Η δημιουργία των Σοβιέτ είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τις ανάγκες της εξέγερσης του 1905. Σε πρώτη φάση προέκυψαν οι ανάγκες συντονισμού των απεργιών που εξαπλωνόντουσαν σε πολλές πόλεις της ρωσικής επικράτειας, αγκάλιαζαν πλατιά στρώματα του λαού με πρωτοπόρα την εργατική τάξη, αγρότες, στρατιώτες, ακόμα και μικροαστούς και φιλελευθέρους. Σε δεύτερη φάση προέκυψαν οι ανάγκες περιφρούρησης των απεργιών, αλληλεγγύης μεταξύ των εργατών και αυτοδιοίκησης. Στη συνέχεια οι απεργίες εξελίχθηκαν σε γενικές πολιτικές απεργίες, που έφταναν να θέτουν και θέμα εξουσίας. Οι ανάγκες επέβαλλαν μορφές οργάνωσης που ξεπερνούσαν τις οργανωτικές δομές των συνδικαλιστικών οργανώσεων που υπήρχαν. Η γέννηση και η εξέλιξη των Σοβιέτ ήταν διαλεκτικά συνυφασμένη με την εξέλιξη των αναγκών της Επανάστασης.
1. ΟΙ ΑΝΑΓΚΕΣ ΓΕΝΙΚΕΥΣΗΣ ΤΩΝ ΑΠΕΡΓΙΩΝ.
Την περίοδο πριν από τα επαναστατικά γεγονότα στη Ρωσία ξέσπασε παγκόσμια οικονομική κρίση (1900 - 1903), που αφενός επιτάχυνε τη συγκέντρωση και συγκεντροποίηση του κεφαλαίου, ενίσχυσε το ρόλο των μονοπωλίων, ενώ ταυτόχρονα επιδείνωνε τη θέση και τη ζωή της εργατικής τάξης και των φτωχών λαϊκών στρωμάτων.
Η οικονομική κρίση χτύπησε την ελαφριά βιομηχανία, αλλά με μεγαλύτερη δύναμη χτύπησε τους καινούριους κλάδους της βαριάς βιομηχανίας. Οι μισές περίπου υψικάμινοι και το 45% περίπου από όλα τα φρέατα πετρελαίου σταμάτησαν να λειτουργούν. Εκεί όπου η παραγωγή έπεσε πιο πολύ, ήταν οι κλάδοι της βαριάς βιομηχανίας που κατασκεύαζαν σιδηροδρομικές γραμμές, ατμάμαξες και βαγόνια. Με την κρίση, η ανεργία εξαπλώθηκε, οι συνθήκες εργασίας των εργατών χειροτέρευσαν και πολλοί μικροί και μεσαίοι επιχειρηματίες καταστράφηκαν. Ταυτόχρονα, αυξήθηκε η συγκέντρωση της παραγωγής και δυνάμωσαν οι μεγάλες επιχειρήσεις, οι οποίες πλέον αποκτούσαν μονοπωλιακό χαρακτήρα. Η περίοδος αυτή χαρακτηρίζεται από την ίδρυση μονοπωλιακών συγκροτημάτων, με τη μορφή των τραστ. Στις αρχές του 20ού αιώνα, τα μονοπώλια ήταν λίγα (τριάντα περίπου). Ωστόσο, αν και όχι αμέσως, τα μονοπώλια αυτά στερεώθηκαν στους κυριότερους κλάδους της βαριάς βιομηχανίας κι έπαιρναν σιγά σιγά στα χέρια τους τις σπουδαιότερες πηγές πρώτων υλών και καυσίμων» (Ακαδημία Επιστημών ΕΣΣΔ: Παγκόσμια Ιστορία).
Ο Λένιν γράφει ότι από το ένα μέρος υπήρχε «η πιο καθυστερημένη γαιοκτησία, το πιο πρωτόγονο χωριό, και από το άλλο μέρος ο πιο προοδευμένος βιομηχανικός και χρηματιστικός καπιταλισμός» (Λένιν: «Πολιτικές σημειώσεις», τ. 16, σελ. 439).
Η διαδικασία συγκεντροποίησης του κεφαλαίου της Ρωσίας είναι μέρος της παγκόσμιας διαδικασίας όπου το καπιταλιστικό σύστημα περνάει στο μονοπωλιακό του στάδιο. Και η Ρωσία παρά το καθεστώς του τσαρισμού περνά στο ιμπεριαλιστικό στάδιο του καπιταλισμού.
Ο Λένιν, από νωρίς ακόμα ακόμη περιέγραφε την τάση ανάπτυξης του καπιταλισμού, αλλά και το πέρασμα της Ρωσίας στο μονοπωλιακό ιμπεριαλιστικό στάδιο, κατά την εποχή του τσαρισμού. «Η πολιτική της τσαρικής κυβέρνησης στην Κίνα είναι εγκληματική πολιτική... όχι μόνο κρατάει το λαό μας στη σκλαβιά, αλλά και τον στέλνει να υποτάσσει άλλους λαούς... Η κυβέρνηση όχι μόνο βοηθάει τους Ρώσους κεφαλαιοκράτες να εκμεταλλεύονται τους δικούς τους εργάτες... αλλά και στέλνει στρατιώτες να ληστεύουν άλλους λαούς...». (Λένιν, «Ο πόλεμος με την Κίνα», Οκτ.1900).
Αξιοσημείωτο και με βαρύνουσα σημασία ως προς τις συνθήκες εμφάνισης των Σοβιέτ είναι το γεγονός ότι η Ρωσική εργατική τάξη είναι συγκεντρωμένη σε εργοστάσια πολύ μεγαλύτερα από εκείνα των ανεπτυγμένων κρατών της Ευρώπης δημιουργώντας επίσης πολύ μεγάλα βιομηχανικά αστικά κέντρα.
