Από την στιγμή της εμφάνισης τους στην Επανάσταση του 1905 μέχρι και την κατάληψη και άσκηση της εξουσίας, τα Σοβιέτ αποτέλεσαν αντικείμενο θεωρητικής έρευνας και κριτικής σαν μορφή πραγμάτωσης της δικτατορίας του προλεταριάτου από τους θεωρητικούς του Μαρξισμού. Με αυτή την έννοια στα κείμενα όλων των κλασσικών Μαρξιστών που ασχολήθηκαν με τα Σοβιέτ και την σημασία τους, υπήρχε πάντα η αντιπαραβολή και η συσχέτιση τους (τηρώντας τις ιστορικές αναλογίες) με την Παρισινή Κομμούνα. Στο άρθρο του « ο καινούργιος τύπος κράτους που αναπτύσσεται στην επανάσταση μας» ο Λένιν γράφει:
«Αυτό είναι το κράτος τύπου Κομμούνας του Παρισιού που αντικαθιστά το χωρισμένο από το λαό στρατό και αστυνομία με απ ευθείας και άμεσα εξοπλισμένο λαό… Ακριβώς ένα κράτος τέτοιου τύπου άρχισε να δημιουργεί η Ρωσική επανάσταση το 1905 και το 1917. Η δημοκρατία των εργατών στρατιωτών αγροτών κλπ βουλευτών ενωμένοι στην Πανρωσική Συντακτική Συνέλευση των λαικών αντιπροσώπων η το Πανρωσικό Σοβιέτ των Σοβιέτ, να τι γίνεται στην πραγματικότητα στη χώρα μας σήμερα…». («Τα καθήκοντα του προλεταριάτου στην επανάσταση μας», Μάης 1917).
Και ο Τρότσκι στο «35 χρόνια μετά: 1871-1906» γράφει:
“ Όλη δε η δραστηριότητα των Εργατικών Σοβιέτ δείχνει ξεκάθαρα ότι η πολιτική τού ρωσικού προλεταριάτου στην εξουσία θα είναι ένα νέο, τεράστιο βήμα προς τα εμπρός, εν συγκρίσει με την Κομμούνα του 1871.” (1906).
Γίνεται φανερό λοιπόν ότι η ανάγκη για μια έρευνα γύρω από το ξεκίνημα των Σοβιέτ του 1905 να έχει σαν αφετηρία την σύγκριση και συσχέτισή τους με την Παρισινή Κομμούνα.
ΑΥΘΟΡΜΗΤΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ.
Τόσο η Κομμούνα του Παρισιού όσο και τα Σοβιέτ στη Ρωσική Επανάσταση του 1905, σαν μορφές οργάνωσης, δεν προκύπτουν από μια θεωρητική επινόηση η πολιτική στρατηγική Σοσιαλδημοκρατικού κόμματος η κάποιας πολιτικής φράξιας έστω, αλλά είναι ώριμα δημιουργήματα των αναγκών της ταξικής πάλης στην συγκεκριμένη ιστορική φάση σε κάθε περίπτωση, γνήσια αποτελέσματα αυθόρμητων διεργασιών στους κόλπους της εργατικής τάξης. Αυτό φυσικά δεν σημαίνει ότι στην εμφάνιση τους η δράση των πρωτοπόρων κομματιών (των Σοσιαλιστικών ομάδων στην περίπτωση της Κομμούνας και του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος στην περίπτωση των Σοβιέτ του 1905) ήταν αμέτοχη η ότι δεν είχε καμιά συμβολή. Οι μπολσεβίκοι πχ δεν είχαν προφανώς κάνει καμία προηγούμενη προπαγάνδα για το θέμα των Εργατικών Συμβουλίων, εφόσον η εμφάνισή τους τους αιφνιδίασε. Ούτε είχαν στήσει ενδιάμεσες δομές οργάνωσης για προετοιμασία. Όμως η δουλειά μιας πολύχρονης πολιτικής προπαγάνδας που είχε σαν στόχο το χτύπημα του οικονομισμού και του ρεφορμισμού μαζί με την εμπειρία που πρόσφεραν στην εργατική τάξη οι απεργιακοί αγώνες της, είχαν αποφασιστική σημασία στην ανάδυση των Σοβιέτ στην σκέψη των εργατών.
