80 χρόνια από την κυβέρνηση του Λαϊκού Μετώπου στη Γαλλία του 1936: Όταν όλα ήταν δυνατά

Αλέξης Λιοσάτος
«Πρέπει να γνωρίζει κάποιος πότε να σταματά μια απεργία» δήλωσε σε συνέντευξή του ο Γάλλος πρόεδρος Φρανσουά Ολάντ, με αφορμή το απεργιακό κύμα με το οποίο βρίσκεται αντιμέτωπη η κυβέρνησή του, επαναλαμβάνοντας τη γνωστή δήλωση του γενικού γραμματέα του γαλλικού Κουμουνιστικού Κόμματος το 1936. Η αναφορά του, σε εκείνη την ιστορική περίοδο, μόνο τυχαία δεν ήταν.
Τη δε­κα­ε­τία του ’30 οι συ­νέ­πειες της οι­κο­νο­μι­κής κρί­σης βύ­θι­ζαν στη φτώ­χεια και την απελ­πι­σία τα ερ­γα­τι­κά και λαϊκά στρώ­μα­τα σε
όλη την Ευ­ρώ­πη. Ερ­γά­τες κι αγρό­τες άρ­χι­σαν να ορ­γα­νώ­νο­νται και να δί­νουν μάχες για την επι­βί­ω­ση, έχο­ντας πα­ράλ­λη­λα να αντι­με­τω­πί­σουν και την απο­θρά­συν­ση των φα­σι­στι­κών συμ­μο­ριών. Στο έδα­φος της πο­λι­τι­κής κρί­σης τα κα­τε­στη­μέ­να κόμ­μα­τα κα­τέρ­ρε­αν, ο απλός κό­σμος με­τα­το­πι­ζό­ταν προς τα «άκρα», η Αρι­στε­ρά και οι φα­σί­στες δυ­νά­μω­ναν.

Η κρίση στη Γαλ­λία προ­κά­λε­σε το ξέ­σπα­σμα αλ­λε­πάλ­λη­λων σκαν­δά­λων –τα πε­ρισ­σό­τε­ρα αφο­ρού­σαν το βα­σι­κό αστι­κό, κε­ντρώο και κυ­βερ­νη­τι­κό κόμμα των «Ρι­ζο­σπα­στών». Επι­κε­ντρώ­νο­ντας στα σκάν­δα­λα και τον αντι­ση­μι­τι­σμό, η ακρο­δε­ξιά άρ­χι­σε να μα­ζι­κο­ποιεί­ται, με τη «Γαλ­λι­κή Δράση», τους «Νέους Πα­τριώ­τες» και τον Πύ­ρι­νο Σταυ­ρό να φτά­νουν τα δε­κά­δες χι­λιά­δες μέλη. Στις 6 Φε­βρουα­ρί­ου 1934, 100.000 αντα­πο­κρί­νο­νται στο φα­σι­στι­κό κά­λε­σμα και προ­σπα­θούν να κα­τα­λά­βουν το κοι­νο­βού­λιο. Οι αστοί δεν είχαν απο­φα­σί­σει να τους δώ­σουν την εξου­σία. Το πρα­ξι­κό­πη­μα απέ­τυ­χε.

