Του ΒΑΣΙΛΗ ΜΑΚΡΙΔΗ*
Η κατάρριψη του ρωσικού μαχητικού αεροσκάφους Su-24 από πύραυλο τύπου αέρος-αέρος, που εκτοξεύτηκε από τουρκικά μαχητικά F-16, ήταν ένα γεγονός που σημάδεψε τις εξελίξεις στη Μέση Ανατολή, καθώς έφερε για πρώτη φορά σε άμεση αντιπαράθεση δύο γεωπολιτικές και στρατιωτικές δυνάμεις που δρουν στην περιοχή, έχουν εντελώς αντίθετα μεταξύ τους συμφέροντα, όμως μέχρι τώρα δεν είχαν αντιπαραβάλει άμεσα μεταξύ τους τις ένοπλες δυνάμεις τους.
Το επίσημο τουρκικό κράτος υποστήριξε, ότι το ρωσικά αεροσκάφος είχε παραβιάσει τον τουρκικό εναέριο χώρο. Αντίθετα, η Ρωσία αρνείται ότι το μαχητικό της αεροσκάφος πέρασε εντός του τουρκικού εναέριου χώρου και υποστηρίζει ότι αυτό επλήγη από πύραυλο, ενώ πετούσε σε βάθος 4 χιλιομέτρωνεντός του εναέριου χώρου της Συρίας, πάνω από περιοχές που ελέγχονται από Τουρκμένιους αντάρτες της οργάνωσης TMHP που πολεμούν εναντίον της κυβέρνησης Άσαντ και, αφενός υποστηρίζονται μόνο από το επίσημο τουρκικό κράτος, αφετέρου συνεργάζονται στενά με την «Αλ Νούσρα», δηλαδή το παρακλάδι της Αλ Κάιντα στη Συρία.
Πηγές που πρόσκεινται στη συριακή φυλοδυτική και φιλοτουρκική αντιπολίτευση αρχικά ισχυρίζονταν ότι οι και οι δύο πιλότοι του ρωσικού μαχητικού αεροσκάφους είναι νεκροί. Ωστόσο, σύμφωνα με νεότερες πληροφορίες, ο ένας πιλότος τραυματίστηκε από πυρά πυροβόλου όπλου αφού είχε εκτιναχθεί από τον καταπέλτη του ρωσικού αεροσκάφους και δολοφονήθηκε άγρια από Σύρους αντικαθεστωτικούς αντάρτες, ενώ ο δεύτερος πιλότος είναι σώος, αφού διασώθηκε από δυνάμεις τουσυριακού στρατού και στη συνέχεια μεταφέρθηκε στη στρατιωτική βάση Χμεϊμίμ, όπου εδρεύει η ρωσική στρατιωτική μονάδα που συνεργάζεται με τις συριακές ένοπλες δυνάμεις. Να αναφερθεί εδώ, ότι στις συριακές ανταρτικές αντικαθεστωτικές ομάδες που δρουν στην περιοχή γύρω από τη Λαττάκεια έχουν στρατολογηθεί περί τους 1000 Ρώσους πολίτες, προερχόμενους κυρίως από την περιοχή τουΒορείου Καυκάσου. Από την άλλη, επιβεβαιώθηκε ο θάνατος ενός Ρώσου πεζοναύτη-μισθοφόρου ορισμένου χρόνου, ο οποίος επέβαινε σε ελικόπτερο τύπου Mi-8, που πραγματοποιούσε έρευνα για τα συντρίμμια του αεροσκάφους Su-24. Το ελικόπτερο αυτό χτυπήθηκε από πυροβόλο όπλο από το έδαφος και πραγματοποίησε αναγκαστική προσγείωση. Τα υπόλοιπα μέλη του πληρώματος είναισώα και βρίσκονται ήδη στη στρατιωτική βάση Χμεϊμίμ.