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να διακρίνουμε ότι η Παρισινή Κομμούνα δημιουργείται αμέσως κάτω από την πίεση αναγκών για την άσκηση εξουσίας από την εργατική τάξη και τον λαό του Παρισιού. Δημιουργείται σαν κράτος της εργατικής τάξης που έρχεται να γκρεμίσει τις λειτουργίες του αστικού κράτους και να τις αντικαταστήσει με λειτουργίες εργατικής δημοκρατίας. Τα Σοβιέτ αναδείχνονται μέσα από την ταξική πάλη πριν ακόμα αυτή φτάσει σε επίπεδο διεκδίκησης της εξουσίας. Αναδείχνονται αρχικά μέσα από ανάγκες οικονομικών ακόμα διεκδικήσεων της εργατικής τάξης. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα ο ρόλος τους να αποτελεί αντικείμενο ιδεολογικού προβληματισμού στις τάξεις της Σοσιαλδημοκρατίας. Για παράδειγμα οι Μάρτωφ, Κάουτσκι αρνούνται την δυνατότητα των Σοβιέτ να αποτελέσουν τα ίδια όργανα κράτους της δικτατορίας του προλεταριάτου ακόμα και στη επανάσταση του 1917 και τους αποδίδουν ρόλο μόνο σαν οργανώσεις διεκδίκησης των εργαζομένων μέχρι την εγκαθίδρυση μιας προσωρινής κυβέρνησης που θα προκηρύξει καθολικές εκλογές για συντακτική συνέλευση. Αλλά και οι Λένιν και Τρότσκι φαίνεται να αιφνιδιάζονται από την εμφάνιση των Σοβιέτ και αδυνατούν αρχικά να τα δουν στην εξέλιξη τους σαν προπλάσματα κρατικών οργάνων της δικτατορίας του προλεταριάτου.
Ο Λένιν αρχικά αποδίδει στο Σοβιέτ αποκλειστικά το ρόλο «οργάνου της εξέγερσης» που μπορεί να οδηγήσει στον μέχρι τότε ορατό στόχο για τους μπολσεβίκους: τον σχηματισμό Επαναστατικής Προσωρινής Κυβέρνησης. Στο «Tι να κάνουμε» του 1902, ο Λένιν βλέπει ως κύριο επαναστατικό υποκείμενο το κόμμα. Αυτό θα εισαγάγει «από τα έξω» την ταξική συνείδηση στους εργάτες, υποτάσσοντας το αυθόρμητο στο συνειδητό. Με βάση αυτή την ανάλυση, το κόμμα θα πρέπει να αποτελείται από μια μικρή ομάδα επαγγελματιών μαρξιστών επαναστατών, την πρωτοπορία της εργατικής τάξης, και να είναι απαλλαγμένο από οικονομίστικες παρεκκλίσεις. Όμως το εργατικό κίνημα θα πρέπει να συνεχίσει να λειτουργεί μόνο με βάση τα οικονομικά αιτήματα και να είναι φανερά διαχωρισμένο από το κόμμα. Το επαναστατικό κόμμα, έχει το καθήκον να πολιτικοποιεί εν ονόματι τη εργατικής τάξης τα οικονομικά αιτήματα και είναι αυτό που εκφράζει την εργατική τάξη στον πολιτικό στίβο. Υπάρχει εδώ ένα σαφές κενό μεταξύ του υπερπολιτικοποιημένου μικρού κόμματος, και του κινήματος, που συνεχίζει να έχει ρόλο μόνο στις οικονομικές διεκδικήσεις.
