Γράφει ο Alberto Bagnai
(... γράφτηκε στα 30.000 πόδια, απ’ όπου μπορείς να δεις πιο μακριά ...)
Όπως ενδεχομένως θα προσέξατε, στα καθεστωτικά ΜΜΕ έγινε η ανακάλυψη του ζεστού νερού. Οι εφημερίδες il Sole 24 Ore, il Corriere και la Stampa, ανακάλυψαν κάτι που εξαρχής υποστηρίξαμε εδώ: είχαμε πει ότι τα γερμανικά πλεονάσματα μόνο δεν είναι απόδειξη αρετής αλλά αντιθέτως αποτελούν τηναιτία του προβλήματος, είπαμε επίσης ότι το ιδιωτικό κι όχι το δημόσιο χρέος είναι που προκαλεί την κρίση και πως η θεραπεία του δημοσίου χρέους με λιτότητα μετατρέπει μια φυσιολογική κατάσταση σε παθολογική. Με λίγα λόγια: όλα αυτά από τα οποία ξεκινήσαμε, λέξη προς λέξη, δίνονται τώρα ως δεδομένα, ως mainstream, από ανθρώπους που συχνά μας συκοφάντησαν, πότε σε ατομικό πότε σε συλλογικό επίπεδο, γιατί παρεμβαίναμε κάθε φορά που έπρεπε κάτι να σωθεί.
Φυσικά κανείς δεν είναι διατεθειμένος να κάνει πρώτος το τελευταίο βήμα, που πάει να πει, αφού μόνο η ανάπτυξη θα μπορούσε να είναι η λύση στα προβλήματά μας και επειδή το ευρώ είναι ο εχθρός της ανάπτυξης, καθώς η εσωτερική υποτίμηση (μείωση των μισθών) που επιβάλλονται από τηνανελαστικότητα της ισοτιμίας καταδικάζει σε αποπληθωρισμό, μια προϋπόθεση απαραίτητη για την αποφυγή του αδιεξόδου είναι το ξεπέρασμα του ονείρου για ένα αυτοκρατορικό νόμισμα και το πέρασμα σ’ ένα νομισματικό σύστημα πιο ευέλικτο.
Θα κάνουν αυτό το τελευταίο βήμα, όταν θα τους ζητηθεί να το πράξουν.
Εμείς, εν τω μεταξύ, μπορούμε να κοιτάμε μπροστά.
Για να σας διευκολύνω στο έργο αυτό και να σας βοηθήσω να συγχωρήσετε όποιον με τα ψέματά του έχει καταστρέψει μια χώρα, θα ήθελα σήμερα μαζί σας να πάμε λίγο μπροστά, κάνοντας σας να διαβάσετε σήμερα εδώ αυτό που σε ένα χρόνο θα διαβάζετε στην εφημερίδα Financial Times.
Θα έχετε δει την αντιπαράθεση μεταξύ του γερμανικού κατεστημένου και του Ντράγκι, ο οποίος κατηγορείται ότι ασκεί πολιτικές επεκτατικές και χαμηλών επιτοκίων. Εννοείται πως τα πολύ χαμηλά επιτόκια ενοχλούν τους Γερμανούς δανειστές, να μην πούμε ότι προκαλούν και φόβο, για δύο λόγους. Ο πρώτος είναι ότι τα μηδενικά ή αρνητικά επιτόκια επηρεάζουν την κερδοφορία του τραπεζικού συστήματος. Όταν πρέπει οι τράπεζες να πληρώνουν για να καταθέσουν στην ΕΚΤ την πλεονάζουσα ρευστότητα τους, και την ίδια στιγμή πρέπει να πληρώνουν και τους πελάτες τους να αποδεχθούν αυτά τα δάνεια (δηλαδή να δανειστούν), καταλαβαίνετε πως δεν είναι ότι καλύτερο για έναν τραπεζίτη. Το δεύτερο έχει να κάνει με το γεγονός ότι στο γερμανικό σύστημα κοινωνικής ασφάλισης ο δεύτερος βασικός πυλώνας είναι η κεφαλαιοποίηση. Με χαμηλά επιτόκια, αν όχι αρνητικά, τα κεφάλαια δεν είναι σε θέση να εξασφαλίσουν τις υποσχόμενες αποδόσεις για τους αποταμιευτές/συνταξιούχους. Αυτό, σε μια χώρα που τα δημογραφικά της δεν είναι ανθηρά, μπορεί πιθανόν να είναι καταστροφικό, όπως από καιρό γνωρίζουμε εδώ, σε επίπεδο ευρωπαϊκών θεσμών (γερμανικών δηλαδή) οι δυναμικές αυτές είναι απόλυτα γνωστές.
