Με αφορμή την 8 Μάρτη: «Καλύτερα εξεγερμένη παρά σκλάβα»

Η ταινία «Σουφραζέτες», που στην Ελλάδα προβλήθηκε τρεις μήνες μετά την εμφάνισή της στον βρετανικό και αμερικανικό κινηματογράφο, περιγράφει τη συναρπαστική ιστορία του αγγλικού κινήματος των γυναικών στις αρχές του 20ού αιώνα και ιδιαίτερα των αρχών της δεύτερης δεκαετίας (1913).
Πρό­κει­ται για δείγ­μα καλού βρε­τα­νι­κού κι­νη­μα­το­γρά­φου: ρε­α­λι­σμός, απλό­τη­τα, απο­δρα­μα­το­ποί­η­ση. Η σκη­νο­θέ­τι­δα Σάρα Γκρά­βον και η σε­να­ριο­γρά­φος Άμπι Μόρ­γκαν
κα­τα­φέρ­νουν να μας με­τα­φέ­ρουν σε αυτό που συχνά αγνο­εί­ται. Στη βάση των γυ­ναι­κεί­ων κι­νη­μά­των. Μας θυ­μί­ζουν ότι οι αγώ­νες των γυ­ναι­κών δεν δό­θη­καν μόνο από τις γυ­ναί­κες σύμ­βο­λα, αλλά κυ­ρί­ως από απλές, κα­θη­με­ρι­νές γυ­ναί­κες, ερ­γά­τριες και πλύ­στρες όπως η Μοντ (Κάρεϊ Μά­λι­γκαν), που για να γί­νουν στρα­τιώ­τες του αγώνα τους, όπως ανα­φέ­ρε­ται χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά στην ται­νία, είναι ανα­γκα­σμέ­νες να κά­νουν με­γά­λες θυ­σί­ες, να απο­μο­νω­θούν από τις υπό­λοι­πες συ­να­δέλ­φους, να κα­τη­γο­ρη­θούν από τους συ­ζύ­γους τους ως «άκαρ­δες» και «υστε­ρι­κές», ως αυτές που ντρο­πιά­ζουν την οι­κο­γέ­νεια, να φυ­λα­κι­στούν, να απο­χω­ρι­στούν τα παι­διά τους όπως ακρι­βώς η Μοντ, να χά­σουν τη ζωή τους όπως η Έμιλι Γουάιλ­ντινγκ Ντέι­βι­σον.
Δι­καί­ω­μα ψήφου

Έτσι η Έμε­λιν Πάνκ­χερστ (Μέριλ Στριπ), ηγε­τι­κή φυ­σιο­γνω­μία των Σου­φρα­ζέ­των, εμ­φα­νί­ζε­ται ελά­χι­στα στην ται­νία, αρ­κε­τά ώστε να θέσει το πο­λι­τι­κό πλαί­σιο «Κα­λύ­τε­ρα εξε­γερ­μέ­νες παρά σκλά­βες» γύρω από το οποίο ανα­πτύ­χθη­κε το κί­νη­μα για το δι­καί­ω­μα ψήφου, στην πιο άγρια μορφή του, την πε­ρί­ο­δο της ημι-πα­ρα­νο­μί­ας, όταν πολ­λές γυ­ναί­κες κα­τέ­φυ­γαν στην ατο­μι­κή βία για να εκ­φρά­σουν την οργή για τον απο­κλει­σμό τους από τη δη­μό­σια σφαί­ρα και να διεκ­δι­κή­σουν το αυ­το­νό­η­το δι­καί­ω­μα ψήφου.
Οι πλύ­στρες, κο­ρί­τσια από 10 μέχρι 25 ετών, έχουν σύ­ντο­μη ζωή, δου­λεύ­ουν ατέ­λειω­τες ώρες, δέ­χο­νται σε­ξουα­λι­κή πα­ρε­νό­χλη­ση από το αφε­ντι­κό και, όταν τε­λι­κά πη­γαί­νουν σπίτι, τρέ­χουν να ετοι­μά­σουν το φα­γη­τό για την οι­κο­γέ­νειά τους. Οι γυ­ναί­κες, όπως εμ­φα­νί­ζο­νται στην ται­νία, δεν είναι πε­ρι­ποι­η­μέ­νες, δεν φο­ρούν ωραία φου­στά­νια και δεν έχουν λα­μπε­ρά μαλ­λιά. Πα­ρα­τη­ρού­με τα χέρια της Μοντ όταν κοι­μά­ται. Γε­μά­τα εγκαύ­μα­τα και τραύ­μα­τα από τις βάρ­βα­ρες συν­θή­κες ερ­γα­σί­ας.