Θα γράψει τον Δεκέμβρη του 1905: «Αν θεωρούσαμε το Σοβιέτ των Αντιπροσώπων των Εργατών ως ένα κοινοβούλιο των εργατών ή ως ένα όργανο προλεταριακή αυτοκυβέρνησης, τότε θα ήταν λάθος. Το Σοβιέτ των Αντιπροσώπων των Εργατών δεν είναι ένα εργατικό κοινοβούλιο και δεν είναι ένα όργανο αυτοκυβέρνησης, αλλά μια μαχόμενη οργάνωση για την επίτευξη συγκεκριμένων στόχων». («Σοσιαλισμός και Αναρχισμός», Δεκ. 1905). Αργότερα στο άρθρο του «Οργισμένη σύγχυση» γράφει:
«Στην πράξη τα Σοβιέτ εργατών βουλευτών και τα παρόμοια με αυτά όργανα ήταν όργανα εξέγερσης. Η δύναμη και η επιτυχία τους εξαρτιόταν αποκλειστικά από τη δύναμη και την επιτυχία της εξέγερσης. Μόνο τότε, όταν η εξέγερση φούντωνε, η εμφάνιση τους δεν ήταν μια απλή κωμωδία, αλλά ένας άθλος του προλεταριάτου. Στις συνθήκες της καινούργιας ανόδου της πάλης, όταν η πάλη θα μπει σ αυτή τη φάση, τα όργανα αυτά θα είναι αναπόφευκτα και επιθυμητά. Η ιστορική τους όμως ανάπτυξη δεν πρέπει να περικλείνεται σε μια σχηματική προέκταση των τοπικών Σοβιέτ των εργατών βουλευτών ως το πανρωσικό συνέδριο, αλλά στην μετατροπή των εμβρυακών οργάνων της επαναστατικής εξουσίας, σε κεντρικά όργανα της νικηφόρας επαναστατικής εξουσίας, σε προσωρινή επαναστατική κυβέρνηση. Τα Σοβιέτ και η συνένωση τους είναι απαραίτητα για την νίκη της εξέγερσης. Η νικηφόρα εξέγερση όμως θα δημιουργήσει αναπόφευκτα άλλα όργανα.» («Ζητήματα τακτικής», Απρ. 1907).
Αργότερα βέβαια θα είναι εκείνος που θα υπερασπιστεί τον χαρακτήρα των Σοβιέτ σαν όργανα έκφρασης της Δικτατορίας του Προλεταριάτου και θα ρίξει τα σύνθημα «ΟΛΗ Η ΕΞΟΥΣΙΑ ΣΤΑ ΣΟΒΙΕΤ».
Στο άρθρο του : «35 χρόνια μετά: 1871-1906» γραμμένο το Δεκέμβρη του 1905 για την Κομμούνα ο Τρότσκι θα γράψει για τα Σοβιέτ ότι “αποτελούν τα μελλοντικά τοπικά σημεία στήριξης μιας προσωρινής κυβέρνησης.”
Το 1907 θα γράψει:
“ο πρώτος πυρήνας μιας επαναστατικής κυβέρνησης ήταν μια προλεταριακή αντιπροσώπευση . Το Σοβιέτ είναι η πρώτη δημοκρατική εξουσία στη σύγχρονη ρωσική ιστορία. Το Σοβιέτ είναι η οργανωμένη εξουσία των μαζών των ίδιων πέρα από τα ξέχωρα μέρη τους. Αυτή είναι μια αληθινή, ανόθευτη δημοκρατία, χωρίς ένα σύστημα με δύο νομοθετικά σώματα, χωρίς μια επαγγελματική γραφειοκρατία, με το δικαίωμα των ψηφοφόρων να ανακαλέσουν τον εκπρόσωπο τους οποιαδήποτε στιγμή και να τον αντικαταστήσουν με άλλον . Μέσω των μελών του, μέσω των εκπροσώπων που εκλέγονται , το Σοβιέτ κατευθύνει όλες τις κοινωνικές δραστηριότητες του προλεταριάτου τόσο τις μερικές όσο και ως όλον, σκιαγραφεί τα μέτρα που πρέπει να λάβει το προλεταριάτο, τους δίνει ένα σύνθημα και ένα έμβλημα. Αυτή η τέχνη της διεύθυνσης των δραστηριοτήτων των μαζών βάσει της οργανωμένης αυτο-κυβέρνησης, εφαρμόζεται εδώ για πρώτη φορά στο ρωσικό χώμα.”(«Σοβιέτ και η Επανάσταση», 1907)
ΤΑΞΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ
Το ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο εμφανίζονται η Παρισινή Κομμούνα και τα Σοβιέτ εμφανίζει τόσο κάποιες ομοιότητες όσο και σημαντικές διαφορές. Οι ομοιότητες αφορούν αφ’ ενός μεν την εξαθλίωση στην οποία έχει οδηγήσει την εργατική τάξη την αγροτιά και τα μικροαστικά στρώματα ο καπιταλισμός και στις δύο περιπτώσεις, και την προδοτική στάση και ήττα της αστικής τάξης στον πόλεμο που είχε προκαλέσει (Πρωσσογαλλικός και Ρωσοιαπωνικός πόλεμος αντίστοιχα) που επέτεινε την πολιτική κρίση και στις δύο περιπτώσεις.