Ο Ντράγκι απάντησε πολύ σωστά: τα επιτόκια είναι χαμηλά, επειδή δεν υπάρχει ανάπτυξη και ηπαραγωγικότητα φθίνει. Μετάφραση: αν δεν δημιουργείς αξία, δεν μπορείς να τη διανείμεις είτε ως εισόδημα από εργασία είτε ως εισόδημα από κεφάλαιο (τόκοι). Φυσικά ο Ντράγκι παραλείπει ένα πέρασμα, ή μάλλον δύο: το πρώτο, δεν είναι δυνατόν να δημιουργηθεί αξία γιατί με σταθερή ενδοευρωπαϊκή ισοτιμία σε συνθήκες κρίσης η μόνη απάντηση δεν μπορεί παρά να είναι η αύξηση της ανεργίας (εάν οι επιχειρήσεις του Νότου δεν μειώσουν τις τιμές θα κλείσουν, όμως για να μειώσουν τις τιμές θα πρέπει να γίνουν περικοπές στο «κόστος εργασίας», και για να πείσουν τους εργαζόμενους να αποδεχθούν αυτό το βήμα συνήθως είναι αναγκαίο να απολυθούν μερικοί από αυτούς»: ο λόγος για τον οποίο έχουμε παντού αλλαγές του εργατικού δικαίου προς μεγαλύτερη επισφάλεια). Η αξία δημιουργείται με την εργασία, το ευρώ επιβάλλει την ανεργία ως απάντηση στην κρίση, το ευρώ καταστρέφει αξία, κατά συνέπεια αυτοί που δανείζουν ευρώ δεν θα έπρεπε να διαμαρτύρονται.
Ακόμη περισσότερο που (και αυτό είναι το δεύτερο βήμα), οι γερμανικές ελίτ επεδίωξαν αυτό το σύστημα προς όφελός τους, ακριβώς για να προστατεύσουν τις αποταμιεύσεις τους. Η σταθερή ενδοευρωπαϊκή συναλλαγματική ισοτιμία προσέλαβε διάφορες διαστάσεις(αυτή του συμβολισμού, την εμπορική και την πολιτική), αλλά η πιο σημαντική σίγουρα ήταν η χρηματοπιστωτική διάσταση: η σταθερή ισοτιμία χρησίμευσε για να καταστήσει πιο «αξιόπιστες» τις χώρες του Νότου, έτσι ώστε σε περίπτωση κρίσης να αποφευχθεί η φυσιολογική υποχώρηση του νομίσματος υπονομεύοντας έτσι τα συμφέροντα των πιστωτών. Εν ολίγοις: η σταθερή ισοτιμία στο Νότο, και υποτίμηση στο Βορρά, χρησίμευσε στο Βόρρά όχι μόνο να συσσωρεύσει πιστώσεις προς το Νότο, αλλά και να προστατεύσει την αξία τους. Το ευρώ δεν έχει προκαλέσει μόνο, όπως είναι πλέον εμφανές, τις ενδοευρωπαϊκές ανισορροπίες, χρησίμευσε πάνω απ’ όλα για να προστατεύσει την κεφαλαιακή θέση εκείνων που ωφέλησε, οι οποίοι τώρα όμως, αφού το παιχνίδι έχει πάει πολύ παραπέρα, αρχίζουν να αισθάνονται κι αυτοί τις συνέπειες.