Ο πόλεμος του τσάρου της Ρωσίας ενάντια στην Ιαπωνία, που ξέσπασε το Γενάρη του 1904, όξυνε όλες τις αντιθέσεις της κοινωνικής ζωής και επιτάχυνε τα επαναστατικά γεγονότα. Ο ρωσοϊαπωνικός πόλεμος ήταν ένας από τους πρώτους πολέμους στην εποχή του ιμπεριαλισμού.
Όλες οι παραπάνω συνθήκες, (ωρίμανση του καπιταλισμού και πέρασμά του στο μονοπωλιακό του στάδιο, τον ιμπεριαλισμό, οξύτατη οικονομική κρίση, ρωσοϊαπωνικός πόλεμος) οδήγησαν σε επαναστατική κατάσταση την εργατική τάξη που αν και μειοψηφία στο σύνολο των λαϊκών στρωμάτων, από τη θέση της στην κοινωνία και την κοινωνική παραγωγή ολοένα και περισσότερο προέκυπτε η ανάγκη να λειτουργήσει σαν ηγέτης και καθοδηγητής των εξελίξεων.
Ο Τρότσκι υπογραμμίζει το εξής:
«Συμπαρασύροντας όλες τις χώρες μαζί στον δικό του τρόπο παραγωγής και εμπορίου, ο καπιταλισμός έκανε τον κόσμο έναν ενιαίο οικονομικό και πολιτικό οργανισμό. Αυτό δίνει στα τρέχοντα γεγονότα έναν άμεσο διεθνή χαρακτήρα και μια παγκόσμια προοπτική. Η πολιτική απελευθέρωση της Ρωσίας υπό την ηγεσία της εργατικής τάξης θα ανυψώσει την τάξη σε άγνωστα ως τα τώρα ιστορικά ύψη και θα επιφέρει την πτώση του καπιταλισμού, δια του οποίου η ιστορία έχει πραγματοποιήσει τους στόχους της» (Τρότσκι. 1905).
ΑΝΟΔΟΣ ΤΑΞΙΚΩΝ ΑΓΩΝΩΝ.
Ερχόμαστε στον δεύτερο παράγοντα, τις ανάγκες της ίδιας της ταξικής πάλης στη συγκεκριμένη φάση της. Οι μεγάλες απεργίες που είχαν ξεσπάσει το 1903 και 1904 και συντάραξαν ολόκληρη τη νότια Ρωσία έδειξαν τάσεις αυθόρμητης κινητοποίησης, κατά τις οποίες δημιουργήθηκαν όργανα πάλης, που δεν αντιστοιχούσαν πια στις τυπικές συνδικαλιστικές μορφές πάλης, προλειαίνοντας το έδαφος για την εμφάνιση των Σοβιέτ στους αγώνες του 1905. Η Ρόζα Λούξεμπουργκ θέλοντας να επισημάνει και να τονίσει το πέρασμα των απεργιών από την φάση των ξεκομμένων κατά κλάδους η και ξεχωριστά εργοστάσια απεργιών στις γενικές μαζικές απεργίες του 1905, γράφει:
«... η ιστορία της παρούσας περιόδου μαζικών αγώνων αρχίζει με εκείνες τις γενικές απεργίες της Πετρούπολης. Αυτές οι απεργίες είναι λοιπόν σημαντικές για το πρόβλημα της μαζικής απεργίας γιατί εμπεριέχουν ήδη, εν σπέρματι, όλους τους κύριους παράγοντες των κατοπινών μαζικών απεργιών» (Ρ. Λούξεμπουργκ. «Μαζική απεργία, κόμμα, συνδικάτα», 1906).
Ο Τρότσκι γράφει σχετικά:
«Στην απεργία συμμετείχαν περίπου 1.000.000 για σχεδόν δύο μήνες χωρίς κανένα σχέδιο και σε μερικές περιπτώσεις χωρίς καν να προβάλει κάποιο συγκεκριμένο αίτημα. Σταματώντας και ξαναξεκινώντας υπάκουη μόνο στο ένστικτο της αλληλεγγύης η απεργία κατάφερε να κυριαρχήσει σε ολόκληρη τη χώρα» (Τρότσκι, 1905).¨
Ο συντονισμός τέτοιων απεργιών υπερέβαινε τις δυνατότητες της συνδικαλιστικής οργάνωσης.
*(Λένιν, «τα καθήκοντα μας και το Σοβιέτ των εργατών βουλευτών», Οκτ. 1905.). Πρώτη εμφάνιση των Σοβιέτ σε κείμενο Λένιν.
Ένα παράδειγμα που δείχνει την ανάγκη να ομαδοποιηθούν, να ενωθούν και να ενοποιηθούν τα διάφορα απεργιακά κέντρα είναι η συνδιάσκεψη εργατικών τομέων της Μόσχας στις 9 Οκτώβρη του 1905 στην απόφαση της οποίας γράφει: «Η συνάντηση εργατικών αντιπροσώπων από την τυπογραφία, την μηχανουργία, την επιπλοποιία και άλλα σωματεία υιοθέτησε απόφαση να διαμορφώσει ένα γενικό συμβούλιο (Σοβιέτ) όλων των εργατών της Μόσχας». (Andres Nin, «Los Soviets en Rusia», μετάφραση).
Πρέπει να σημειώσουμε ότι οι ιδιοκτήτες των φαμπρικών και των εργοστασίων και η κυβέρνηση, από τις πρώτες κιόλας μέρες της ίδρυσης του Σοβιέτ κατανόησαν τον κίνδυνο που σήμαινε μια τέτοια οργάνωση και κατέθεσαν πρόταση για άμεση διεξαγωγή διαπραγματεύσεων, αλλά με τον όρο ότι ο κάθε εργοστασιάρχης θα κάνει τις διαπραγματεύσεις με τους δικούς του αντιπροσώπους. Οι εργάτες όμως υποστήριζαν με έμφαση τη φόρμουλα «όλοι με όλους», καταλαβαίνοντας ότι αν τους σπάσουν σε κομμάτια αναπόφευκτα θα τους μπερδέψουν, θα τους εξαπατήσουν, θα τους τρομοκρατήσουν και θα τους εξαγοράσουν. Το Σοβιέτ των εξουσιοδοτημένων, στηριζόμενο σε όλη την εργατική μάζα, δεν επέτρεπε την κατάτμηση των δυνάμεων και κρατούσε γερά την καθοδήγηση στα χέρια του. Υποχρέωσε όχι μόνο τους εργοστασιάρχες, αλλά και την κυβέρνηση, να συνδιαλλαγούν μαζί του. (Β. Α. Τιούλκιν. «Μαχητική οργάνωση», 2009.)