Όμως στην περίπτωση των Σοβιέτ ο καπιταλισμός βρίσκεται σε μια πιο προχωρημένη φάση ανάπτυξης του. Η οικονομική κρίση του 1900 – 1903 έχει επιταχύνει την συγκεντροποίηση του κεφαλαίου και έχει ενισχύσει τον ρόλο των μονοπωλίων. Το γεγονός ότι ο καπιταλισμός το 1871 δεν έχει προχωρήσει σε αλληλεξαρτήσεις και συγκεντροποιήσεις έχει σαν επίπτωση η αστική τάξη να καταφέρνει να περιορίσει την Επανάσταση και την Κομμούνα στο χώρο της περιοχής του Παρισιού. Αντίθετα τα Σοβιέτ εξαπλώνονται γρήγορα στην Ρωσία τόσο χωρικά όσο και ταξικά. Δημιουργούνται Σοβιέτ τόσο στις πόλεις όσο και στην ύπαιθρο. Δημιουργούνται επίσης Σοβιέτ εργατών βουλευτών και Σοβιέτ αγροτών βουλευτών και στρατιωτών και σιδηροδρομικών και ταχυδρομικών κλπ. Η ανάγκη δε συγκρότησης συνέλευσης Πανρωσικού Σοβιέτ είναι άμεση παρά το γεγονός ότι η ήττα δεν την επέτρεψε και παρά το γεγονός ότι ένα τέτοιο συντονιστικό, καθοδηγητικό ρόλο προσπάθησε να διαδραματίσει το Σοβιέτ της Πετρούπολης.
Στην περίπτωση της Παρισινής Κομμούνας η αρχική της ταξική σύνθεση ήταν μπερδεμένη και ακαθόριστη. Εκτός από τους εργάτες αρχικά την υποστήριξαν και μικροί καταστηματάρχες που τους απειλούσε καταστροφή αν δεν δινόταν αναστολή στην εξόφληση γραμματίων (η κυβέρνηση δεν την έδινε και το αίτημα τελικά ικανοποίησε η Κομμούνα). Επίσης προσχώρησαν και διάφοροι πατριώτες που έλπιζαν ότι η Κομμούνα θα ξαναρχίσει τον πόλεμο με τους γερμανούς και θα τους νικήσει. Τέλος και μερικοί αστοί δημοκράτες την υποστήριξαν στις αρχές από φόβο ότι η αντιδραστική εθνοσυνέλευση θα επανέφερε την μοναρχία. Φυσικά στο τέλος έμειναν μόνο οι εργάτες αφού οι αστοί δημοκράτες φοβήθηκαν τον σοσιαλιστικό προλεταριακό χαρακτήρα που έπαιρνε η Κομμούνα και οι μικροαστοί εξ αιτίας της διαφαινόμενης ήττας .
