Ο λαϊκός όλεθρος τροφοδοτεί τον Λεβιάθαν του ελληνικού καπιταλισμού

Ανέστης Ταρπάγκος
Μετά από μια εξαετία παρατεταμένης κρίσης υπερσυσσώρευσης του κεφαλαίου (2008 – 14), καθώς και άτεγκτων μνημονιακών πολιτικών, ο ελληνικός καπιταλισμός, από το 2014 και μετά εμφανίζει σαφέστατες ενδείξεις ανάκαμψης του κύκλου εργασιών του και κυρίως της κερδοφορίας του.
Αυτό προ­κύ­πτει μέσα από την ανά­λυ­ση των πρό­σφα­των στοι­χεί­ων ισο­λο­γι­σμών που έχουν έρθει στο φως της δη­μο­σιό­τη­τας και αφο­ρούν στον εται­ρι­κό ιδιω­τι­κό τομέα ανα­φο­ρι­κά με τις χρή­σεις και τουςισο­λο­γι­σμούς για το 2014 / 2013 [ ICAP «Εξέ­λι­ξη οι­κο­νο­μι­κών με­γε­θών 14.223 ελ­λη­νι­κών επι­χει­ρή­σε­ων που δη­μο­σί­ευ­σαν ισο­λο­γι­σμούς χρή­σης 2014 / 2013» “Business leaders in Greece 2015” ]. Οι εξε­λί­ξεις αυτές αφο­ρούν τόσο τις με­γά­λες εται­ρί­ες που εμ­φα­νί­ζουν ση­μα­ντι­κή συ­γκέ­ντρω­ση κε­φα­λαί­ου, και κα­λύ­πτουν το 49% των επι­χει­ρή­σε­ων της ελ­λη­νι­κής οι­κο­νο­μί­ας καθώς και υπερ­δι­πλά­σια κέρδη EBITDA (κέρδη των επι­χει­ρή­σε­ων από λει­τουρ­γι­κές δρα­στη­ριό­τη­τες πριν την αφαί­ρε­ση χρη­μα­το­οι­κο­νο­μι­κών εσό­δων – εξό­δων καθώς και απο­σβέ­σε­ων πα­γί­ων κε­φα­λαί­ων) της τάξης των 10 δισεκ. ευρώ σε σχέση με το σύ­νο­λο των ελ­λη­νι­κών επι­χει­ρή­σε­ων, όσο και τις υπό­λοι­πες 22.500 εται­ρί­ες της ιδιω­τι­κής οι­κο­νο­μί­ας που και αυτές πα­ρου­σιά­ζουν σαφή ση­μά­δια ανα­κο­πής της προη­γού­με­νης φθί­νου­σας πο­ρεί­ας.

Η αστι­κή κερ­δο­φο­ρία πάνω από τις ανά­γκες κοι­νω­νι­κής ανά­πτυ­ξης ;