Το γαλ­λι­κό κί­νη­μα και η Αρι­στε­ρά (Σο­σια­λι­στι­κό και Κο­μου­νι­στι­κό Κόμμα) γνώ­ρι­ζαν πολύ καλά τι τους πε­ρί­με­νε σε εν­δε­χό­με­νη νίκη του φα­σι­σμού –τα γε­γο­νό­τα στη Γερ­μα­νία απεί­χαν μόλις λί­γους μήνες. Στις 9 Φλε­βά­ρη κά­λε­σαν σε αντι­φα­σι­στι­κές δια­δη­λώ­σεις που πνί­γη­καν στο αίμα (με 9 νε­κρούς). Ακο­λού­θη­σε κά­λε­σμα για γε­νι­κή απερ­γία. Τεσ­σε­ρά­μι­σι εκα­τομ­μύ­ρια ερ­γά­τες νέ­κρω­σαν τη χώρα. Τα ΚΚ και ΣΚ πραγ­μα­το­ποί­η­σαν γι­γά­ντιες συ­γκε­ντρώ­σεις, αλλά σε δια­φο­ρε­τι­κά ση­μεία, λόγω της έχθρας που είχε καλ­λιερ­γη­θεί κατά την «υπε­ρα­ρι­στε­ρή» πε­ρί­ο­δο της Κο­μι­ντέρν (που έβλε­πε ως κύριο εχθρό τη σο­σιαλ­δη­μο­κρα­τία). Κι όμως, από τα κάτω επι­βλή­θη­κε στις ηγε­σί­ες κοινή συ­γκέ­ντρω­ση στις 161 από τις 346 πό­λεις. Το «ενιαίο μέ­τω­πο» ήταν η απά­ντη­ση που διά­λε­ξαν αυ­θόρ­μη­τα οι μάζες για να αντι­με­τω­πί­σουν τον φα­σι­σμό.

Η γαλ­λι­κή άρ­χου­σα τάξη όμως αξιο­ποί­η­σε ένα άλλο ερ­γα­λείο για να αφο­πλί­σει την ερ­γα­τι­κή τάξη. Και μά­λι­στα στο όνομα της Αρι­στε­ράς.

Λαϊκά Μέ­τω­πα και τα­ξι­κή συ­νερ­γα­σία

«Σή­με­ρα η κα­τά­στα­ση δεν είναι αυτή που ήταν το 1914… Στην πα­ρού­σα φάση, ακόμα κι ένας αριθ­μός κα­πι­τα­λι­στι­κών κρα­τών εν­δια­φέ­ρο­νται να δια­τη­ρή­σουν την ει­ρή­νη. Έτσι υπάρ­χει η δυ­να­τό­τη­τα για τη δη­μιουρ­γία ενός πλα­τιού με­τώ­που…», απο­φαι­νό­ταν η Εκτε­λε­στι­κή Επι­τρο­πή της Κο­μι­ντέρν τον Απρί­λη του 1936. Ήταν πλέον προ­φα­νές ότι η Ευ­ρώ­πη βά­δι­ζε προς ένα δεύ­τε­ρο με­γά­λο πο­λε­μι­κό σφα­γείο. Ο Στά­λιν ανα­ζη­τού­σε συμ­μα­χί­ες ενά­ντια στον Χί­τλερ. Βε­βαί­ως πλέον οι συμ­μα­χί­ες αφο­ρού­σαν όχι επα­να­στα­τι­κά κι­νή­μα­τα, αλλά τις δυο με­γα­λύ­τε­ρες αποι­κιο­κρα­τι­κές δυ­νά­μεις του πλα­νή­τη, Γαλ­λία και Βρε­τα­νία, καθώς και άλλες αστι­κές τά­ξεις.

Για να γίνει εφι­κτή η συμ­μα­χία με αστι­κά τμή­μα­τα, τα Κο­μου­νι­στι­κά Κόμ­μα­τα θα έπρε­πε να απε­μπο­λή­σουν το στόχο της σο­σια­λι­στι­κής επα­νά­στα­σης (ανα­κα­λύ­πτο­ντας διά­φο­ρα εν­διά­με­σα «στά­δια») και να στη­ρί­ξουν τις δικές τους «δη­μο­κρα­τι­κές» αστι­κές τά­ξεις. Στο 7ο Συ­νέ­δριο της Κο­μι­ντέρν το 1935 σφρα­γί­στη­κε η στρα­τη­γι­κή των λαϊ­κών με­τώ­πων, για να αντι­με­τω­πι­στεί, τάχα, ο φα­σι­σμός κι ο πό­λε­μος.