Πάντως πρέπει να επισημανθεί ότι τόσο η Παρισινή Κομμούνα όσο και τα Σοβιέτ, εκφράζουν την απόφαση, την βούληση του προλεταριάτου να λειτουργήσει σαν τάξη στις αντίστοιχες ιστορικές συνθήκες. Στην διαδικασία εξέλιξης της ταξικής πάλης η εμπειρία που συσσωρεύουν οι εργάτες στις ταξικές συγκρούσεις με τους αστικούς κρατικούς θεσμούς και μηχανισμούς, συναρτώμενο με την επαναστατική θεωρία (στην ιστορική φάση που βρίσκεται η εξέλιξή της), δημιουργείται μία συλλογική συνείδηση της εργατικής τάξης που ανάγεται στον ύψιστο βαθμό της απαίτησης ριζικών κοινωνικών μετασχηματισμών απελευθέρωσης της εργασίας από τα δεσμά των αναγκών αναπαραγωγής του κεφαλαίου. Η εμφάνιση της συλλογικής συνείδησης της εργατικής τάξης προκειμένου να μπορέσει να διαδραματίσει τον ιστορικό μετασχηματιστικό της ρόλο, πραγματοποιείται ταυτόχρονα και σε απόλυτη διαλεκτική σύνδεση με έναν ανώτερο βαθμό οργάνωσης, που περικλείει μια δημοκρατία ικανή ταυτόχρονα να καλλιεργεί και να αναπτύσσει την συλλογική συνείδηση μέσα από τις διαφορετικές ίσως και αντιφατικές ατομικές απόψεις που υπάρχουν στους εργάτες, αλλά και αυτή η συλλογική συνείδηση με την σειρά της να επιδρά πάνω στις ατομικές συνειδήσεις, να τις καθοδηγεί και να τις μετασχηματίζει. Χαρακτηριστική είναι μια φράση του Τρότσκι: : «Ο Σοσιαλισμός δεν στοχεύει στη δημιουργία σοσιαλιστικής ψυχολογίας ως προαπαιτούμενο του σοσιαλισμού, αλλά στη δημιουργία σοσιαλιστικών συνθηκών ζωής ως προαπαιτούμενο για τη σοσιαλιστική ψυχολογία». («Creation of the Soviet of Workers Deputies», 1905).
Η κατάκτηση αυτού του ανώτερου επιπέδου οργάνωσης της εργατικής τάξης είναι ταυτόχρονα και η επιβεβαίωση της απόφασης και της βούλησης της να λειτουργήσει πλέον όχι αντανακλαστικά με το ένστικτο των αναγκών αναπαραγωγής της εργατικής της δύναμης, αλλά συνειδητά ως συλλογικό υποκείμενο κοινωνικών μετασχηματισμών που σχεδιάζονται και καθοδηγούνται από τις δικές της ανάγκες.
ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΉ ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑ
Την Επαναστατική πρωτοπορία στην περίπτωση της Παρισινής Κομμούνας αποτελούν οι Μπλανκιστές και οι Προυντονιστές. Και στις δύο παρατάξεις υπάρχουν λαθεμένες θεωρίες και αυταπάτες. Στους Μπλανκιστές υπάρχει έντονο το «εθνικό καθήκον» της αντιμετώπισης της Γερμανικής εισβολής. Στο άρθρο του «τα διδάγματα της Κομμούνας» ο Λένιν επισημαίνει ότι: « Το προλεταριάτο που εξεγέρθηκε ενάντια στο παλαιό καθεστώς επωμίστηκε δύο καθήκοντα, ένα πανεθνικό και ένα ταξικό: την απελευθέρωση της Γαλλίας από τους γερμανούς εισβολείς και τη σοσιαλιστική απελευθέρωση των εργατών από τον καπιταλισμό…. Η ιδέα αυτή είχε υποτάξει τα μυαλά των σοσιαλιστών της Κομμούνας… Το μοιραίο λάθος των γάλλων σοσιαλιστών βρισκόταν στην συνένωση αυτή των αντιφατικών καθηκόντων του πατριωτισμού και του Σοσιαλισμού.» («Τα διδάγματα της Κομμούνας», Μαρτ. 1908). Αλλά και στους Προυντονιστές κυριαρχεί η θεωρία της «δίκαιης ανταλλαγής» και της «εγκαθίδρυσης ανώτερης δικαιοσύνης» που εμπόδισαν την – κατά την έκφραση του Λένιν – «απαλλοτρίωση των απαλλοτριωτών» και οδήγησε το προλεταριάτο σε μια μεγαλοψυχία απέναντι στους εχθρούς του όπου προσπαθούσε να επιδράσει πάνω τους θετικά αντί να τους εξοντώσει.