Ο Τρότσκι επισημαίνει: «Όσο η απεργία του Οκτωβρίου ξεδιπλωνόταν, τόσο το Σοβιέτ κατά φυσικό τρόπο ήρθε όλο και πιο πολύ στο πολιτικό προσκήνιο. Η σημασία του μεγάλωνε κυριολεκτικά από ώρα σε ώρα. Το βιομηχανικό προλεταριάτο ήταν το πρώτο που συσπειρώθηκε γύρω του. Η ένωση σιδηροδρομικών συνδέθηκε στενά με αυτό. Η Ένωση των Ενώσεων, που μπήκε στην απεργία από τις 14 Οκτωβρίου, ήταν υποχρεωμένη να υπαχθεί στην εξουσία του Σοβιέτ σχεδόν από την αρχή. Πολυάριθμες απεργιακές επιτροπές προσάρμοσαν τις δράσεις τους στις αποφάσεις του Σοβιέτ... πρέπει να αναγνωρίσουμε το συμβούλιο, ή Σοβιέτ αντιπροσώπων των εργατών, ως τον ακρογωνιαίο λίθο όλων των γεγονότων. Όχι μόνον γιατί είναι η μεγαλύτερη μέχρι τότε οργάνωση των εργατών που φάνηκε στην Ρωσία. Όχι μόνο γιατί το Σοβιέτ της Πετρούπολης χρησίμευσε ως πρότυπο για τη Μόσχα, την Οδησσό και έναν αριθμό άλλων πόλεων. Αλλά , πάνω απ'όλα, γιατί αυτή η καθαρά ταξικά θεμελιωμένη, προλεταριακή οργάνωση ήταν η οργάνωση της επανάστασης ως τέτοιας. Το Σοβιέτ ήταν ο άξονας όλων των γεγονότων, κάθε ρεύμα οδεύει προς αυτό, κάθε πρόσκληση για δράση απορρέει από αυτό.» (Τρότσκι. 1905).
ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΣΥΜΜΑΧΙΕΣ
Στην αρχή η οργάνωση του Σοβιέτ στην Πετρούπολη αγκάλιασε περίπου διακόσιες χιλιάδες, κυρίως βιομηχανικούς εργάτες. Αν και η άμεση και έμμεση πολιτική επιρροή του ήταν πολύ ευρύτερου φάσματος, υπήρξαν χιλιάδες και χιλιάδες προλετάριοι (στον οικοδομικό τομέα, στους υπηρέτες , στους μεροκαματιαρήδες, στους οδηγούς) που επηρεαζόντουσαν ελάχιστα η και καθόλου από αυτό. Αναμφισβήτητα, εντούτοις, το Σοβιέτ αντιπροσώπευε, τα συμφέροντα όλων αυτών των προλεταριακών μαζών. Δεν υπήρξαν παρά λίγοι υποστηρικτές των Μαυροεκατονταρχιτών στα εργοστάσια, και ο αριθμός τους ελαττωνόταν μέρα με τη μέρα. Οι προλεταριακές μάζες της Πετρούπολης τάχθηκαν αταλάντευτα πίσω από το Σοβιέτ. Αλλά και μεταξύ των πολυάριθμων διανοούμενων της Πετρούπολης το Σοβιέτ είχε περισσότερους φίλους απ΄ ότι εχθρούς. Χιλιάδες σπουδαστές αναγνώρισαν την πολιτική ηγεσία του Σοβιέτ και την υποστήριξαν φλογερά στις αποφάσεις της. Οι επαγγελματίες της Πετρούπολης ήταν εξ ολοκλήρου στην πλευρά του Σοβιέτ. Η υποστήριξη από το Σοβιέτ της απεργίας στο ταχυδρομείο και το τηλέγραφο κέρδισε τη συμπάθεια των χαμηλόβαθμων κυβερνητικών υπαλλήλων. Όλοι οι καταπιεσμένοι, όλοι οι δυστυχείς , όλα τα τίμια στοιχεία της πόλης, όλοι αυτοί που πάσχιζαν προς μια καλύτερη ζωή, ήταν ενστικτωδώς ή συνειδητά στο πλευρό του Σοβιέτ. Το Σοβιέτ ήταν δυνάμει ένας αντιπρόσωπος μιας συντριπτικής πλειοψηφίας του πληθυσμού.