Το πεί­ρα­μα της Γαλ­λί­ας

Οι εξε­λί­ξεις στη Γαλ­λία μετά τις 9/2/1934 έσπρω­ξαν σε αυτή την κα­τεύ­θυν­ση. Το πο­λι­τι­κό σκη­νι­κό αντι­στρά­φη­κε, οι ερ­γά­τες και η Αρι­στε­ρά ανέ­κτη­σαν εν μέρει την αυ­το­πε­ποί­θη­σή τους, οι φα­σί­στες απέ­κτη­σαν αντί­πα­λο δέος. Η πο­λι­τι­κή κρίση οξυ­νό­ταν. Μόνο από τις αρχές του 1934 έως το Μάιο του 1936 άλ­λα­ξαν 7 πρω­θυ­πουρ­γοί. Τον Ιού­λιο του 1934, ΣΚ και ΚΚ απο­φά­σι­σαν επί­ση­μα να συ­νερ­γα­στούν και τον Οκτώ­βρη ο Μορίς Τορέζ, γε­νι­κός γραμ­μα­τέ­ας του ΚΚ, πρό­τει­νε συμ­μα­χία στους Ρι­ζο­σπά­στες κι έτσι έγινε το Λαϊκό Μέ­τω­πο (ΛΜ).

Στις 3 Μάη 1936, με σύν­θη­μα «Ψω­μί-Ει­ρή­νη-Ελευ­θε­ρία», το ΛΜ σά­ρω­σε με 57% απέ­να­ντι στην ενω­μέ­νη Δεξιά και σχη­μά­τι­σε «Αρι­στε­ρή κυ­βέρ­νη­ση». Οι εφη­με­ρί­δες των Σο­σια­λι­στών και Κο­μου­νι­στών δια­βε­βαί­ω­ναν (την αστι­κή τάξη) πως «άρ­χι­ζε ει­ρη­νι­κή με­ταρ­ρύθ­μι­ση του κα­θε­στώ­τος». Οι ερ­γά­τες όμως πήραν τα πάνω τους, ερ­μη­νεύ­ο­ντας αλ­λιώς την εκλο­γι­κή νίκη.

Τα συν­δι­κά­τα με­ταλ­λερ­γα­τών πρώτα κά­λε­σαν σε απερ­γία ενά­ντια σε απο­λύ­σεις συ­να­δέλ­φων. Η συμ­με­το­χή έφτα­σε το 100% κι οι απο­λύ­σεις ανα­κλή­θη­καν. Ακο­λού­θη­σαν απερ­γί­ες και κα­τα­λή­ψεις σε ερ­γο­στά­σια αε­ρο­πλά­νων, που κέρ­δι­σαν την υπο­γρα­φή νέας ΣΣΕ και μι­σθο­λο­γι­κές αυ­ξή­σεις.

Στις 28 Μάη ξε­κί­νη­σαν κα­τά­λη­ψη 32.000 ερ­γά­τες της Ρενό και την επό­με­νη μέρα ξέ­σπα­σαν κα­τα­λή­ψεις στα πε­ρισ­σό­τε­ρα ερ­γο­στά­σια: Σι­τρο­έν και λοι­πές αυ­το­κι­νη­το­βιο­μη­χα­νί­ες, βιο­μη­χα­νί­ες με­τάλ­λου και χά­λυ­βα, χη­μι­κών και τρο­φί­μων, κλω­στο­ϋ­φα­ντουρ­γί­ες ακόμα και εστια­τό­ρια, ερ­γα­στή­ρια, εμπο­ρι­κά κα­τα­στή­μα­τα, ασφα­λι­στι­κές εται­ρεί­ες, κομ­μω­τή­ρια… Οι­κο­δό­μοι, αν­θρα­κω­ρύ­χοι, λι­με­νερ­γά­τες, ναύ­τες, φορ­τη­γα­τζή­δες, ερ­γά­τες γης απερ­γούν και κα­τα­λαμ­βά­νουν τους χώ­ρους δου­λειάς τους. Οι δη­μο­σιο­γρά­φοι κα­τα­λαμ­βά­νουν τα τυ­πο­γρα­φεία και πα­γώ­νουν την κυ­κλο­φο­ρία των εφη­με­ρί­δων.