Στην περίπτωση των Σοβιέτ στους κόλπους τους δρα το Σοσιαλδημοκρατικό κόμμα στα πλαίσια του οποίου εκφράζονται δύο πολιτικά σχέδια, που αποσαφηνίστηκαν με τη διάσπαση στο 2ο συνέδριο (1903) σε μενσεβίκους και μπολσεβίκους. Η κύρια διαφορά μεταξύ των δύο σχεδίων ήταν η αντίληψη σταδίων που υιοθετούσαν οι μενσεβίκοι. Η αντίληψη αυτή συνδεόταν με την οικονομίστικη γραμμή εντός του εργατικού κινήματος και, στο πολιτικό επίπεδο, εξαντλούνταν στην υποστήριξη αποκλειστικά αστικο-δημοκρατικών μεταρρυθμίσεων.
Οι μενσεβίκοι θεωρούσαν ότι πρώτα θα έρθει η αστικο-δημοκρατική επανάσταση, που θα δημιουργήσει τους νέους όρους και αντιθέσεις, ώστε αργότερα να μπορεί να τεθεί το ζήτημα της εργατικής δημοκρατίας. Γι’ αυτή την τελευταία το Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα δεν θα έπρεπε να τοποθετείται από τώρα, παρά να την εντοπίζει στο μακρινό μέλλον. Σε δεύτερο επίπεδο, η πολιτική τους γραμμή στο πλαίσιο της Επανάστασης του 1905 ενάντια στον τσαρισμό, όπως αυτή διατυπωνόταν στη συνδιάσκεψη της Γενεύης, τον Απρίλη του 1905, εξαντλούνταν στην πρόταση για σύγκληση συντακτικής συνέλευσης. Το ζήτημα της εξουσίας παρέμενε άθικτο, δεν απαντιόταν δηλαδή αφ’ ενός το πώς θα διασφαλιστεί η ανατροπή του τσάρου και, αφ’ ετέρου, πώς θα δημιουργηθούν οι συνθήκες ώστε η προοπτική της προλεταριακής δημοκρατίας να έρθει πιο κοντά.
Στην πολιτική αυτή γραμμή ο Λένιν ασκεί δριμύτατη κριτική, που εστιάζει στο πολιτικό-ιδεολογικό επίπεδο και θέτει ρητά ως στόχο την κατάληψη της εξουσίας ως μόνο τρόπο αλλαγής της οικονομικής θέσης των εργατών. Στις «Δύο Τακτικές της Σοσιαλδημοκρατίας» (1905) διευκρινίζοντας την διαφορά των δύο πολιτικών γραμμών ως προς τα στάδια εξέλιξης της επανάστασης επισημαίνει:
«Και οι δύο συνεδριακές αποφάσεις (των μπολσεβίκων και των μενσεβίκων) δηλώνουν ότι η συντελούμενη Επανάσταση είναι για εμάς το πρώτο βήμα που θα ακολουθήσει δεύτερο. Απ’ αυτό όμως η μια απόφαση (των Μπολσεβίκων) βγάζει το συμπέρασμα ότι πρέπει, όσο μπορεί πιο γρήγορα, να διατρέξουμε αυτό το πρώτο βήμα, όσο μπορεί πιο γρήγορα να το εξαλείψουμε, να κατακτήσουμε τη δημοκρατία και να δημιουργήσουμε το έδαφος για το δεύτερο βήμα. Αντίθετα, η άλλη απόφαση (των Μενσεβίκων) εξαντλείται σε πολύλογες περιγραφές αυτού του πρώτου βήματος και πιπιλίζει σκέψεις που έχουν σχέση με το ζήτημα αυτό»
Ως απόρροια αυτής της απόφασης, το 1905 οι μπολσεβίκοι έθεταν μεν ως άμεσο στόχο μόνο την ανατροπή του τσάρου, θίγοντας όμως ταυτόχρονα το ζήτημα των όρων για την κατάληψη της εξουσίας. Γι’ αυτό και πρότειναν μεν να συγκληθεί συντακτική συνέλευση (όπως και οι μενσεβίκοι), αλλά αυτό μετά τη συγκρότηση μιας νέας Επαναστατικής Προσωρινής Κυβέρνησης, στην οποία θα συμμετείχαν και οι Μπολσεβίκοι, και η οποία θα έβαζε αμέσως σε εφαρμογή το μίνιμουμ πρόγραμμα του ΣΔΕΚΡ: τις αστικοδημοκρατικές οικονομικές και πολιτικές διεκδικήσεις (πολιτικά δικαιώματα, εργασιακές συνθήκες).