Στα πλαίσια των συνεδριάσεων του συνέβησαν εκτεταμένοι δημόσιοι διάλογοι που είχαν τρεις άξονες:
Ποια σχέση πρέπει να έχει το Σοβιέτ με τους χωρικούς; Ως απαραίτητοι σύμμαχοι, πως και κάτω από ποιους όρους μπορούν να ενσωματωθούν στον αγώνα;
Ποιος είναι ο ρόλος του στρατού; Θα λιποτακτήσουν οι στρατιώτες από την κατασταλτική μηχανή του καθεστώτος;
Πως θα εξοπλιστούν για την επερχόμενη αντιπαράθεση με το Τσαρικό κράτος, που γίνεται όλο και πιο αναπόφευκτη;
Το Σοβιέτ της Πετρούπολης κατανόησε γρήγορα και σωστά ότι κλειδί της κατάστασης ήταν η συμπεριφορά των στρατιωτικών τμημάτων και για αυτό συγκέντρωσε τον όγκο των προσπαθειών του στο να αποφασίσει πως θα κέρδιζε τους στρατιώτες με το μέρος του. Και όντως οι εκκλήσεις και τα φυλλάδια που απευθύνθηκαν στο στρατό, οι προσκλήσεις προς τα στρατιωτικά τμήματα να παρευρεθούν στις συνεδριάσεις του Σοβιέτ δεν ήταν μάταιες. Βρήκαν σε κάποιο βαθμό απήχηση στην αυξανόμενη δυσαρέσκεια των ναυτών που οδήγησε στην ανταρσία του Θωρηκτού Ποτέμκιν τον Ιούνιο ή στον ξεσηκωμό του ναυστάθμου της Κρονστάνδης τον Οκτώβριο. Υπήρξαν ναυτικές ανταρσίες και στη Σεβαστούπολη και το Βλαδιβοστόκ. Οι ανταρσίες αποδιοργανώθηκαν και γρήγορα συντρίφθηκαν με μερικές πηγές να ισχυρίζονται ότι πάνω από 2.000 σκοτώθηκαν κατά τις επιχειρήσεις αποκατάστασης της τάξης.
Τον Νοέμβριο του 1905, το Σοβιέτ κήρυξε μια μαζικά υποστηριζόμενη απεργία όπου οι στόχοι ήταν ευθέως πολιτικοί: η παύση του στρατιωτικού νόμου στην Πολωνία και η κατάργηση του ειδικού στρατοδικείου που δίωκε τους ναύτες και στρατιώτες της Κρονστάνδης. Αυτή η απεργία μπόρεσε να σπρώξει εργατικούς τομείς που δεν είχαν παλέψει ποτέ πριν και να κερδίσει μεγάλη συμπάθεια από τους στρατιώτες. Εντούτοις, η απεργία έδειξε και την εξάντληση των δυνάμεων της εργατικής τάξης και μια ευρέως παθητική συμπεριφορά ανάμεσα στους στρατιώτες και στους χωρικούς, ειδικά στις επαρχίες, η οποία οδήγησε στην αποτυχία της απεργίας.
Το Σοβιέτ κατανόησε επίσης ότι οι αγρότες μπορούσε να είναι σημαντικός σύμμαχος τους στην επανάσταση. Έτσι οι εξεγερμένοι εργάτες οργάνωσαν συσκέψεις αγροτών και τους ενθάρρυναν να ψηφίσουν προτάσεις για κατάργηση της ατομικής ιδιοκτησίας στη γη στρέφοντας έτσι τους αγρότες ενάντια στους γαιοκτήμονες. Τον Ιούνιο και τον Ιούλιο του 1905, υπήρξαν πολλές εξεγέρσεις στην ύπαιθρο κατά τις οποίες οι αγρότες απαλλοτρίωναν εκτάσεις και εργαλεία. Οι αναταραχές κορυφώθηκαν τον Ιούνιο του 1905 στην εξέγερση του Λοντζ. Οι συγκρούσεις ήταν βίαιες και αναφέρθηκαν 50 θάνατοι.
«Το αγροτικό κίνημα το φθινόπωρο του 1905 πήρε ακόμα μεγαλύτερες διαστάσεις. Οι λεγόμενες αγροτικές ταραχές αγκάλιασαν περισσότερο από το ένα τρίτο των επαρχιών της χώρας. Οι αγρότες έκαψαν 2000 αγροκτήματα και διένειμαν μεταξύ τους τα μέσα διαβίωσης που είχαν κλέψει από το λαό οι άρπαγες ευγενείς. Δυστυχώς η δουλειά αυτή δεν ήταν πολύ ριζική. Δυστυχώς οι αγρότες κατέστρεψαν μόνο το ένα δέκατο πέμπτο από τα αγροκτήματα των ευγενών, απ ότι δηλαδή έπρεπε να καταστρέψουν για να σβήσουν απ το πρόσωπο της Ρωσικής γης το αίσχος της μεγάλης φεουδαρχικής ιδιοκτησίας. Δυστυχώς οι αγρότες έδρασαν σκόρπια και ανοργάνωτα και αυτό ήταν μία από τις αιτίες της ήττας της επανάστασης.» (Λένιν. «Διάλεξη για την επανάσταση του 1905». Γεναρ. 1917)
Μέχρι τον Αύγουστο γίνονταν συνέδρια αγροτών. Το χαρακτηριστικό τους ήταν ότι αν και οι αγρότες θα μπορούσαν να παίξουν σημαντικό ρόλο στην επανάσταση εν τούτοις ο ρόλος αυτός θα ήταν δευτερεύων.
Μεγάλες μάζες της φτωχής αγροτιάς, μπήκαν στο κίνημα κάτω από την επίδραση των εργατικών απεργιών, οργανώνοντας ομάδες με τις οποίες όργωναν αυθαίρετα τα χωράφια των τσιφλικάδων και καταλάμβαναν λιβάδια. Στα χωριά οργάνωναν συγκεντρώσεις και σε πολλά μέρη έγιναν απεργίες εργατών γης. Για πρώτη φορά στην Ιστορία, άρχισε να διαμορφώνεται η συμμαχία της εργατικής τάξης και της αγροτιάς, χωρίς μάλιστα την ύπαρξη δικού της κόμματος.
Σχετικά ο Λένιν γράφει :
«Μη ξεχνάτε κύριοι ριζοσπάστες ότι τα Σοβιέτ εργατών βουλευτών κατά ένα μεγάλο μέρος δεν παρέμειναν καθαρώς προλεταριακά. Στους κόλπους τους δέχονταν συχνά αντιπροσώπους των στρατιωτών, των ναυτών, των αγροτών, των υπαλλήλων» (Λένιν, «Εχο». Ιούν. 1906).