Στον αγώνα συμ­με­τέ­χουν και γυ­ναί­κες των ανώ­τε­ρων στρω­μά­των, που έχουν την οι­κο­νο­μι­κή δυ­να­τό­τη­τα και το χρόνο να ασχο­λη­θούν με την πο­λι­τι­κή. Γυ­ναί­κες που επί­σης πλη­ρώ­νουν το τί­μη­μα της ανε­ξαρ­τη­σί­ας τους: άλλες αρ­ρω­σταί­νουν, άλλες ανα­γκά­ζο­νται να γυ­ρί­σουν στο σπίτι ητ­τη­μέ­νες, άλλες θυ­σιά­ζουν τη ζωή τους μια ηλιό­λου­στη μέρα στον ιπ­πό­δρο­μο για το σκοπό. Η κραυ­γή των γυ­ναι­κών από τις αρχές του αιώνα φτά­νει μέχρι σή­με­ρα: «Δεν θα πα­ρα­δο­θού­με, δεν θα εγκα­τα­λεί­ψου­με ποτέ τον αγώνα».
Στην ται­νία οι άντρες είναι πάντα ενα­ντί­ον των γυ­ναι­κών, όχι μόνο ο βια­στής-αφε­ντι­κό, όχι μόνο οι κακοί και οι καλοί μπά­τσοι, αλλά τε­λι­κά και ο σύ­ντρο­φος της φαρ­μα­κο­ποιού που «ανα­γκά­ζε­ται» να κλει­δώ­σει τη γυ­ναί­κα του για να μη συμ­με­τά­σχει στον ακτι­βι­σμό κατά του βα­σι­λιά. Εν­δια­φέ­ρον πα­ρου­σιά­ζει και το γε­γο­νός ότι στην πρε­μιέ­ρα της ται­νί­ας η Μέριλ Στριπ και η Κάρεϊ Μά­λι­γκαν φό­ρε­σαν μπλου­ζά­κια που έγρα­φαν «I’d rather be a rebel than a slave» (προ­τι­μώ να είμαι αντάρ­της παρά σκλά­βος), πράγ­μα που δη­μιούρ­γη­σε ένα κύμα επι­κρί­σε­ων, αφού πολ­λές και πολ­λοί έσπευ­σαν να πουν ότι δεν μπο­ρεί να εξι­σώ­νε­ται ο ρα­τσι­σμός με το σε­ξι­σμό, ή να θυ­μί­σουν ότι στην ται­νία δεν γί­νε­ται λόγος για τη συμ­με­το­χή των μαύ­ρων γυ­ναι­κών στον αγώνα.
Αδυ­να­μί­ες

Πράγ­μα­τι από την ται­νία λεί­πει η πα­ρου­σία των μαύ­ρων γυ­ναι­κών πε­ρισ­σό­τε­ρο γιατί στη Βρε­τα­νία δεν ήταν κυ­ρί­αρ­χη η πα­ρου­σία τους όπως στις ΗΠΑ. Παρ’ όλα αυτά στην ται­νία δεν ανα­φέ­ρο­νται οι αγώ­νες των Ινδών γυ­ναι­κών που συ­νέ­δε­σαν τον αντια­ποι­κια­κό αγώνα με το αί­τη­μα για ψήφο. Αντί­θε­τα όλες οι γυ­ναί­κες της ται­νί­ας είναι λευ­κές και Βρε­τα­νί­δες.
Το με­γα­λύ­τε­ρο όμως πρό­βλη­μα της ται­νί­ας δεν είναι αυτό. Μας δεί­χνει βέ­βαια τον κόσμο των ερ­γα­τριών, αλλά εξι­δα­νι­κεύ­ει το ρόλο των αστών Σου­φρα­ζε­τών που, ενώ υπέ­φε­ραν πολλά, πε­ριό­ρι­ζαν τα αι­τή­μα­τά τους στο δι­καί­ω­μα ψήφου και μά­λι­στα σε πολ­λές πε­ρι­πτώ­σεις όχι για όλες τις γυ­ναί­κες, αλλά μόνο για τις πλού­σιες και εγ­γράμ­μα­τες. Επί­σης είναι γε­γο­νός ότι πολ­λές Σου­φρα­ζέ­τες ήταν, αν όχι ρα­τσί­στριες, σί­γου­ρα επι­φυ­λα­κτι­κές απέ­να­ντι σε γυ­ναί­κες δια­φο­ρε­τι­κών φυλών.