Δη­μιουρ­γού­νται επι­τρο­πές αντί­στα­σης και συ­ντο­νι­σμού κατά τό­πους και συ­νοι­κί­ες. Τον Ιούνη του 1936 κα­τα­γρά­φη­καν 12.142 απερ­γί­ες και κα­τα­λή­φθη­καν 8.941 ερ­γο­στά­σια, πε­ρισ­σό­τε­ροι από 1.8 εκατ. απερ­γοί στο Πα­ρί­σι, 6 εκα­τομ­μύ­ρια συ­νο­λι­κά.

Το κί­νη­μα απερ­γιών και κα­τα­λή­ψε­ων άρ­χι­σε να εξα­πλώ­νε­ται μέχρι την Αλ­γε­ρία (γαλ­λι­κή αποι­κία) και το Βέλ­γιο. Τις προη­γού­με­νες εβδο­μά­δες ξε­δι­πλω­νό­ταν ένα τε­ρά­στιο κί­νη­μα στην Ισπα­νία, με απερ­γί­ες και κα­τα­λή­ψεις γης, μετά τη νίκη της εκεί εκ­δο­χής του «Λαϊ­κού Με­τώ­που». Για λίγες μέρες η ερ­γα­τι­κή τάξη στην Ελ­λά­δα βρι­σκό­ταν στα πρό­θυ­ρα εξέ­γερ­σης, με την αστι­κή τάξη να έχει χάσει για λίγο τον έλεγ­χο στη Θεσ­σα­λο­νί­κη. Εκεί­νες τις μέρες «όλα ήταν δυ­να­τά»: η διε­θνής ερ­γα­τι­κή τάξη, μετά από χρό­νια άμυ­νας απέ­να­ντι στη φτώ­χεια και τον φα­σι­σμό, ένιω­θε πως είχε έρθει η ώρα για αντε­πί­θε­ση.

Η κυ­βέρ­νη­ση στη Γαλ­λία κά­λε­σε σε αυ­το­συ­γκρά­τη­ση, αλλά μά­ταια. Στη συ­νέ­χεια (7 Ιου­νί­ου) κά­λε­σε εκ­προ­σώ­πους των ερ­γο­δο­τών και των συν­δι­κά­των σε δια­πραγ­μα­τεύ­σεις. Οι ερ­γο­δό­τες υπο­χρε­ώ­θη­καν σε (ιστο­ρι­κές μέχρι σή­με­ρα) πα­ρα­χω­ρή­σεις στη Συμ­φω­νία του Μα­τι­νιόν: δό­θη­καν αυ­ξή­σεις 15% στους μι­σθούς, πα­ρα­χω­ρή­σεις συν­δι­κα­λι­στι­κών δι­καιω­μά­των, 15ή­με­ρη πλη­ρω­μέ­νη άδεια δια­κο­πών, συλ­λο­γι­κές συμ­βά­σεις ερ­γα­σί­ας, 5ή­με­ρη εβδο­μά­δα 40 ωρών ερ­γα­σί­ας (αντί 6ή­με­ρη και 48 ώρες), διευ­κο­λύν­σεις στους αγρό­τες.

Οι ερ­γά­τες συ­νέ­χι­σαν τον αγώνα. Μέχρι τις 11 Ιούνη ακόμα, η Γαλ­λία πρα­κτι­κά βρι­σκό­ταν σε κα­τά­στα­ση γε­νι­κής απερ­γί­ας.

Τε­λι­κά, εσπευ­σμέ­να, στις 11 Ιούνη η Βουλή ψή­φι­σε το φι­λερ­γα­τι­κό πα­κέ­το. Ο γραμ­μα­τέ­ας του ΚΚΓ Μορίς Τορέζ δή­λω­νε: «δεν μπαί­νει θέμα για την ερ­γα­τι­κή τάξη και το Κόμμα να διεκ­δι­κή­σει την εξου­σία… Πρέ­πει να γνω­ρί­ζου­με πώς να κλεί­νου­με μία απερ­γία ακόμα κι αν δεν έχουν ικα­νο­ποι­η­θεί όλα τα αι­τή­μα­τα». Κυ­βέρ­νη­ση και ΚΚ έρι­ξαν όλη τους τη δύ­να­μη τις επό­με­νες μέρες για να στα­μα­τή­σουν οι απερ­γί­ες. Το κί­νη­μα έμει­νε χωρίς ηγε­σία και υπο­χώ­ρη­σε.