«Στο σχέδιο αυτό απαριθμούνται ακριβώς οι οργανώσεις που έπαιξαν ρόλο οργάνων επαναστατικής εξουσίας στην εξέγερση. Εκτός από τα Σοβιέτ εργατών βουλευτών αναφέρονται φυσικά οι επιτροπές των σιδηροδρομικών των στρατιωτών και των αγροτών και τα αιρετά κοινοτικά αγροτικά όργανα του Καυκάσου και της περιοχής της Βαλτικής» (Λένιν. «Η πολιτική κρίση και χρεωκοπία της οπορτουνιστικής τακτικής», Αυγ. 1906).
*(Λένιν, «Διάλεξη για την Επανάσταση του 1905», Γεν. 1917).
*(Λένιν, «τα καθήκοντα μας και το Σοβιέτ των εργατών βουλευτών», Οκτ. 1905.). (Σημ. Έρευνα)
ΠΕΡΙΦΡΟΥΡΗΣΗ ΑΠΕΡΓΙΩΝ
Πριν από τα Σοβιέτ, είχαν υπάρξει επαναστατικές οργανώσεις μέσα στους βιομηχανικούς εργάτες , κυρίως σοσιαλδημοκρατικής φύσης. Ήταν οργανώσεις μέσα στο προλεταριάτο που ο άμεσος στόχος τους ήταν να επηρεάσουν τις μάζες. Στα Σοβιέτ έχουμε για πρώτη φορά οργάνωση του προλεταριάτου, που ο στόχος της ήταν ο αυτοτελής πολιτικός αγώνας για την επαναστατική εξουσία. Συγχρόνως, τα Σοβιέτ ήσαν μια οργανωμένη έκφραση της βούλησης του προλεταριάτου ως τάξη. Στην πάλη του για την εξουσία το Σοβιέτ προσπάθησε να πραγματοποιήσει την διεύθυνση όλων των κοινωνικών δραστηριοτήτων της εργατικής τάξης. Αυτό δεν ήταν παρά μια φυσική συνέπεια της θέλησης της εργατικής τάξης να αναπτύξει και να διευρύνει τον αγώνα της για τα άμεσα συμφέροντά της, και να αναλάβει μια κυρίαρχη θέση στην επαναστατική πάλη για την εξουσία.
Το κύριο όπλο του Σοβιέτ ήταν η πολιτική απεργία των μαζών. Η δύναμη της γενικής πολιτικής απεργίας βρίσκεται στην αποδιοργάνωση της εξουσίας της κυβέρνησης. Όσο μεγαλύτερη είναι η «αναρχία» που δημιουργείται από μια απεργία, τόσο πιο κοντά είναι η νίκη της απεργίας. Μια ξαφνική όμως γενική διακοπή της εργασίας που είναι σε θέση, να παραλύσει και τη βιομηχανία και την κυβέρνηση, πρέπει να οργανωθεί αρκετά ώστε να μην πέσει ως το πρώτο θύμα της ίδιας «αναρχίας» που έχει δημιουργήσει. Όσο πιο αποτελεσματική είναι η αποδιοργάνωση της κυβέρνησης που προκαλείται από μια απεργία, τόσο περισσότερο η απεργιακή οργάνωση επιβάλλεται να αναλάβει κυβερνητικές λειτουργίες.
Είναι πολύ χαρακτηριστικό το παράδειγμα και η εμπειρία από την δράση του Πρώτου Σοβιέτ Εργατών Αντιπροσώπων που δημιουργήθηκε στην πόλη Ιβάνοβο-Βοζνιεσένσκ. Στις 15 Μαΐου 1905, έγινε η πρώτη συνεδρίαση του στην οποία εκλέχτηκε το Προεδρείο του Σοβιέτ και οργανώθηκαν τα εξής τμήματα:
Το τμήμα για τη φύλαξη της πόλης, το οποίο διέθετε εργατική πολιτοφυλακή (η εργατική πολιτοφυλακή τηρούσε την τάξη σε συγκεντρώσεις, συλλαλητήρια και διαδηλώσεις, δεν επέτρεπε την εργασία στις επιχειρήσεις δίχως σχετική άδεια του Σοβιέτ).
Το οικονομικό τμήμα, στα καθήκοντα του οποίου εντάσσονταν η αναζήτηση μέσων και η παροχή υλικής βοήθειας στους εργάτες που βρίσκονταν σε ανάγκη και τις οικογένειές τους. Συνολικά, στο διάστημα της στάσης εργασίας, μέσα από το οικονομικό τμήμα πέρασαν 13 χιλιάδες ρούβλια. Ο τρόπος παροχής βοήθειας ήταν ο εξής: οι εργάτες που βρίσκονταν σε ανάγκη απευθύνονταν άμεσα στον αντιπρόσωπό τους και εκείνος μετά από μελέτη της υπόθεσης παρουσίαζε αναφορές στο οικονομικό τμήμα. Τα χρήματα δίνονταν ως προκαταβολή σε ένα σύνδεσμο καταναλωτών και από εδώ οι εργάτες έπαιρναν προϊόντα με αποδείξεις πληρωμής (τσεκ, επιταγές) του οικονομικού τμήματος. Για το γάλα για παιδιά ηλικίας ως τριών ετών, οι γονείς έπαιρναν χρήματα. Οργανώθηκαν ομάδες κάλυψης τυπογραφικών μέσων, καταναλωτικών συνεταιρισμών, λαϊκού δικαστηρίου κ.ά.
