­ή­σει, μένει πάντα στο επί­κε­ντρο των εξε­λί­ξε­ων. Έχου­με φτά­σει στο 2015 και ο «πο­νο­κέ­φα­λος» της Μέσης Ανα­το­λής δεν έχει επι­τρέ­ψει στον Ομπά­μα να ολο­κλη­ρώ­σει το δια­βό­η­το «πίβοτ», αφή­νο­ντας χώρο και χρόνο στην Κίνα.

Δύ­να­μη και αδυ­να­μία

Είναι μια πα­ρα­τή­ρη­ση με γε­νι­κό­τε­ρη ση­μα­σία για την πα­γκό­σμια «σκα­κιέ­ρα». Ο αμε­ρι­κα­νι­κός ιμπε­ρια­λι­σμός πα­ρα­μέ­νει ο ισχυ­ρό­τε­ρος –έχει πα­ρου­σία στα σύ­νο­ρα της Ρω­σί­ας, πε­ρι­κυ­κλώ­νει την Κίνα, έχει βά­σεις γύρω από το Ιράν, ορ­γα­νώ­νει επι­χει­ρή­σεις στην Αφρι­κή κ.ο.κ. Αλλά καθώς έχει αδυ­να­τί­σει (από τις απο­τυ­χί­ες σε Ιράκ-Αφ­γα­νι­στάν, από την επι­μο­νή της αντί­στα­σης στην Πα­λαι­στί­νη, από την ανα­τα­ρα­χή που έφε­ραν οι αρα­βι­κές εξε­γέρ­σεις, από την οι­κο­νο­μι­κή κρίση), αυτή του η «δύ­να­μη» εξε­λίσ­σε­ται και στη με­γα­λύ­τε­ρη «αδυ­να­μία» του: πα­γκό­σμια είναι ισχυ­ρό­τε­ρος από τη Ρωσία, αλλά η Μόσχα μπο­ρεί να ρίξει όλες τις της προ­σπά­θειες στην Ανα­το­λι­κή Ευ­ρώ­πη και να κα­τα­στεί ισχυ­ρό­τε­ρη «το­πι­κά». Το αντί­στοι­χο ισχύ­ει στη Μέση Ανα­το­λή (και στο Ιράν), στον Ει­ρη­νι­κό Ωκε­α­νό (και στην Κίνα) κ.λπ.

Η δυ­σκο­λία της «αυ­το­κρα­το­ρί­ας» να δια­χει­ρι­στεί πολ­λα­πλά μέ­τω­πα που ανοί­γουν λόγω της «υπε­ρέ­κτα­σής» της θυ­μί­ζει την αρχή της πα­ρακ­μής της Ρώμης...