Πρό­κει­ται πλέον για το υλικό απο­τέ­λε­σμα αφε­νός των εκ­κα­θα­ρί­σε­ων των μη κερ­δο­φό­ρων και αντα­γω­νι­στι­κών κε­φα­λαί­ων που εμ­φά­νι­ζαν ζη­μί­ες, και προ­κά­λε­σαν την κοι­νω­νι­κή κα­τα­στρο­φή του τε­τρα­πλα­σια­σμού του πο­σο­στού της ανερ­γί­ας, και αφε­τέ­ρου της εφαρ­μο­γής των Μνη­μο­νί­ων από το 2010 μέχρι σή­με­ρα που επέ­φε­ραν ολο­κλη­ρω­τι­κή απο­διάρ­θρω­ση των ερ­γα­σια­κών σχέ­σε­ων, σα­φέ­στα­τες μειώ­σεις του κα­τώ­τα­του μι­σθού, κα­τάρ­γη­ση των απο­δο­χών που προ­έ­κυ­πταν από τις συλ­λο­γι­κές συμ­βά­σεις ερ­γα­σί­ας, ελα­στι­κο­ποί­η­ση της ιστο­ρι­κής οκτά­ω­ρης απα­σχό­λη­σης προς τα πάνω και προς τα κάτω. Υπ’ αυτή την έν­νοια η αστι­κή πο­λι­τι­κή κα­τόρ­θω­σε να επι­τύ­χει την ανά­καμ­ψη της απο­δο­τι­κό­τη­τας του ελ­λη­νι­κού κα­πι­τα­λι­σμού, σκορ­πώ­ντας ταυ­τό­χρο­να τον όλε­θρο στην ερ­γα­τι­κή τάξη και το σύ­νο­λο του ερ­γα­ζό­με­νου λαού. Κι’ αυτά πα­ρό­λο που οι πω­λή­σεις κι­νή­θη­καν σε στα­θε­ρο­ποι­η­μέ­να επί­πε­δα, εντού­τοις πα­ρου­σί­α­σαν άνοδο του λει­τουρ­γι­κού τους απο­τε­λέ­σμα­τος (1,89 δι­σε­κατ. ευρώ το 2014 ένα­ντι 287 εκα­τομ. ευρώ το 2013), πράγ­μα που κα­τα­δει­κνύ­ει ότι η ση­με­ρι­νή ανά­καμ­ψη της κερ­δο­φο­ρί­ας δεν προ­έρ­χε­ται από την όποια οι­κο­νο­μι­κή ανά­πτυ­ξη, αλλά απο­κλει­στι­κά από την συ­γκρά­τη­ση του ερ­γα­τι­κού κό­στους.

Στο σύ­νο­λο των δύο-τρί­των των επι­χει­ρή­σε­ων του εται­ρι­κού (κα­πι­τα­λι­στι­κού) τομέα της οι­κο­νο­μί­ας (14.200 εται­ρί­ες επί συ­νό­λου 22.500) που πα­ρέ­χουν δια­θέ­σι­μα στοι­χεία ισο­λο­γι­σμών για το 2014 / 2013, ανα­δει­κνύ­ε­ται πλέον μια σαφής τάση υπέρ­βα­σης των ζη­μιο­γό­νων απο­τε­λε­σμά­των και σχε­τι­κής επι­κρά­τη­σης των κερ­δο­φό­ρων επι­χει­ρη­μα­τι­κών κε­φα­λαί­ων. Έτσι το 59% των εται­ριών (8.431) ήταν κερ­δο­φό­ρες στην τε­λευ­ταία οι­κο­νο­μι­κή χρήση ένα­ντι 41% (5.792) που ήταν ζη­μιο­γό­νες. Μά­λι­στα τα κέρδη EBITDA για τις 14.200 εται­ρί­ες πέ­ρα­σαν από τα 8,1 δι­σε­κατ. ευρώ (2013) στα 9,7 δι­σε­κατ. ευρώ (2014), ενώ η κερ­δο­φο­ρία τους προ φόρων κα­τέ­γρα­ψε μεί­ω­ση των ζη­μιο­γό­νων τους απο­τε­λε­σμά­των από τα -1,4 δι­σε­κατ. ζη­μί­ες στα -0,6 δι­σε­κατ. ευρώ, πράγ­μα που ση­μαί­νει ότι ο ελ­λη­νι­κός κα­πι­τα­λι­σμός συ­νε­χί­ζει προ­φα­νώς να πε­ρι­δι­νί­ζε­ται στην εξα­ε­τή του κρίση υπερ­συσ­σώ­ρευ­σης, εντού­τοις μη­δε­νί­ζει σχε­δόν τις ζη­μί­ες της προη­γού­με­νης πε­ριό­δου και χάρις στην πα­ρα­τε­τα­μέ­νη μνη­μο­νια­κή πο­λι­τι­κή μπαί­νει σε μια τρο­χιά κερ­δο­φο­ρί­ας, χωρίς εντού­τοις αυτή να έχει συ­νο­λι­κά ανα­πτυ­ξια­κά απο­τε­λέ­σμα­τα. Άλ­λω­στε για την αστι­κή τάξη της χώρας το ζη­τού­με­νο δεν είναι βέ­βαια η κοι­νω­νι­κή ανά­πτυ­ξη της οι­κο­νο­μί­ας με την συ­να­κό­λου­θη αντι­με­τώ­πι­ση της ανερ­γί­ας και όλων των άλλων πα­ρα­μέ­τρων που έχουν υπο­στεί καί­ρια πλήγ­μα­τα (ερ­γα­τι­κοί μι­σθοί και δι­καιώ­μα­τα, δη­μό­σιες κοι­νω­νι­κές υπη­ρε­σί­ες κ.ά.), αλλά η εξα­σφά­λι­ση μιας ισχυ­ρής κερ­δο­φο­ρί­ας ενός ση­μα­ντι­κού τομέα της κα­πι­τα­λι­στι­κής οι­κο­νο­μί­ας που είναι και ο όρος ανα­πα­ρα­γω­γής της ως κυ­ρί­αρ­χης τάξης της χώρας.