Εδώ αξίζει να επιμείνουμε λίγο. Όταν πρόκειται για οικονομικούς «νομους» μιλάμε(ή θα έρεπε να μιλάμε) έχοντας κατά νου ότι η οικονομία είναι μια κοινωνική επιστήμη, δεν είναι μια φυσική επιστήμη. Ο νόμος της βαρύτητας δεν επιδέχεται αμφισβήτηση και ενεργεί χωρίς εξαιρέσεις: αν το αεροπλάνο με το οποίο ταξιδεύω χάσει ξαφνικά ένα φτερό, είναι βέβαιο ότι αυτό το άρθρο δεν θα το διαβάσετε. Μια ενέργεια μετατρέπεται σε κινητική ενέργεια από τη στιγμή που υπάρχουν οι προϋποθέσεις, φέρνοντας ένα σώμα σε μια νέα κατάσταση ισορροπίας, ενώ οι οικονομικές ισορροπίες, όπως αυτή στο εμπόριο μεταξύ των χωρών, μακροπρόθεσμα μπορούν να μεταβληθούν από τις πολιτικές αποφάσεις, οι οποίες μπορεί να βρουν συναίνεση, παρά το γεγονός ότι είναι κόντρα στην οικονομική «λογική», για διάφορους και πολύπλοκους λόγους κοινωνικούς, πολιτιστικούς, ανθρωπολογικούς. Μόνο που μετά, στο τέλος, ο επιμέρους ορθολογισμός αναγκαστικά θα πρέπει να ακολουθήσει τους συλλογικούς εμπειρικούς κανόνες, οι οποίοι αναπόφευκτα ακυρώνουν τις μεμονωμένες προσπάθειες βιασμού της οικονομικής λογικής.
Θυμάστε την πρόταση του Κέυνς στο Μπρέττον Γουντς;[1]
Ήταν μια πολύ λογική πρόταση: οι πιστώτριες χώρες θα πρέπει να πληρώσουν, αντί να λάβουν τόκους επί των δανείων τους. Μια πρόταση, η οποία, όπως σας εξήγησα σε δύο βιβλία και αμέτρητα άρθρα και όπως καλύτερα από εμένα έχουν εξηγήσει οι Fantacci και Amato[2], είχε μια εγγενή οικονομική λογική. Η συναλλαγή γίνεται προς το συμφέρον και των δύο μερών. Η χώρα εξαγωγέας ωφελείται από το γεγονός ότι η χώρα εισαγωγέας αγοράζει, κατόπιν όταν χρηματοδοτεί την τελευταία δεν κάνει μια χάρη μόνο σ 'αυτήν: κάνει μια χάρη και στον εαυτό της. Δεδομένου ότι η διεθνής χρηματοδότηση είναι χρήσιμη και στις δύο, σωστό λοιπόν είναι να πληρώνουν και οι δύο. Όχι μόνο: αποθησαυρίζοντας τις διεθνείς πιστώσεις απολαμβάνοντας τους τόκους από αυτές, η χώρα εξαγωγέας εξάγει επίσης ανεργία και αποπληθωρισμό (ο Ντράγκι καταλογίζει και αυτό στους Γερμανούς: εάν το χρήμα, κοστίζει λίγο, λέει, είναι επειδή η Γερμανία αποταμιεύει πολύ). Εάν ο διεθνής δανειστής πλήρωνε ένα αρνητικό επιτόκιο, θα είχε κίνητρο να δαπανήσει για την αγορά αγαθών από άλλους, ενθαρρύνοντας την εξισορρόπηση του εξωτερικού εμπορίου. Με αυτόν τον τρόπο θα προήγαγε την ανάπτυξη των ασθενέστερων χωρών.
Ένα χρηματοπιστωτικό σύστημα πιο ισορροπημένο για έναν πιο ισορροπημένο κόσμο προϋποθέτει μια συμμετρική κατανομή στις διεθνείς οικονομικές ανισορροπίες.