Η επιθετική αυτή ενέργεια της Τουρκίας παραβίασε και τη Συμφωνία που είχαν υπογράψει πριν μερικούς μήνες οι δύο χώρες περί «μη επίθεσης» και «μη εμπλοκής» των αεροσκαφών τους σε στρατιωτικές συγκρούσεις μεταξύ τους. Η φράση «πισώπλατη μαχαιριά», που χρησιμοποίησε ο Ρώσος Πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν αναφερόμενος στην κατάρριψη του ρωσικού Su-24 αναφερόταν εμμέσως στην παραβίαση αυτής ακριβώς της Συμφωνίας.
Όπως τόνιζαν σε δηλώσεις τους Ρώσοι αξιωματούχοι, η χώρα τους περίμενε με προσοχή ν’ ακούσει την επίσημη θέση του ΝΑΤΟ στην έκτακτη Σύνοδο του Συμβουλίου της Βορειο-Ατλαντικής Συμμαχίας που πραγματοποιήθηκε το βράδυ της 24ης Νοεμβρίου στις Βρυξέλλες μετά από αίτημα της Τουρκίας. Τελικά το Συμβούλιο του ΝΑΤΟ ουσιαστικά κάλυψε πλήρως την Τουρκία, συστήνοντάς της απλώς… «ηρεμία και ψυχραιμία», ενώ την ίδια στιγμή δήλωνε χωρίς την παροχή οποιωνδήποτε στοιχείων, ότι το ρωσικό αεροσκάφος παραβίασε τον τουρκικό εναέριο χώρο.
Την ίδια ώρα, όμως, που η ηγεσία του ΝΑΤΟ ουσιαστικά έδινε, το βράδυ της 24ης Νοεμβρίου «συγχωροχάρτι» στην Τουρκία για την επιθετική της ενέργεια, ο επικεφαλής της Διεύθυνσης Επιχειρησιακού Ελέγχου του Γενικού Επιτελείου Άμυνας της Ρωσίας Σεργκέι Ρουντσκόι έδινε στη δημοσιότητα στοιχεία «αντικειμενικού ελέγχου», με βάση τα οποία όχι μόνο δεν υπήρξε παραβίαση του τουρκικού εναέριου χώρου από το ρωσικό αεροσκάφος, αλλά αντίθετα κατά τη διάρκεια της εμπλοκής υπήρξε τουρκικό αεροσκάφος που παραβίασε τον συριακό εναέριο χώρο!
Το βασικό ζήτημα, σύμφωνα και με την εκτίμηση του ρωσικού ειδησεογραφικού πρακτορείου RIA Novosti, είναι το πόσο οξεία θα είναι η αντίδραση της Μόσχας και πόσο σκληρά τα αντίμετρα που θα λάβει η Ρωσία σε βάρος της Τουρκίας. Σύμφωνα με τα λεγόμενα του Ντμίτρι Πεσκόβ «δεν μπορεί να γίνεται λόγος για στρατιωτικά αντίποινα, ωστόσο ο Πρόεδρος (Πούτιν) υπογράμμισε ότι τα αντίποινα θα είναι αναπόφευκτα, μετά από μια τέτοια εχθρική ενέργεια».
Ένα βασικό προληπτικό μέτρο της Ρωσίας που ήδη αποφασίστηκε από τις πρώτες ώρες μετά το συγκεκριμένο συμβάν είναι το ότι οι βομβαρδισμοί στόχων του Ισλαμικού Κράτους θα γίνονται πλέον από τα ρωσικά βομβαρδιστικά με την απαραίτητη συνοδεία 2 καταδιωκτικών αεροπλάνων, ενώ το καταδρομικό «Moskva» του ρωσικού Πολεμικού Ναυτικού, το οποίο βρίσκεται στο θαλάσσιο χώρο έξω από τη Λαττάκεια και είναι εφοδιασμένο και με πυραύλους τύπου S-400 θα κάνει προληπτικές περιπολίες και θα πλήττει οποιονδήποτε στόχο θεωρηθεί «ύποπτος» για τις ρωσικές στρατιωτικές δυνάμεις που εδρεύουν στην περιοχή. Τέλος, διακόπτεται οποιαδήποτε επαφή των ρωσικών και των τουρκικών ενόπλων δυνάμεων υφίστατο μέχρι σήμερα.