Τα χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά αυτά της δυα­δι­κό­τη­τας του επι­χει­ρη­μα­τι­κού κε­φα­λαί­ου (ώθηση πλειο­νό­τη­τας κερ­δο­φό­ρων με­ρί­δων ένα­ντι μειο­νό­τη­τας ζη­μιο­γό­νων το­μέ­ων) αφο­ρούν και στους επι­μέ­ρους κλά­δους της οι­κο­νο­μι­κής δρα­στη­ριό­τη­τας. Έτσι στις βιο­μη­χα­νι­κές επι­χει­ρή­σεις τα κέρδη EBITDA αυ­ξή­θη­καν από 1,8 δι­σε­κατ. στα 2,2 δι­σε­κατ., ενώ στα προ φόρων κέρδη είχαν μεί­ω­ση των ζη­μιών από τα - 0,7 δι­σε­κατ. ευρώ στα –0,3 δι­σε­κατ. ευρώ. Αντί­στοι­χα στον τομέα των υπη­ρε­σιών τα κέρδη EBITDA αυ­ξή­θη­καν στην διε­τία 2014 / 2013 από τα 3,9 δι­σε­κατ. ευρώ στα 4,4 δι­σε­κατ. ευρώ, ενώ τα προ φόρων κέρδη (ζη­μί­ες) μειώ­θη­καν από τα - 1,2 δι­σε­κατ. ευρώ στα - 0,9 δι­σε­κατ. ευρώ κλπ.

Κοι­νω­νι­κή δι­καιο­σύ­νη με τον κα­πι­τα­λι­σμό στο απυ­ρό­βλη­το ;

Το ση­μα­ντι­κό­τε­ρο γε­γο­νός που κα­τα­γρά­φε­ται στις εξε­λί­ξεις του ελ­λη­νι­κού κα­πι­τα­λι­σμού είναι ωστό­σο η ανά­δει­ξη ενός ισχυ­ρού τμή­μα­τός των 500 πιο κερ­δο­φό­ρων επι­χει­ρή­σε­ων που κα­τέ­χουν ηγε­μο­νι­κή θέση σε όλους τους το­μείς της πα­ρα­γω­γι­κής δρα­στη­ριό­τη­τας. Αυτές, πέρα από την σο­βα­ρή αύ­ξη­ση των κερ­δών EBITDA (από τα 8,5 δι­σε­κατ. ευρώ το 2013 στα 10,0 δι­σε­κατ. το 2014), πα­ρου­σί­α­σαν και ση­μα­ντι­κή αύ­ξη­ση της κα­θα­ρής κερ­δο­φο­ρί­ας τους προ φόρων στην διε­τία 2014 / 2013, από τα 3,4 δι­σε­κατ. ευρώ στα 4,3 δι­σε­κατ. ευρώ (ετή­σια αύ­ξη­ση 27,5%). Κι’ αυτά καθώς ο κύ­κλος ερ­γα­σιών τους πα­ρέ­μει­νε σχε­δόν στά­σι­μος στην τε­λευ­ταία διε­τία (από 75,9 δι­σε­κατ. ευρώ σε 77,0 δι­σε­κατ. ευρώ), πράγ­μα ακρι­βώς που κα­τα­δει­κνύ­ει την αύ­ξη­ση του βαθ­μού εκ­με­τάλ­λευ­σης της μι­σθω­τής ερ­γα­σί­ας εξ αι­τί­ας των μνη­μο­νια­κών πο­λι­τι­κών. Μά­λι­στα αυτή η άνο­δος της απο­δο­τι­κό­τη­τας του κε­φα­λαί­ου εκτεί­νε­ται σε όλους τους κλά­δους, με την προ­φα­νή εξαί­ρε­ση των συ­στη­μι­κών τρα­πε­ζών, που πα­ρου­σί­α­σαν με­γά­λες ζη­μί­ες.