Μια ιδέα τόσο απλή, δυστυχώς, δεν βολεύει εκείνους που γνωρίζουν πως τους έλαχε ο ρόλος του εξαγωγέα, δηλαδή του δανειστή, οι οποίοι λογικά είναι αρνητικοί. Στην εποχή του Μπρέττον Γουντς οι Ηνωμένες Πολιτείες αντιτάχθηκαν στην πρόταση του Κέυνς, και σήμερα, εδώ σε εμάς, η Γερμανία αρνείται να δαπανήσει τα πλεονάσματά της για να αναζωογονηθεί η ευρωπαϊκή οικονομία.
Βλέπετε όμως το παράδοξο; Στο τέλος η οικονομία εκδικείται.
Οι ξένοι πιστωτές αρνήθηκαν την οικοδόμηση ενός συστήματος στο οποίο, προκειμένου να αποφευχθούν οι ανισορροπίες, θα καλούνταν να πληρώσουν με αρνητικά επιτόκια, και τώρα μετά τη δημιουργία τεραστίων ανισορροπιών που καταλήξαμε; Ακριβώς στο σημείο που απεγνωσμένα προσπάθησαν να αποφύγουν οι δανειστές: βρίσκονται στη δυσάρεστη θέση να απολαμβάνουν μηδενικά ή αρνητικά επιτόκια για το «θησαυρό» τους. Η ZIRP (zero interest rate policy) είναι η μόνη μέθοδος για να διατηρήσουν ένα σύστημα στο οποίο έχουν συσσωρευθεί τεράστιες οικονομικές ανισορροπίες. Αν θα την εγκατέλειπαν, οι υποχρεώσεις των οφειλετών έναντι του «θησαυρού» δεν θα ήταν πια βιώσιμες, και οι συμπαθείς πέραν των Άλπεων Γκόλουμ θα έμεναν με άδεια χέρια. Αυτοί θυμώνουν με τον Ντράγκι, αντικειμενικά όμως, ο Ντράγκι δεν μπορεί να κάνει τίποτα (τίποτα άλλο από το να αποχωρίσει κάτι που δικαιολογημένα δεν θέλει να κάνει).
Δεν είναι εντυπωσιακό; Ο Κέυνς, διώχθηκε από την πόρτα και μπήκε από το παράθυρο!
Επέστρεψε όχι όμως στα καλύτερά του. Η διαφορά μεταξύ του τι ήθελε και του τι συμβαίνει θα έπρέπε να είναι σαφείς. Ήθελε οι ισχυρότερες χώρες να τιμωρούνται με αρνητικό επιτόκιο όταν δανείζουν, έτσι ώστε μ’ αυτόν τον τρόπο να έχουν κίνητρο αγορών στις αδύναμες χώρες. Τα αρνητικά επιτόκια σήμερα εφαρμόζονται σε όλους: σε ισχυρούς και αδύναμους. Στο τέλος, όμως, λειτουργούν ως κίνητρο και ενθαρρύνουν τις αδύναμες χώρες (και γενικότερα τους οικονομικούς παράγοντες) να προχωρήσουν σε νέο δανεισμό για την τόνωση της οικονομίας. Μετατρέπουμε έτσι την Ευρωζώνη σε ένα μέρος όπου η τράπεζα σε πληρώνει για να δανειστείς: δηλαδή, όπως δημιουργήθηκε η κρίση των στεγαστικών δανείων στις ΗΠΑ (όπως γνωρίζετε), και με τον ίδιο ακριβώς τρόπο θέλουμε να επιλύσουμε την κρίση στην Ευρώπη. Ο γερμανός συνταξιούχος δεν ανησυχεί χωρίς λόγο και αιτία. Κρίμα, όμως, αλλά αυτό είναι το σύστημα το οποίο η Bild τον δίδαξε να στηρίζει πολιτικά!