Αντε­πα­νά­στα­ση

Για το ΚΚ προ­τε­ραιό­τη­τα ήταν να μην… εξορ­γι­στούν οι αστοί και προ­τι­μή­σουν τους φα­σί­στες. Η αλή­θεια, αντί­θε­τα, ήταν ότι η άρ­χου­σα τάξη και οι φα­σί­στες ακό­νι­ζαν ούτως ή άλλως τα μα­χαί­ρια τους. Και ο «αυ­το­πε­ριο­ρι­σμός» του προ­λε­τα­ριά­του, τη στιγ­μή της μάχης, άνοι­ξε αυτόν το δρόμο.

Ήδη από τις αρχές Ιου­λί­ου άρ­χι­σαν να ποι­νι­κο­ποιού­νται οι απερ­γί­ες, να διώ­κο­νται οι αγω­νι­στές, να ανε­βαί­νουν οι τιμές, να εκ­βιά­ζουν τα αφε­ντι­κά τους ερ­γά­τες. Η γραμ­μή του ΚΚ έγινε ακόμα δε­ξιό­τε­ρη: στα τέλη του 1936 πρό­τει­νε να αντι­κα­τα­στα­θεί το Λαϊκό Μέ­τω­πο από ένα «Γαλ­λι­κό Μέ­τω­πο», με τη συμ­με­το­χή της Δε­ξιάς, τη στιγ­μή που η Δεξιά σύ­σφιγ­γε σχέ­σεις με την Ακρο­δε­ξιά.

Η κυ­βέρ­νη­ση του ΛΜ εμπό­δι­σε να στα­λεί βο­ή­θεια στον Ισπα­νι­κό εμ­φύ­λιο. Στο εσω­τε­ρι­κό προ­χώ­ρη­σε σε ένα τε­ρά­στιο πρό­γραμ­μα εξο­πλι­σμών, που οδη­γού­σε σε πε­ρι­κο­πές τις κοι­νω­νι­κές δα­πά­νες. Το 5ή­με­ρο άρ­χι­σε να κα­τα­στρα­τη­γεί­ται. Ξε­κί­νη­σαν οι απο­λύ­σεις και ιδιαί­τε­ρα συν­δι­κα­λι­στών. Η κα­τα­στο­λή άφηνε πλέον νε­κρούς ερ­γά­τες.

Στις 22 Ιούνη του 1937 η κυ­βέρ­νη­ση Λαϊ­κού Με­τώ­που πα­ραι­τή­θη­κε. Οι κυ­βερ­νή­σεις που τη δια­δέ­χτη­καν, από κε­ντρο-δε­ξιούς συ­να­σπι­σμούς, συ­νέ­χι­σαν να απο­λαμ­βά­νουν τη στή­ρι­ξη και των Σο­σια­λι­στών και των Κο­μου­νι­στών. Το Μάη του 1938 οι τιμές των προ­ϊ­ό­ντων ήταν 47% υψη­λό­τε­ρες απ’ τις αντί­στοι­χες του 1936. Η κα­τα­στο­λή κλι­μα­κώ­θη­κε, οι απο­λύ­σεις πολ­λα­πλα­σιά­στη­καν: 32.000 στη Ρενό, 100.000 στην κλω­στο­ϋ­φα­ντουρ­γία, 80.000 στα ορυ­χεία…