ΗΤΤΑ
Τόσο η Παρισινή Κομμούνα όσο και τα Σοβιέτ το 1905, ηττήθηκαν. Οι αιτίες και τα συμπεράσματα από τις δύο αυτές ήττες είναι θέματα που απασχόλησαν πολύ αναλυτικά τους Λένιν, Τρότσκι, Λούξεμπουργκ, Πλεχάνοφ, Κάουτσκι και άλλους. Εδώ περιορίζομαι σε μια εκτίμηση που κάνει ο Λένιν το 1908:
«Για να νικήσει η κοινωνική επανάσταση πρέπει να ικανοποιούνται τουλάχιστον δύο όροι: Υψηλή ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και κατάλληλη προετοιμασία του προλεταριάτου. Το 1871 όμως και οι δύο αυτοί όροι δεν υπήρχαν. Ο γαλλικός καπιταλισμός ήταν αδύνατα ανεπτυγμένος ακόμη και η Γάλλια ήταν τότε χώρα κυρίως μικροαστών (βιοτέχνες, αγρότες, μικροκαταστηματάρχες κλπ). Από την άλλη μεριά δεν υπήρχε εργατικό κόμμα, δεν υπήρχε προετοιμασία και μακρόχρονη εξάσκηση της εργατικής τάξης που στη μεγάλη πλειοψηφία της δεν καταλάβαινε και πολύ καθαρά τα καθήκοντα της και τους τρόπους πραγματοποίησης τους. Δεν υπήρχε σοβαρή οργάνωση του προλεταριάτου ούτε μαζικά συνδικάτα ούτε συνεταιριστικές ενώσεις». («Στη μνήμη της Κομμούνας», Απρ. 1911).
Εκείνο που είναι αξιοσημείωτο είναι ότι και στις δύο περιπτώσεις υπήρξαν θεωρητικοί (πχ Πλεχάνοφ, Κάουτσκι) που ξεκινώντας από την εκτίμηση ότι ήταν από την αρχή φανερό ότι οι επαναστάσεις αυτές δεν είχαν πιθανότητες επιτυχούς κατάληξης, η ίδια η πραγματοποίηση τους και η αναπόφευκτη ήττα τους ήταν ένα λάθος που στοίχισε στην εργατική τάξη σε αίμα.. Η άποψη αυτή αποτέλεσε αντικείμενο οξύτατων αντιπαραθέσεων στους κόλπους της Σοσιαλδημοκρατίας, αντιπαραθέσεων που συνεχίστηκαν και στην επανάσταση του 1917 μεταξύ μπολσεβίκων και μενσεβίκων που επικαλούντο μάλιστα τον ίδιο τον Μαρξ που το 1870 ονόμαζε την εξέγερση παραφροσύνη.
Ο Μαρξ όμως παρά την αρχική του αυτή εκτίμηση όταν η επανάσταση του Παρισιού εκδηλώθηκε έγραψε σαφέστατα πως ακόμα και ο απεγνωσμένος αγώνας των εργαζομένων μαζών, ακόμη και μια καταδικασμένη σε αποτυχία υπόθεση, είναι αναγκαία προϋπόθεση της διαπαιδαγώγησης τους και της προετοιμασίας του επόμενου αγώνα.
Ο ίδιος ο Μαρξ στις 17 Απρίλη 1871 στο γράμμα του προς τον Κούγκελμαν, επιπλήττοντας τον γράφει: «Θα ήταν βέβαια πολύ εύκολο να δημιουργεί κανείς την παγκόσμια ιστορία, αν αναλάμβανε τον αγώνα μόνο κάτω από τον όρο αλάθητα ευνοϊκών πιθανοτήτων επιτυχίας.» («Γράμματα του Μαρξ», Φλεβ. 1907).