Πόσο καλύτερη θα ήταν η εξέλιξη με ένα πιο ευέλικτο νομισματικό σύστημα όπως, άλλωστε, όλος ο υπόλοιπος κόσμος και όπως ζητήθηκε ακόμη και από τον επικεφαλής οικονομολόγο του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου; Φυσικά, υπό τις παρούσες συνθήκες θα ήταν αναγκαίο να αντιμετωπιστεί το σφίξιμο στο στομάχι: αυτών που για πολλά χρόνια έχουν ωφεληθεί από το σύστημα, θα είναι απρόθυμοι να καταβάλουν το τίμημα που τους αναλογεί, με τη μορφή της υποτίμησης των πιστώσεων τους στο εξωτερικό. Συμβαίνει πάντα: η οικονομία, στο τέλος, τιμωρεί όσους έχουν επωφεληθεί με τρόπο αθέμιτο. Θυμηθείτε τα στεγαστικά σε ECU; Ήταν φθηνά, τα επιτόκια ήταν χαμηλά, οι δόσεις ήταν σταθερές γιατί ήμασταν προσκολλημένοι στο EMS… Αυτή η σύνδεση που ευνοούσε τον οφειλέτη, ήταν κακή για τους άλλους: για παράδειγμα στις εξαγωγικές εταιρείες,. Ο οφειλέτης το αγνοούσε, αλλά και να το γνώριζε του ήταν αδιάφορο. Στο τέλος η αγορά ισορρόπησε την κατάσταση: όποιος είχε χαμηλά επιτόκια βρέθηκε να πληρώνει υψηλές δόσεις, και ο οποίος ξεκίνησε με υψηλά επιτόκια (δανεισμό σε λίρες) δεν είχε απώλειες κεφαλαίου. Ο Γερμανός συνταξιούχος ο οποίος διαμαρτύρεται σήμερα βρίσκεται, δυστυχώς, στην ίδια κατάσταση, κατανοώ επίσης τη δυσφορία του. Αλλά όπως και να έχει εκεί θα καταλήξουμε, στη διάλυση του συστήματος, γιατί, όπως διηγήθηκα πιο πάνω και η ιστορία το αποδεικνύει, μπορείς να ξεφύγεις από τους νόμους της οικονομίας για λίγο, αλλά όχι για πάντα. Όσος περισσότερος χρόνος περνάει, τόσο περισσότερο η πολιτική κατάσταση επιδεινώνεται και συσσωρεύεται η πικρία, κάνοντας δυσκολότερη την ειρηνική διευθέτηση των ανισορροπιών.
(... και φυσικά η ειρηνική διευθέτηση των ανισορροπιών εμποδίζεται επίσης και από κάτι άλλο, αδίκως όμως επιμένουμε: το έχω ξαναπεί, αυτό με το ψέμα είναι ένα πρόβλημα που δεν πάει μακριά θα λυθεί από μόνο του, όπως είχα προειδοποιήσει, και όπως ήδη βλέπετε ...)
[1] Το 1944 στο Μπρέττον Γουντς οι ΗΠΑ πρότειναν (επέβαλαν) ένα σύστημα σταθερών ισοτιμιών βασισμένο στο δολάριο, μετατρέψιμο σε χρυσό, αντικατέστησε το τελευταίο στις διεθνείς συναλλαγές. Ίσχυσε μέχρι το 1971, τότε ο πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών Ρίτσαρντ Νίξον, ανέστειλε μονομερώς το σύστημα του Μπρέττον Γουντς, ακυρώνοντας την άμεση μετατρεψιμότητα του δολαρίου σε χρυσό(σ.τ.μ).
[2]MassimoAmatoeLucaFantacciκαθηγητές του ιδιωτικού οικονομικού πανεπιστημίου του ΜιλάνοBocconi. Ο πρώτος διδάσκει διεθνή οικονομικά σενάρια, φιλόσοφος και ειδικός στις χρηματοπιστωτικές κρίσεις ο δεύτερος(σ.τ.μ)
Πηγή: goofynomics
Μετάφραση: Μουρατίδης Γιώργος