Ωστόσο, τα βασικά αντίποινα των Ρώσων προς την Τουρκία θα είναι, προφανώς, κυρίως οικονομικούχαρακτήρα. Θα πρέπει εδώ να αναφέρουμε, ότι ο ετήσιος κύκλος συναλλαγών ανάμεσα στις δύο χώρες αγγίζει τα 68,5 δισ. ευρώ!!! Σαν να λέμε, το 20% του λεγόμενου «εξωτερικού χρέους» της Ελλάδας ή το 40% του ΑΕΠ της!!! Σημαντική ήταν μέχρι σήμερα η συνεργασία των δύο χωρών στους τομείς τηςβαριάς βιομηχανίας, της ενέργειας, των κατασκευών, της αγροτικής οικονομίας και, βεβαίως, τουτουρισμού. Η μαζική ακύρωση τουριστικών ταξιδιών (μέσα σε ένα 24ωρο ακυρώθηκε το 20% των κρατήσεων που είχε γίνει από Ρώσους πολίτες με προορισμό την Τουρκία!) ήταν το πρώτο και άμεσοαντίποινο της ρωσικής πλευράς και, μάλιστα, χωρίς ουσιαστικά να έχει παρέμβει το ρωσικό κράτος, αφού η συντριπτική πλειονότητα των τουριστικών πρακτόρων είναι, βεβαίως, ιδιώτες. Επίσης, η Τουρκία θα έχει πλέον σοβαρά προβλήματα με την εισαγωγή φυσικού αερίου από τη Ρωσία, από την οποία προμηθευόταν μέχρι σήμερα το 56% της ποσότητας που καταναλώνει η ίδια ετησίως!
Περιττό να πούμε, ότι όλα τα μεγάλα projects που είχαν υπογραφεί πρόσφατα ανάμεσα στους Προέδρους των δύο χωρών τα τελευταία, με κορυφαίο το λεγόμενο Turkish Stream, δηλαδή τον αγωγό φυσικού αερίου που θα διέσχιζε τη Μαύρη Θάλασσα και μέσω του τουρκικού εδάφους θα έφτανε έως τα ελληνοτουρκικά σύνορα, κινδυνεύουν να ακυρωθούν οριστικά, εξαιτίας της τυφλής, τυχοδιωκτικής,μιλιταριστικής πολιτικής της κυβέρνησης Ερντογάν-Νταβούτογλου. Η επιδίωξη των δύο ανδρών να καθιερώσουν την Τουρκία ως μία περιφερειακή δύναμη στην περιοχή της Μέσης Ανατολής, που θα παίζει το ρόλο του «προστάτη» όλων των τουρκογενών και τουρκόφωνων λαών, υλοποιώντας το δόγμα του «παντουρκισμού», όχι μόνο θέτει σε κίνδυνο τις διμερείς σχέσεις Τουρκίας-Ρωσίας, αλλά ρίχνει και λάδι στη φωτιά σε μια γεωπολιτική περιοχή που βρίσκεται ήδη σε τεταμένη και πολεμικήκατάσταση.