Την ίδια στιγ­μή στην ται­νία η ατο­μι­κή βία, η ανα­τί­να­ξη κτι­ρί­ων, οι βόμ­βες και το σπά­σι­μο βι­τρί­νων πα­ρου­σιά­ζο­νται σαν μο­νό­δρο­μος και σαν η μόνη τα­χτι­κή που χρη­σι­μο­ποιού­νταν από το γυ­ναι­κείο κί­νη­μα, με τα λόγια της Έμιλι Πάνκ­χερστ: «Με πρά­ξεις και όχι με λόγια θα κερ­δί­σου­με την ψήφο». Ένα όμως από τα πιο τολ­μη­ρά της συν­θή­μα­τα για την εποχή εκεί­νη ήταν: «Δεν θέ­λου­με να εί­μα­στε πα­ρα­βά­τες του νόμου. Θέ­λου­με να ει­μα­στε νο­μο­θέ­τες».
Τα­ξι­κό­τη­τα

Η ται­νία πα­ρα­λεί­πει να ανα­φέ­ρει την πλού­σια πα­ρά­δο­ση των γυ­ναι­κεί­ων συλ­λο­γι­κών αγώ­νων, τις απερ­γί­ες, τις προ­σπά­θειες των σο­σια­λι­στών και μαρ­ξι­στών αν­δρών και γυ­ναι­κών για τη συμ­με­το­χή των γυ­ναι­κών στα σω­μα­τεία, για την κα­τα­πο­λέ­μη­ση του αναλ­φα­βη­τι­σμού, για την εξί­σω­ση αν­δρών και γυ­ναι­κών σε όλα τα επί­πε­δα. Στους τί­τλους τέ­λους, υπεν­θυ­μί­ζε­ται ότι ο αγώ­νας συ­νε­χί­ζε­ται, αφού βλέ­που­με τις χρο­νο­λο­γί­ες που σε κάθε χώρα οι γυ­ναί­κες απέ­κτη­σαν το δι­καί­ω­μα ψήφου. 1917 στη Ρωσία, 1920 στις ΗΠΑ, 1934 στην Τουρ­κία, 1971 στην Ελ­βε­τία, 2015 στη Σα­ου­δι­κή Αρα­βία.
Αντί­θε­τα με τις κρι­τι­κές που δεν βλέ­πουν δια­κυ­μάν­σεις, η ται­νία έχει πολ­λές καλές στιγ­μές. Ξε­χω­ρί­ζει η σκηνή στο δι­κα­στή­ριο, όταν η Μοντ απέ­να­ντι στους άντρες δι­κα­στές λέει την αλή­θεια: «Η ζωή είναι πολύ σύ­ντο­μη στο ερ­γο­στά­σιο». Ή όταν αντι­με­τω­πί­ζει τον «καλό» αστυ­νο­μι­κό, την αντρι­κή εξου­σία, λέ­γο­ντας: «Δεν αξίζω λι­γό­τε­ρο, δεν αξίζω πε­ρισ­σό­τε­ρο από εσένα. Δεν θα προ­δώ­σω το σκοπό μου. Εσύ θα τον πρό­δι­δες;».
Παρ’ όλες τις ελ­λεί­ψεις της, η ται­νία μας προ­σφέ­ρει μια πολύ καλή ει­κό­να των συν­θη­κών ζωής των ερ­γα­τριών των αρχών του 20ού αιώνα στη Βρε­τα­νία, όπως επί­σης μια ακρι­βή πε­ρι­γρα­φή του τρό­που με τον οποίο οι ηρω­ι­κές Σου­φρα­ζέ­τες αγω­νί­ζο­νταν. Δεν μπο­ρεί παρά γυ­ναί­κες και άντρες αγω­νι­στές-τριες, που θα την πα­ρα­κο­λου­θή­σουν, να νιώ­σουν πε­ρή­φα­νες-οι για τη δύ­να­μη και την αξιο­πρέ­πεια των ερ­γα­τριών.