Υπήρ­ξε ερ­γα­τι­κή αντί­στα­ση, αλλά ήταν αργά. Τα συν­δι­κά­τα, υπό το βάρος της απο­γο­ή­τευ­σης και της κα­τα­στο­λής, βρί­σκο­νταν σε απο­σύν­θε­ση. Στις 30 Νο­έμ­βρη του 1938, η CGT κά­λε­σε σε Γε­νι­κή Απερ­γία που κα­τέ­λη­ξε σε απο­τυ­χία και σε σκλη­ρή κα­τα­στο­λή από τον παλιό «αντι­φα­σί­στα σύμ­μα­χο» Ντα­λα­ντιέ, που το Σε­πτέμ­βρη του 1939 κή­ρυ­ξε πα­ρά­νο­μο και το ΚΚ. Η γαλ­λι­κή Βουλή τε­λι­κά το 1940 ψή­φι­σε την… κα­τάρ­γη­ση της Δη­μο­κρα­τί­ας κι επέ­βα­λε το μι­σο­φα­σι­στι­κό κα­θε­στώς του Πετέν, που συ­νερ­γά­στη­κε με τους Ναζί.

Στρα­τη­γι­κή

Ο στα­λι­νι­σμός επέ­στρε­φε εκεί που είχε κα­τα­λή­ξει η Σο­σιαλ­δη­μο­κρα­τία το 1914: στη λο­γι­κή της τα­ξι­κής συ­νερ­γα­σί­ας. Στην ανα­ζή­τη­ση δε­κά­δων δι­καιο­λο­γιών για να απο­φευ­χθεί η απο­φα­σι­στι­κή ανα­μέ­τρη­ση με την αστι­κή τάξη και το κρά­τος της. Ήταν τε­λι­κά μια γραμ­μή που πρό­σφε­ρε στην αστι­κή τάξη το σχοι­νί για να κρε­μά­σει τόσο το κί­νη­μα, όσο και την Αρι­στε­ρά, όχι μόνο στη Γαλ­λία, αλλά και αλλού τα επό­με­να χρό­νια.

Στην ουσία, εξη­γού­σε ο Τρό­τσκι, πα­ρό­λο που «το ΛΜ έγινε στο όνομα των “με­σαί­ων τά­ξε­ων”» η κυ­βέρ­νη­ση του ΛΜ ήταν «δε­μέ­νη χει­ρο­πό­δα­ρα από το με­γά­λο κε­φά­λαιο».

Ο Μπλουμ φλυα­ρού­σε διαρ­κώς περί οι­κο­νο­μι­κής «ανά­πτυ­ξης» που θα με­γά­λω­νε την πίτα για τους πάνω και τους κάτω, αλλά ο Τρό­τσκι προει­δο­ποιού­σε για το ανέ­φι­κτο αυτού του στό­χου. Σή­με­ρα πα­ρό­μοιες λο­γι­κές διέ­πουν τμή­μα­τα της Αρι­στε­ράς που επι­ζη­τούν ένα ξε­χω­ρι­στό στά­διο «ανά­πτυ­ξης», πριν τεθεί στην ημε­ρή­σια διά­τα­ξη ο σο­σια­λι­σμός. Η πο­λι­τι­κή του ΛΜ έδει­ξε το ανέ­φι­κτο και το ου­το­πι­κό αυτής της στρα­τη­γι­κής: σε πε­ριό­δους κρί­σης, η Αρι­στε­ρά με τον αυ­το­πε­ριο­ρι­σμό δεν κερ­δί­ζει τί­πο­τε απο­λύ­τως. Ακόμα κι αν επι­λέ­ξει την τα­ξι­κή συ­νερ­γα­σία, οι αστοί θα την εξευ­τε­λί­σουν και θα την πε­τά­ξουν σαν στιμ­μέ­νη λε­μο­νό­κου­πα. Αν τολ­μή­σου­με να «πάμε μέχρι τέ­λους», μπο­ρεί να νι­κή­σου­με. Αν φτά­σου­με ως τη μέση και δι­στά­σου­με, εί­μα­στε ήδη κα­τα­δι­κα­σμέ­νοι.



Rproject | Resist | Reclaim | Revolt