Ενώ και ο Λένιν κινούμενος στο ίδιο πνεύμα συμπληρώνει:
«Όσο μεγάλες κι αν ήταν οι θυσίες της Κομμούνας εξαγοράζονται με τη σημασία που έχει για τον καθολικό προλεταριακό αγώνα. Η Κομμούνα έβαλε σε κίνηση το σοσιαλιστικό κίνημα της Ευρώπης, έδειξε τη δύναμη του εμφυλίου πολέμου, διέλυσε τις πατριωτικές αυταπάτες, και έκανε θρύψαλα την απλοϊκή πίστη ότι οι επιδιώξεις της αστικής τάξης είναι πανεθνικές» ( Τα διδάγματα τη Κομμούνας, Μαρ. 1908).
Τέλος εκτιμώντας τα συμπεράσματα και τα διδάγματα της εργατικής τάξης από την ήττα των Σοβιέτ το 1905, ο Λένιν γράφει:
«Ο αγώνας του Δεκέμβρη 1905 απέδειξε ότι η ένοπλη εξέγερση μπορεί να νικήσει στις σύγχρονες συνθήκες της στρατιωτικής τεχνικής και οργάνωσης. Έδειξε ότι όλο το διεθνές εργατικό κίνημα από δω και πέρα πρέπει να παίρνει υπ όψη του το ενδεχόμενο παρόμοιων μορφών μάχης στα προσεχείς προλεταριακές επαναστάσεις. Να ποια συμπεράσματα και διδάγματα απορρέουν από την πείρα της επανάστασης μας που πρέπει να αφομοιωθούν από τις μάζες. Πόσο απέχουν αυτά τα συμπεράσματα από κείνη τη γραμμή συλλογισμών που έδωσε ο Πλεχάνοφ με την διάσημη κρίση του σχετικά με την εξέγερση του Δεκέμβρη πως «δεν έπρεπε να πάρουμε τα όπλα». Πόσα αναρίθμητα βρώμικα φιλελεύθερα χέρια αρπάχτηκαν απ αυτήν για να μπάσουν τη διαφθορά και το πνεύμα του μικροαστικού συμβιβασμού στους εργάτες.» («Σχετικά με την εκτίμηση της Ρωσικής επανάστασης», Απρ. 1908).
Βιβλιογραφία.
Λένιν. «Τι να κάνουμε», 1902.
Λένιν. «Σοσιαλισμός και Αναρχισμός», Δεκ. 1905.
Τρότσκι. «Creation of the Soviet of Workers Deputies», 1905.
Λένιν. «Δύο Τακτικές της Σοσιαλδημοκρατίας», 1905
Ρ. Λούξεμπουργκ. «Μαζική απεργία, κόμμα, συνδικάτα», 1906.
Λένιν. «Ζητήματα τακτικής», Απρ. 1907
Τρότσκι. «Τα Σοβιέτ και η Επανάσταση», 1907.
Λένιν. «Γράμματα του Μαρξ», Φλεβ. 1907
Λένιν. Σχετικά με την εκτίμηση της Ρωσικής επανάστασης», Απρ. 1908.
Λένιν. «Τα διδάγματα της Κομμούνας», Μαρτ. 1908.
Τρότσκι. «35 χρόνια μετά: 1871-1906», 1911.
Λένιν. «Στη μνήμη της Κομμούνας», Απρ. 1911
Λένιν . «Τα καθήκοντα του προλεταριάτου στην επανάσταση μας», Μάης 1917.
Β. Α. Τιούλκιν. «Μαχητική οργάνωση», 2009.
M. J. Olgin. «Τα Σοβιέτ και η επανάσταση (πενήντα ημέρες)».
International Review. «Τι είναι τα εργατικά συμβούλια».
Μπουχάριν Ν., «Η ρωσική επανάσταση και η σημασία της» (1917).
Τρότσκι Λ., «Τρεις έννοιες της ρωσικής επανάστασης» (1939).
Ράντεκ Κ., «Οι μαρξιστές και η επανάσταση του 1905».
Σερζ Β., «Η πρώτη ρωσική επανάσταση και οι αιτίες της».