Είναι κρίμα που η συ­ντρι­πτι­κή πλειο­ψη­φία των κρι­τι­κών στην Ελ­λά­δα θάβει την ται­νία, με κρί­σεις όπως «η ται­νία πα­ρα­δί­δε­ται σε απλο­ποι­ή­σεις και συ­ναι­σθη­μα­τι­κές ευ­κο­λί­ες» (Αθη­νό­ρα­μα) ή «σε ένα φιλμ που κατά τα άλλα πνί­γε­ται στα χαρ­το­μά­ντι­λα χωρίς ούτε ένα δάκρυ» (Εφη­με­ρί­δα Συ­ντα­κτών).
8 ΜΑΡΤΗ: ΠΑ­ΓΚΟ­ΣΜΙΑ ΜΕΡΑ ΤΗΣ ΓΥ­ΝΑΙ­ΚΑΣ

Η 8η Μάρτη, η πα­γκό­σμια μέρα της γυ­ναί­κας, ήταν πρό­τα­ση της γερ­μα­νί­δας επα­να­στά­τριας Κλάρα Τσέτ­κιν, στη Διε­θνή Διά­σκε­ψη Γυ­ναι­κών, μετά από την απερ­γία στα κλω­στο­ϋ­φα­ντουρ­γεία του Λό­ρενς το 1910. Πρω­το­γιορ­τά­στη­κε το 1917 στη Ρωσία μετά από πρό­τα­ση της Αλε­ξάν­δρας Κο­λο­ντάι, με τις δια­δη­λώ­σεις των γυ­ναι­κών να ση­μα­το­δο­τούν την έναρ­ξη της επα­νά­στα­σης.
Και τώρα; Οι γυ­ναί­κες στη Σα­ου­δι­κή Αρα­βία κέρ­δι­σαν το δι­καί­ω­μα ψήφου το 2015. Εκα­το­ντά­δες χι­λιά­δες γυ­ναί­κες, θύ­μα­τα πο­λέ­μου από τη Συρία, με­τα­να­στεύ­ουν με μικρά μωρά στην αγκα­λιά, για να συ­να­ντή­σουν τους δο­λο­φο­νι­κούς φρά­χτες και τον πνιγ­μό στις θά­λασ­σες του Αι­γαί­ου. Στην Ελ­λά­δα, κάθε χρόνο, γί­νο­νται πε­ρί­που 4.500 βια­σμοί, από τους οποί­ους μόνο το 6% κα­ταγ­γέλ­λε­ται στην Αστυ­νο­μία. Στην Ελ­λά­δα της κρί­σης των μνη­μο­νί­ων, το πο­σο­στό ανερ­γί­ας των γυ­ναι­κών στο πρώτο τρί­μη­νο του 2015 ήταν 30,6%, ένα­ντι 23,5% των αν­δρών, ενώ στην Ευ­ρώ­πη αμεί­βο­νται με 16%, του­λά­χι­στον, χα­μη­λό­τε­ρους μι­σθούς απ’ ό,τι οι άντρες για ίση ερ­γα­σία και με συ­ντά­ξεις με­σο­σταθ­μι­κά κατά 39% χα­μη­λό­τε­ρες ένα­ντι των αν­δρών. Στο νέο πεδίο του δια­δι­κτύ­ου, οι γυ­ναί­κες πα­ρου­σιά­ζου­νται ως χαζές, με το σώμα τους να γε­λοιο­ποιεί­ται και να κομ­μα­τιά­ζε­ται κα­θη­με­ρι­νά.
Έχουν πε­ρά­σει 100 χρό­νια από τους πρώ­τους εορ­τα­σμούς των γυ­ναι­κών και συ­νε­χί­ζου­με να εί­μα­στε οι πρώ­τες που χτυ­πιού­νται, που ση­κώ­νου­με στις πλά­τες μας την κρίση και τις συ­νέ­πειες της, που δο­λο­φο­νού­μα­στε, που με­τα­να­στεύ­ου­με, που δε­χό­μα­στε σε­ξι­στι­κές επι­θέ­σεις, που σε πολ­λές χώρες ακόμα δεν έχου­με ούτε το δι­καί­ω­μα ψήφου.
Δεν θα υπάρ­ξει δι­καί­ω­ση μέχρι όλες οι γυ­ναί­κες να έχουν ίσα δι­καιώ­μα­τα με τους άντρες. Οι γυ­ναί­κες είναι στην πρώτη γραμ­μή του αγώνα ενά­ντια στα μνη­μό­νια όλα αυτά τα χρό­νια. Χρειά­ζε­ται όμως ο αγώ­νας για «Ψωμί και Τρια­ντά­φυλ­λα» να γίνει ορα­τός και να αγκα­λια­στεί από την Αρι­στε­ρά.