TheGuardian11/12/15
Ένας νέος άνεμος σαρώνει τη Λατινική Αμερική. Οι προοδευτικές [αντί- ή μετά- νεοφιλελεύθερες] κυβερνήσεις στην Αργεντινή, τη Βενεζουέλα και τη Βραζιλία δέχτηκαν σοβαρά πλήγματα μέσα σε λιγότερο από ένα έτος. Η δεξιά βρίσκεται σε άνοδο και καταλαμβάνει θέσεις που πριν από ένα χρόνο θα φαινόταν αδύνατο να φτάσει.
Στην Αργεντινή, παρά τα υψηλά ποσοστά δημοτικότητας της πρώην προέδρου Κριστίνα Φερνάντες ντε Κίρχνερ (πάνω από 50%), στις προεδρικές εκλογές της 22ας Νοεμβρίου επικράτησε ο δεξιός υποψήφιος Μαουρίτσιο Μάκρι. Αμέσως μετά, στις 6 Δεκεμβρίου, ο συνασπισμός της αντιπολίτευσης στη Βενεζουέλα , Στρογγυλό Τραπέζι Δημοκρατικής Ενότητας (MUD), κέρδισε τα δύο τρίτα των εδρών στις κοινοβουλευτικές εκλογές. Και στη Βραζιλία, η πρόεδρος Ντίλμα Ρουσέφ αντιμετωπίζει μεγάλη πτώση των ποσοστών δημοτικότητας (κάτω από 10%) και μια προσπάθεια να την εκδιώξουν από την προεδρία.
Άλλα σημάδια της αλλαγής στην ισορροπία ισχύος στην νοτιοαμερικανική ήπειρο μπορεί να δει κανείς στις διαδηλώσεις ενάντια στην κυβέρνηση του Ραφαέλ Κορέα στον Ισημερινό, που καθοδηγούνται από τους ιθαγενείς και τα κοινωνικά κινήματα. Το ίδιο μπορεί να ειπωθεί για το προχώρημα των περιφερειακών πρωτοβουλιών οικονομικής ολοκλήρωσης υπό τη σημαία του ελεύθερου εμπορίου, όπως η Συνεργασία Χωρών του Ειρηνικού (TPP), η Διατλαντική Εμπορική και Επενδυτική Συνεργασία (TTIP) και η Συμφωνία για το Εμπόριο των Υπηρεσιών (Tisa) [όλες υπό την αιγίδα των ΗΠΑ].
Η άνοδος των προοδευτικών κυβερνήσεων στη Λατινική Αμερική άρχισε στα τέλη του 1998, με την εκλογή του Ούγκο Τσάβες στη Βενεζουέλα. Μέχρι φέτος, η άνοδος αυτή εξελίχθηκε σχεδόν απρόσκοπτα, εκτός από το πραξικόπημα εναντίον του Μανουέλ Ζελάγια στην Ονδούρα, το 2009, την παραπομπή του Φερνάντο Λούγκο στην Παραγουάη, το 2012, και την εφήμερη νίκη του επιχειρηματία Σεμπαστιάν Πινιέρα, στη Χιλή, τα έτη 2012-2014.
Οι προοδευτικές κυβερνήσεις –τις οποίες ο Ταρίκ Αλί περιέγραψε ως “Πειρατές της Καραϊβικής-- πολιτικά διέφεραν, αν και όλες συμμερίζονταν το έργο της αναδιανομής των φορολογικών εσόδων υπέρ των πιο φτωχών στρωμάτων της κοινωνίας και ήταν αφοσιωμένες στην προώθηση νέων μορφών περιφερειακής οικονομικής ολοκλήρωσης. Ορισμένες από αυτές προώθησαν μια διακριτά μετα-νεοφιλελεύθερη οικονομική στρατηγική, κάποιες φορές με εθνικιστικά χαρακτηριστικά. Άλλες ευνόησαν κοινωνικά φιλελεύθερες πολιτικές.
Πολλές κατόρθωσαν να μετριάσουν τη φτώχεια, να μειώσουν την ανισότητα και τον κοινωνικό αποκλεισμό, να αναγνωρίσουν την ποικιλότητα, να ασκήσουν μια νέα διπλωματία και να περιορίσουν την επιρροή των ΗΠΑ, οι οποίες ακόμη θεωρούν την περιοχή τσιφλίκι τους. Πέτυχαν σημαντικές νίκες κατά του αναλφαβητισμού , προώθησαν την εκπαίδευση και δημιούργησαν δίκτυα για τη φροντίδα της υγείας.
Αξιοποίησαν τις υψηλές τιμές του πετρελαίου και των πρωτογενών εμπορευμάτων για να ξεπληρώσουν το κοινωνικό χρέος τους προς τα λιγότερο ευνοημένα στρώματα του πληθυσμού. Με την εξαίρεση της Βενεζουέλας και της Βολιβίας, επιδίωξαν να βοηθήσουν τους φτωχούς χωρίς να θίξουν δραστικά τα συμφέροντα των πλουσίων. Σχεδόν παντού, ορισμένοι από τους ιδιώτες επενδυτές τους αποκόμισαν μεγάλα κέρδη.