Το Σοβιέτ δήλωσε στον κυβερνήτη και στους εργοστασιάρχες ότι εγγυάται την ηρεμία στην πόλη υπό τον όρο της μη επέμβασης του στρατού και της αστυνομίας στη διαδικασία της απεργίας. Με αυτό τον τρόπο το Σοβιέτ έφτασε να αποκτήσει κύρος όχι μόνο μέσα στην πόλη, αλλά και πέρα από τα όριά της. Ενώ εκλέχτηκε θα έλεγε κανείς μόνο για διαπραγματεύσεις, εντούτοις πολύ σύντομα έφτασε να διευθύνει όλη τη ζωή και την απεργία. Στην πόλη πρακτικά διαμορφώθηκε μια κατάσταση δυαδικής εξουσίας. Οι εργάτες συγκεντρώνονταν έξω από την πόλη, στο ποτάμι Τάλκα, οργανώνοντας εκεί ένα ισχυρά συσπειρωμένο προλεταριακό στρατόπεδο με τη δική του διοίκηση και πειθαρχία, οι παραβάτες της οποίας υποβάλλονταν σε σκληρή ποινή: την έκθεσή τους στο βήμα ενώπιον ολόκληρης της μάζας και την εξέταση εκεί του παραπτώματος που είχαν κάνει. Αυτή η τιμωρία θεωρούνταν πολύ αυστηρή και οι άνθρωποι φοβούνταν σαν τη φωτιά την επίπληξη απ'όλους μπροστά στη μάζα που παρακολουθούσε. (Β. Α. Τιούλκιν. «Μαχητική οργάνωση», 2009.)
Περιγράφοντας την κατάσταση του Ιβάνοβο Φ. Σαμοΐλοφ έγραφε: «Στην πόλη αυτό το διάστημα παρατηρούνταν τόση ευταξία, όση δεν υπήρχε ποτέ πριν την απεργία. Δεν κυκλοφορούσαν μεθυσμένοι, δεν παρατηρούνταν ούτε καυγάδες ούτε σκανδαλώδεις καταστάσεις, ούτε τυχερά παιχνίδια, τα οποία το Σοβιέτ είχε επίσης απαγορεύσει. Με βάση σχετική εγκύκλιο του Σοβιέτ έκλεισαν όλα τα μαγαζιά με αλκοολούχα ποτά στην πόλη».
Για την περίπτωση του Ιβάνοβο ο Τρότσκι αναφέρει επίσης:
«Οι σύνοδοι της ολομέλειας λάμβαναν χώρα κάθε πρωί στις εννέα. Όταν αυτή η συνάντηση [του Σοβιέτ] τελείωσε, η γενική συνέλευση των εργατών άρχισε να εξετάζει όλα τα θέματα που συνδέονταν με την απεργία. Υπήρχαν αναφορές προόδου για τις διαπραγματεύσεις με τους εργοδότες και τις αρχές. Μετά τη συζήτηση, οι προτάσεις του Σοβιέτ υποβλήθηκαν στην ολομέλεια. Μετά , οι ακτιβιστές του κόμματος έβγαλαν ενθουσιώδεις λόγους για την κατάσταση που αντιμετωπίζει η εργατική τάξη και η συνάντηση συνεχίστηκε μέχρις εξαντλήσεως των θεμάτων. Σ'αυτό το σημείο, το πλήθος άρχισε να τραγουδάει επαναστατικά τραγούδια και η ολομέλεια τερματιζόταν. Κάθε μέρα το ίδιο.» (Τρότσκι, 1905)
Αργότερα, περιγράφοντας αυτές τις πρώτες εμπειρίες των Σοβιέτ, ο Λένιν σημειώνει: «Τα όργανα αυτά δημιουργούνταν αποκλειστικά από τα επαναστατημένα στρώματα του πληθυσμού, δημιουργούνταν έξω από κάθε λογής νόμους και κανόνες, ολοκληρωτικά με επαναστατικό τρόπο, σαν προϊόν της πηγαίας λαϊκής δημιουργικότητας, σαν εκδήλωση αυτενέργειας του λαού που λυτρώθηκε ή λυτρώνεται από τα παλιά αστυνομικά δεσμά. Τέλος, αυτά ήταν ακριβώς όργανα εξουσίας, παρ'όλο τον εμβρυώδη, αυθόρμητο, αδιαμόρφωτο και ασαφή χαρακτήρα της σύνθεσης και της λειτουργίας τους... Ως προς τον κοινωνικοπολιτικό τους χαρακτήρα ήταν, σε εμβρυακή μορφή, δικτατορία των επαναστατικών στοιχείων του λαού» (Λένιν. «Η νίκη των καντέτων και τα καθήκοντα του εργατικού κόμματος». Μαρ. 1906).
Ο αρθρογράφος της αστικής εφημερίδας Ρους (Ρωσία) αναγνώρισε, όπως σημειώνει ο Τρότσκι:
«Ξέρεις τι με εξέπληξε περισσότερο απ'όλα στη συνάντηση του πανεπιστημίου; Η εξαιρετική υποδειγματική τάξη. Αμέσως μόλις έφτασα, ανακοινώθηκε ένα διάλειμμα στην αίθουσα συνελεύσεων και πήγα για μια βόλτα στον διάδρομο. Ένας πανεπιστημιακός διάδρομος είναι μάλλον σαν δρόμος. Όλες οι αίθουσες διδασκαλίας του διαδρόμου ήταν γεμάτες κόσμο, όπου και διεξάγονταν ανεξάρτητες επιμέρους συζητήσεις. Στον ίδιο το διάδρομο στριμωξίδι μέχρι ξεχειλίσματος: πλήθη κινούνταν πάνω κάτω (...) Θα μπορούσε κάποιος να σκεφτεί ότι πήγαιναν σε «δεξίωση», μόνο μια μάλλον πιο σοβαρή από όσο είναι συνήθως αυτές οι υποθέσεις. Κι όμως αυτοί ήταν οι άνθρωποι, οι πραγματικοί αυθεντικοί άνθρωποι, με χέρια τραχιά από τη σκληρή χειρωνακτική εργασία, με αυτή την γαιόχρωμη χροιά που παίρνουν οι άνθρωποι όταν ζουν σε ανθυγιεινά, ανάερα οικήματα.» (Τρότσκι, 1905).