Ωστόσο, η κατάσταση για την Τουρκία στη «γειτονιά» της είναι μάλλον πολύ χειρότερη απ’ ό,τι προσδοκούν οι ηγέτες της, αφού τα διεθνή της ερείσματα έχουν λιγοστέψει επικίνδυνα. Οι μεγάλες χώρες της ΕΕ (Γερμανία, Γαλλία και Βρετανία) αποστασιοποιούνται σταδιακά από την όποια πολιτική στήριξη της παρείχαν μέχρι σήμερα, οι χώρες της Μέσης Ανατολής, οι Κούρδοι την βλέπουν ως τον κύριο εχθρό τους, με την Ελλάδα και την Κύπρο υπάρχουν τα γνωστά «αγκάθια», με τοΙσραήλ οι σχέσεις είναι διαρκώς αντιφατικές και μεταβαλλόμενες από «σχέσεις στοργής» μέχρι «σχέσεις οργής», ενώ με το Ιράν υπάρχει «δομική αντιπαλότητα», αφού οι δύο χώρες ερίζουν για το ποια θα είναι η κύρια περιφερειακή δύναμη της ευρύτερης περιοχής της Μέσης Ανατολής και Μέσης Ασίας.
Αντίθετα με τους Τούρκους, οι Ρώσοι φαίνεται σαν να ξαναβρίσκουν, αίφνης, κάποια διεθνήστηρίγματα τα οποία δεν είχαν τα τελευταία χρόνια, εξαιτίας των κυρώσεων που τους είχαν επιβληθεί από τις χώρες της Δύσης. Ειδικά στο χώρο της ΕΕ πληθαίνουν οι φωνές ηγετών και άλλων γνωστών πολιτικών από ένα ευρύ φάσμα πολιτικών δυνάμεων, που θεωρούν ότι οι κυρώσεις προς τη Ρωσία δεν έχουν κανένα απολύτως νόημα και πρέπει να διακοπούν το συντομότερο δυνατό (πρόσφατο παραδείγματα ο πρώην Πρόεδρος της Γαλλίας Νικολά Σαρκοζί, ο Πρωθυπουργός της ΑυστρίαςΒέρνερ Φάινμαν κ.ά.). Αρκετές ευρωπαϊκές χώρες εξέφραζαν, σε διάφορους τόνους, εδώ και μήνες τη δυσφορία τους για τις κυρώσεις που, ουσιαστικά, υποχρεώθηκαν από τις ΗΠΑ και το διευθυντήριο της ΕΕ να επιβάλουν στη Ρωσία, αφού πολλές από αυτές (πχ Φινλανδία, Τσεχία, Σλοβακία κ.ά.) είχαν παραδοσιακά καλές σχέσεις μαζί της σε όλα τα επίπεδα. Τώρα, με αφορμή και τη διαμάχη του Δυτικού κόσμου με το Ισλαμικό Κράτος (κάτι που, βέβαια, όπως έχει αναλυθεί από άλλους έμπειρους συναδέλφους, εμπεριέχει και στοιχεία αντιδραστικής, ισλαμοφοβικής και ξενοφοβικής ιδεοληψίας), δίνεται σε αυτές τις χώρες η αφορμή και η δυνατότητα να πιέσουν την Κομισιόν να άρει τις κυρώσεις προς τη Ρωσία, αφήνοντας ουσιαστικά τις ΗΠΑ έστω και για μία φορά μόνες σε αυτό το πεδίο.
Το συμβάν με την κατάρριψη του ρωσικού Su-24 κατέρριψε ταυτόχρονα, έστω και εν μέρει, το «μύθο» περί «αήττητης» τουρκικής διπλωματίας, αφού ο συνολικός χειρισμός της υπόθεσης από την τουρκική πλευρά προδίδει αν όχι ερασιτεχνισμό, τουλάχιστον κοντόφθαλμη προσέγγιση και κακή εκτίμησητων δεδομένων. Το εγγύς μέλλον θα δείξει, πόσο σοβαρές θα είναι για το τουρκικό κράτος οι συνέπειες μιας τέτοιας προσέγγισης.
*Ο Βασίλης Μακρίδης είναι δημοσιογράφος και μεταφραστής ρωσικής γλώσσας, απόφοιτος της Σχολής Δημοσιογραφίας του πρώην Κρατικού Πανεπιστημίου του Ροστόβ-να-Ντονού, νυν Νοτίου Ομοσπονδιακού Πανεπιστημίου της Ρωσίας.