Ο αρχικός στόχος πολλών από αυτές τις κυβερνήσεις ήταν να πραγματοποιήσουν βαθιές αλλαγές στο οικονομικό μοντέλο που κληρονόμησαν. Ήταν σαν να προσπαθεί κανείς να αλλάξει τον κινητήρα ενός αυτοκινήτου καθώς αυτό κινείται. Δεν μπόρεσαν να το κάνουν. Υποχώρησαν στη λογική ενός εξορυκτικού μοντέλου (και εν μέρει στη λογική της διατήρησης των μεγάλων γαιοκτημόνων) που αποτελεί αποικιακή και φιλελεύθερη κληρονομιά. Αντίθετα, δημιούργησαν μια προνομιακή σχέση με την Κίνα (και σε μικρότερο βαθμό με τη Ρωσία) που τους επέτρεψε να θέσουν κάποια απόσταση μεταξύ αυτών και της Ουάσιγκτον.
Με την παγκόσμια πτώση της τιμής των πρωτογενών εμπορευμάτων , όλες αυτές οι προοδευτικές κυβερνήσεις υπέστησαν πλήγμα. Χώρες όπως η Βενεζουέλα έπεσαν θύματα ενός είδους οικονομικού πολέμου που περιλάμβανε κερδοσκοπικές επιθέσεις στο νόμισμα και πώληση λαθραίων αγαθών στη μαύρη αγορά. Σ'αυτό το κλίμα, έκανε την εμφάνισή της μια νέα δεξιά – μια δεξιά που δεν τολμάει να πει το όνομά της ούτε να δείξει το πραγματικό πρόσωπό της. Αυτή η δεξιά δεν κριτικάρει ανοιχτά την κοινωνική πολιτική των προοδευτικών κυβερνήσεων (το πολύ πολύ λέει ότι θα διορθώσει τα λάθη τους) ούτε ομολογεί δημοσίως την ετοιμότητά της να πραγματοποιήσει σαρωτικές οικονομικές αλλαγές. Τα βασικά θέματα της καμπάνιας της είναι υποσχέσεις ότι θα καταπολεμήσει τη διαφθορά και την αναποτελεσματικότητα και θα υπερασπιστεί τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Η νέα δεξιά της Λατινικής Αμερικής στοχεύει να προσελκύσει τους νέους, τις μεσαίες τάξεις και εκείνες τις σφαίρες της κοινωνίας που ξέφυγαν από τη φτώχεια ως αποτέλεσμα της κοινωνικής πολιτικής των προοδευτικών κυβερνήσεων. Παραμένει ασαφές το αν μπορεί να προσφέρει αληθινές εναλλακτικές λύσεις, διαφορετικές από την πολιτική της “Συναίνεσης της Ουάσιγκτον” που αποδείχθηκε πλήρως αποτυχημένη στη Λατινική Αμερική. Τα πιο πρόσφατα παραδείγματα δεξιών κυβερνήσεων που πήραν την εξουσία εκτοπίζοντας κάποιες κεντροαριστερές στην περιοχή δεν προσφέρουν πολλές ελπίδες. Η κυβέρνηση Πινιέρα στη Χιλή απέτυχε και η κυβέρνηση του Οράσιο Κάρτες στην Παραγουάη είναι θλιβερή μέχρι σήμερα. Ελάχιστα σημάδια υπάρχουν ότι είτε ο Μάκρι στην Αργεντινή είτε η αντιπολίτευση στη Βενεζουέλα που ελέγχει τη Βουλή θα είναι σε θέση να αλλάξουν την οικονομική τύχη των χωρών τους στο εγγύς μέλλον.
Το μεταβαλλόμενο πολιτικό κλίμα στη Λατινική Αμερική δεν προοιωνίζεται μια ηλιόλουστη περίοδο για τη δεξιά. Οι νίκες της έχουν σημάνει συναγερμό στα κοινωνικά κινήματα σε όλη την ήπειρο. Αυτά τα κινήματα είχαν αλλάξει το συσχετισμό δύναμης στις χώρες τους που επέτρεψε την άνοδο των προοδευτικών κυβερνήσεων. Το έκαναν με την ανατροπή των μη νομιμοποιημένων προέδρων και με την πάλη ενάντια στις νεοφιλελεύθερες πολιτικές. Σήμερα έχουν αρχίσει να ενεργοποιούνται πάλι και να ανασυντάσσονται για να αντιμετωπίσουν την ανάκαμψη των συντηρητικών δυνάμεων.
Μετάφραση: Αριάδνη Αλαβάνου