Για την εξέλιξη των Σοβιέτ σε όργανα που υλοποιούν την εργατική εξουσία ο Τρότσκι αναφέρει :
«Ο πρώτος πυρήνας μιας επαναστατικής κυβέρνησης ήταν η προλεταριακή αντιπροσώπευση. Το Σοβιέτ είναι η πρώτη δημοκρατική εξουσία στη σύγχρονη ρωσική ιστορία. Το Σοβιέτ είναι η οργανωμένη εξουσία των μαζών των ίδιων πέρα από τα ξέχωρα μέρη τους. Αυτή είναι μια αληθινή, ανόθευτη δημοκρατία, χωρίς ένα σύστημα με δύο νομοθετικά σώματα, χωρίς μια επαγγελματική γραφειοκρατία, με το δικαίωμα των ψηφοφόρων να ανακαλέσουν τον εκπρόσωπο τους οποιαδήποτε στιγμή και να τον αντικαταστήσουν με άλλον. Μέσω των μελών του, μέσω των εκπροσώπων που εκλέγονται , το Σοβιέτ κατευθύνει όλες τις κοινωνικές δραστηριότητες του προλεταριάτου τόσο τις μερικές όσο και ως όλον, σκιαγραφεί τα μέτρα που πρέπει να λάβει το προλεταριάτο, τους δίνει ένα σύνθημα και ένα έμβλημα. Αυτή η τέχνη της διεύθυνσης των δραστηριοτήτων των μαζών βάσει της οργανωμένης αυτο-κυβέρνησης, εφαρμόζεται εδώ για πρώτη φορά στο ρωσικό χώμα.» (Τρότσκι. «Τα Σοβιέτ και η Επανάσταση», 1907.)
ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΟΕΚΤΑΣΗ ΤΟΥ ΑΓΩΝΑ.
Η πατρότητα των Σοβιέτ δεν μπορεί να αποδοθεί σε τούτο ή εκείνο το πρόσωπο ή μειοψηφία. Ξεπρόβαλαν αυθόρμητα. Στην ουσία ήταν η συλλογική δουλειά της εργατικής τάξης. Πολλαπλές πρωτοβουλίες, συζητήσεις, προτάσεις που εγείρονταν εδώ κι εκεί, όλα συνυφασμένα με την εξέλιξη των γεγονότων, μαζί και με την ενεργή παρέμβαση της Σοσιαλδημοκρατικού κόμματος, έδωσαν αποτέλεσμα τη γέννηση των Σοβιέτ. Κοιτάζοντας από πιο κοντά αυτή τη διαδικασία, μπορούμε να διακρίνουμε σαν αποφασιστικούς παράγοντες: την αυξανόμενη ριζοσπαστικοποίηση των αγώνων, την μαζική κλίμακα του δημοσίου διαλόγου και την υπέρβαση παλαιών μορφών συνδικαλιστικής οργάνωσης.
Στην αρχή υπήρξαν οι ανάγκες της απεργίας που από μέρα σε μέρα γενικευόταν, γινόταν όλο και πιο μαζική και αγκάλιαζε όλο και περισσότερους κλάδους εργατών, τμήματα εργαζομένων και άλλων στρωμάτων και επεκτεινόταν σε πολλές πόλεις της Ρωσικής χώρας. Ο συντονισμός τέτοιων απεργιών υπερέβαινε τις δυνατότητες της συνδικαλιστικής οργάνωσης.
Στη συνέχεια ήταν η πολιτική ωρίμανση της συνείδησης των μαζών που από τον Σεπτέμβριο του 1905 εκφράστηκε στην ανάπτυξη μεγάλου ενδιαφέροντος για δημόσιο διάλογο. Οι ένθερμες συζητήσεις που πήγαζαν μέσα από τα εργοστάσια, τα πανεπιστήμια, τις γειτονιές, ήταν ένα «νέο» φαινόμενο που εντάθηκε σημαντικά κατά την διάρκεια του Σεπτέμβρη. Ο Τρότσκι μας παρέχει μερικές αποδείξεις: «αυτές οι τελείως ελεύθερες λαϊκές συναθροίσεις λάμβαναν χώρα εντός των τειχών των πανεπιστημίων, ενώ η απεριόριστη τρομοκρατία του Τρέπωφ βασίλευε στους δρόμους, ήταν ένα από τα πιο εκπληκτικά πολιτικά παράδοξα των φθινοπωρινών μηνών του 1905.» Αυτές οι συναντήσεις παρακολουθούνταν ολοένα και περισσότερο από μάζες εργατών: «O κόσμος γέμισε τους διαδρόμους, τις αίθουσες και τις τραπεζαρίες. Οι εργάτες πήγαιναν κατ'ευθείαν από το εργοστάσιο στο πανεπιστήμιο». (Τρότσκι. 1905).
Μέσα σε λίγο καιρό απεργία που αρχικά καθοδηγήθηκε από την Ένωση Εργοστασιακών Εργατών (μια οργάνωση που ελεγχόταν από την αστυνομία) κύρια με οικονομικά αιτήματα, μέσα σε λίγες μέρες κυριολεκτικά μεταμορφώθηκε και μετατράπηκε σε ένα πολιτικό κίνημα με πολιτικά συνθήματα. Μέρα με τη μέρα διαμορφωνόταν μια νέα συνείδηση στην εργατική τάξη ότι η απεργία ήταν ο τρόπος με τον οποίο εκφράζει την δύναμη της σε κοινωνικό επίπεδο, αλλά και ότι για να υπάρξει μόνιμη και διαρκής επιτυχία στους στόχους της έπρεπε να ανατραπεί το σύστημα.