Το αξιο­ση­μεί­ω­το είναι ότι ανά­με­σα σ’ αυτές τις 500 εται­ρί­ες με ση­μα­ντι­κή συ­γκέ­ντρω­ση κε­φα­λαί­ου, και ενώ η βιο­μη­χα­νία κα­τέ­χει το 17% των κερ­δών EBITDA, και το εμπό­ριο το 12%, ο το­μέ­ας των υπη­ρε­σιών απο­σπά το 55% της συ­νο­λι­κής κερ­δο­φο­ρί­ας. Είναι άραγε τυ­χαίο το γε­γο­νός ότι την πρώτη πε­ντά­δα των ελ­λη­νι­κών κερ­δο­φό­ρων επι­χει­ρή­σε­ων απαρ­τί­ζουν δη­μό­σιες εται­ρί­ες που έχουν απο­κρα­τι­κο­ποι­η­θεί ή αντι­με­τω­πί­ζε­ται η ιδιω­τι­κο­ποί­η­σή τους, με μο­να­δι­κή εξαί­ρε­ση τον Όμιλο Μυ­τι­λη­ναί­ου : ΔΕΗ , ΟΤΕ, COSMOTE, ΟΠΑΠ, OLYMPIA DEVELOPMENT ; Αυτό και μόνον το στοι­χείο κα­τα­δει­κνύ­ει και ερ­μη­νεύ­ει το γε­γο­νός του μεί­ζο­νος εν­δια­φέ­ρο­ντος του ελ­λη­νι­κού και διε­θνούς κε­φα­λαί­ου για την πα­ρα­χώ­ρη­ση των ελ­λη­νι­κών δη­μό­σιων επι­χει­ρή­σε­ων, που έχουν κυ­ρί­αρ­χη θέση στην ενέρ­γεια, στις τη­λε­πι­κοι­νω­νί­ες και στα τυ­χε­ρά παι­χνί­δια.

Έτσι στη βιο­μη­χα­νία κυ­ρί­ως δια­τρο­φής και φαρ­μά­κων οι πέντε με­γα­λύ­τε­ρες επι­χει­ρή­σεις (π.χ. ΜΕΤΚΑ, ΚΑ­ΡΕ­ΛΙΑ, ΑΛΟΥ­ΜΙ­ΝΙΟ κλπ.) απο­κό­μι­σαν κερ­δο­φο­ρία 324 εκατ. ευρώ, στο εμπό­ριο οι αντί­στοι­χες πέντε αλυ­σί­δες σού­περ μάρ­κετ (λ.χ. ΒΑ­ΣΙ­ΛΟ­ΠΟΥ­ΛΟΣ, ΣΚΛΑ­ΒΕ­ΝΙ­ΤΗΣ κλπ.) συ­γκέ­ντρω­σαν κέρδη ύψους 425 εκατ. ευρώ, ενώ οι πέντε προη­γού­με­νες της ενέρ­γειας και των τη­λε­πι­κοι­νω­νιών πραγ­μα­το­ποί­η­σαν κέρδη EBITDA της τάξης των 2,4 δι­σε­κατ. ευρώ. Η ολι­γο­πω­λιο­ποί­η­ση του επι­χει­ρη­μα­τι­κού κε­φα­λαί­ου που ανή­κει σ’ αυτή την κα­τη­γο­ρία των 500 με­γά­λων επι­χει­ρή­σε­ων, πα­ρό­λο που κα­τα­δει­κνύ­ει μια ορι­σμέ­νη δυ­να­μι­κή τους, εντού­τοις δεν κα­ταρ­γεί τον κε­φα­λαιο­κρα­τι­κό χα­ρα­κτή­ρα της ιε­ραρ­χι­κής επι­χει­ρη­μα­τι­κής πυ­ρα­μί­δας.