· Για τον τρόπο εμφάνισης των Σοβιέτ ο Ο. Anweiler: «άλλα είχαν ως πρότυπο παλαιότερες οργανώσεις όπως απεργιακές επιτροπές και συνελεύσεις εκπροσώπων. Άλλα διαμορφώθηκαν κατ'ευθείαν, με πρωτοβουλίες οργανώσεων του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος, οι οποίες τότε άσκησαν σημαντική επιρροή στο Σοβιέτ. Συχνά, τα σύνορα μεταξύ μιας απλής απεργιακής επιτροπής και ενός πλήρως ανεπτυγμένου συμβουλίου εκπροσώπων των εργατών ήταν ρευστά και μόνον στα κύρια επαναστατικά κέντρα με σημαντικές συγκεντρώσεις εργατών - όπως (εκτός της Πετρούπολης) η Μόσχα, η Οδησσός, το Νοβοροσίσκ και το Ντόνετς-Μπάζιν - τα συμβούλια ήταν τελείως οργανωμένα» (O. Anweiler, « The Soviets»)
Το Σοβιέτ ουσιαστικά ήταν μορφή όπου οι πολιτικοί και οικονομικοί αγώνες των εργατών και των αγροτών, θα μπορούσαν να συνδεθούν με τον αγώνα για την εξουσία. Ήταν η μορφή που επέτρεψε την είσοδο των μαζών στην πολιτική, η μορφή με την οποία το προλεταριάτο εμφανίστηκε στο πεδίο μάχης της επανάστασης ως αυτοδύναμο σύνολο, πλήρως ανεξάρτητο από τον αστικό φιλελευθερισμό αναλαμβάνοντας για λογαριασμό του την ηγεσία της δημοκρατικής επανάστασης. Με ένα σαφές πρόγραμμα που δεν αποτελούσε προϊόν της σκέψης ενός κλειστού κόμματος, αλλά δημιούργημα της αλληλεπίδρασής του με τη λαϊκή αυτενέργεια και της παρέμβασής του εντός του λαού - όχι κάτι έξω ή πάνω απ’ αυτόν:
· Να καθιερώσει μια επαναστατική συνεργασία με το στρατό, την αγροτιά, και τα μικροαστικά χαμηλόβαθμα στρώματα.
· Να καταργήσει την απολυταρχία.
· Να καταστρέψει την υλική οργάνωση της απολυταρχίας με την εν μέρει κατάργηση και αναδημιουργία του στρατού.
· Να τσακίσει τον γραφειοκρατικό μηχανισμό.
· Να εισαγάγει την οκτάωρη εργάσιμη ημέρα.
· Να οπλίσει τον πληθυσμό, αρχίζοντας από το προλεταριάτο.
· Να μετατρέψει τα Σοβιέτ σε όργανα της επαναστατικής αυτο-κυβέρνησης στις πόλεις.
· Να δημιουργήσει τα Συμβούλια των εκπροσώπων των αγροτών (Επιτροπές των αγροτών) ως τοπικά όργανα της αγροτικής επανάστασης.
· Να οργανώσει τις εκλογές για τη Συντακτική Συνέλευση και να διευθύνει μια προεκλογική εκστρατεία για ένα καθορισμένο πρόγραμμα εκ μέρους των αντιπροσώπων του λαού.
*(Λένιν, «Η διάλυση της Δούμας και τα καθήκοντα του προλεταριάτου», Ιουλ. 1906).
Μια ενδιαφέρουσα ιδιαιτερότητα της πρώτης οργάνωσης των Σοβιέτ στο Ιβάνοβο, η οποία φαίνεται να αποτέλεσε πρότυπο για την δημιουργία των άλλων Σοβιέτ, (κατά τον Μ. Φρούνζε που ήταν στέλεχος του ΣΔΡΚ), ήταν ότι στα καθοδηγητικά κομματικά πόστα του ΣΔΡΚ εδώ βρίσκονταν κατά κύριο λόγο εργάτες. Ο Φρούνζε έγραφε: «Γνωρίζοντας ήδη τη ζωή και τη σύνθεση των οργανώσεων της Πετρούπολης και της Μόσχας, δεν διαπίστωσα εκεί παρόμοιο φαινόμενο. Είναι αλήθεια ότι και εκεί αναδεικνύονταν από το εργατικό περιβάλλον μια μάζα πρωτοπόρων και πολύ ενεργών και ταλαντούχων στελεχών, αλλά αυτοί σαν να διαλύονταν και να εξομοιώνονταν δίπλα σε πολυάριθμα στελέχη που σε αυτά τα κέντρα αναδεικνύονταν μέσα από τους διανοούμενους». (Β. Α. Τιούλκιν. «Μαχητική οργάνωση», 2009.) (Σημ. Έρευνα)
Γενικά οι μπολσεβίκοι βοήθησαν να διατυπωθούν και να αναδειχτούν τα αρχικά αιτήματα προς τους ιδιοκτήτες των εργοστασίων, μεταξύ των οποίων το αίτημα για οκτάωρη εργάσιμη μέρα, για αύξηση του μισθού κατά 60%, για την κατάργηση των προστίμων και των ερευνών σε βάρος των εργατών, για τη δημιουργία βρεφικών σταθμών και διάθεσης χρόνου στις εργαζόμενες μητέρες, για την ίδρυση επιτροπών για τις εργασιακές διαφορές, για την απόλυση μαστόρων και διευθυντών που φέρονταν πολύ προσβλητικά και άσχημα στους εργάτες κλπ. Πρέπει να πούμε ότι τα βασικά οικονομικά αιτήματα πολύ σύντομα συμπληρώθηκαν με πολιτικά με κορυφαίο την κατάργηση της απολυταρχίας. (Β. Α. Τιούλκιν. «Μαχητική οργάνωση», 2009.)
**(Λένιν, «τα καθήκοντα μας και το Σοβιέτ των εργατών βουλευτών», Οκτ. 1905.).
**( Λένιν, « πλατφόρμα τακτικής για το ενωτικό Συνέδριο». Μαρ. 1906).
**(Λένιν, «Διάλυση Δούμας και τα καθήκοντα του προλεταριάτου». Ιουλ. 1906).
**(Λένιν, «Σκοπός της πάλης του Προλεταριάτου στην επανάστασή μας». Μαρ. 1909.)