Τα αστι­κά οι­κο­νο­μι­κά και ιδε­ο­λο­γι­κά κέ­ντρα, δια­πι­στώ­νο­ντας αυτή την συ­νο­λι­κή βελ­τί­ω­ση των απο­τε­λε­σμά­των της επι­χει­ρη­μα­τι­κής δρα­στη­ριό­τη­τας, ιδιαί­τε­ρα μά­λι­στα την ενί­σχυ­ση της κερ­δο­φο­ρί­ας των 500 με­γα­λυ­τέ­ρων ελ­λη­νι­κών επι­χει­ρή­σε­ων, προ­βάλ­λουν την αντί­λη­ψη ότι επι­τέ­λους άνοι­ξε ο δρό­μος για την ανά­πτυ­ξη της οι­κο­νο­μί­ας, στο μέτρο που αυτές οι με­γά­λες κερ­δο­φό­ρες επι­χει­ρή­σεις θα απο­τε­λέ­σουν την «ατμο­μη­χα­νή» που θα σύρει το σύ­νο­λο του ελ­λη­νι­κού κα­πι­τα­λι­σμού. Έχουν όμως τα πράγ­μα­τα όπως τα αντι­λαμ­βά­νο­νται οι εκ­πρό­σω­ποι της αστι­κής πο­λι­τι­κής ; Κάθε άλλο παρά αυτό συμ­βαί­νει : Αυτή η απαρ­χή εξό­δου του επι­χει­ρη­μα­τι­κού κε­φα­λαί­ου από το τού­νελ της κρί­σης υπερ­συσ­σώ­ρευ­σης, έγινε δυ­να­τή χάρις στον μνη­μο­νια­κό όλε­θρο των ερ­γα­ζο­μέ­νων, και συ­νο­δεύ­ε­ται στα­θε­ρά από μια μα­κρο­χρό­νια υφε­σια­κή κα­τά­στα­ση. Ταυ­τό­χρο­να δεν έχει οδη­γή­σει σε καμία αύ­ξη­ση της απα­σχό­λη­σης στην διε­τία 2014 / 2013, ούτε σε οποια­δή­πο­τε στοι­χειώ­δη βελ­τί­ω­ση των ερ­γα­τι­κών απο­δο­χών (απο­κα­τά­στα­ση κα­τώ­τα­του μι­σθού και μι­σθών των συλ­λο­γι­κών συμ­βά­σε­ων). Πρό­κει­ται δη­λα­δή τε­λι­κά για μια «ανά­πτυ­ξη» που ση­μα­το­δο­τεί­ται μο­νο­σή­μα­ντα από την ανά­καμ­ψη των κα­πι­τα­λι­στι­κών κερ­δών, ενώ συ­νε­πι­φέ­ρει και προ­ϋ­πο­θέ­τει την κοι­νω­νι­κή εξα­θλί­ω­ση των με­γα­λύ­τε­ρων τμη­μά­των της μι­σθω­τής ερ­γα­σί­ας. Μια στοι­χειω­δώς αρι­στε­ρή ρι­ζο­σπα­στι­κή πο­λι­τι­κή θα έθετε ακρι­βώς στο επί­κε­ντρο της την απο­κα­τά­στα­ση αυτής της ισορ­ρο­πί­ας, δη­λα­δή την κοι­νω­νι­κή χρη­σι­μο­ποί­η­ση αυτού του πα­ρα­γό­με­νου ιδιω­τι­κού επι­χει­ρη­μα­τι­κού πλού­του (δια μέσου μιας ισχυ­ρό­τα­της φο­ρο­λό­γη­σης, δρα­στι­κών εκτά­κτων ει­σφο­ρών και μι­σθο­λο­γι­κών αυ­ξή­σε­ων) προς όφε­λος των θυ­μά­των της ίδιας της κα­πι­τα­λι­στι­κής κρί­σης, δη­λα­δή πρω­τί­στως των εκα­το­ντά­δων χι­λιά­δων ανέρ­γων.