Μετάφραση: Παπακυριακοπούλου Κατερίνα
Τον Δεκέμβριο του 2012, ένας ερευνητής πολύπλοκων συστημάτων, ο Brad Werner, βρέθηκε ανάμεσα σε 24.000 επιστήμονες στη φθινοπωρινή συνάντηση της Αμερικανικής Ένωσης Γεωφυσικών, που πραγματοποιείται κάθε χρόνο στο Σαν Φρανσίσκο. Το φετινό συνέδριο είχε κάποια μεγάλα ονόματα στους συμμετέχοντες, από τον Ed Stone του Voyager της Nasa μέχρι τον κινηματογραφιστή James Cameron. Ήταν, όμως, του ίδιου του Werner η ομιλία που προξένησε το μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Είχε τίτλο: "Είναι η γη γαμημένη; Η δυναμική ματαιότητα της παγκόσμιας περιβαλλοντικής διαχείρισης και οι δυνατότητες για την αειφορία μέσω του ακτιβισμού άμεσης δράσης".
Ο γεωφυσικός από το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια μίλησε για τα όρια του συστήματος, για διαταραχές, ελκυστές, διακλαδώσεις και ένα σωρό άλλα πράγματα, αρκετά ακατανόητα για τους αμύητους στην περίπλοκη θεωρία των συστημάτων. Αλλά το βασικό θέμα ήταν αρκετά σαφές: ο παγκόσμιος καπιταλισμός έχει κάνει την εξάντληση των πόρων τόσο γρήγορη και χωρίς φραγμούς που ως απάντηση τα συστήματα γίνονται επικίνδυνα ασταθή. Πιεζόμενος από έναν δημοσιογράφο για μια ξεκάθαρη απάντηση στην ερώτηση "μας έχουν γαμήσει;", ο Wernerαφήνει στην άκρη την ορολογία και απαντά "Άλλους λιγότερο άλλους περισσότερο".
Υπήρχε μία δυναμική στο μοντέλο, όμως, που έδωσε κάποια ελπίδα. Ο Werner την ονόμασε "αντίσταση" - κινήματα "ανθρώπων ή ομάδων ανθρώπων"που "υιοθετούν συγκεκριμένες δυναμικές που δεν χωρούν στον καπιταλιστικό πολιτισμό". Αυτό συμπεριλαμβάνει "περιβαλλοντική άμεση δράση, αντίσταση έξω από την αυταρχική κουλτούρα, όπως σε διαδηλώσεις πολιτών, εργαζομένων, αναρχικών και άλλων ομάδων ακτιβιστών".
Οι σοβαρές επιστημονικές συναθροίσεις συνήθως δεν περιλαμβάνουν καλέσματα για μαζική πολιτική αντίσταση, πόσο μάλλον για άμεση δράση και σαμποτάζ. Αλλά και πάλι, ο Werner δεν ζητούσε ακριβώς αυτό. Απλώς παρατηρούσε ότι η μαζική εξέγερση του κόσμου αποτελεί την πηγή της "τριβής"που επιχειρεί να σταματήσει την οικονομική μηχανή που δρα ανεξέλεγκτα. Γνωρίζουμε ότι παρελθοντικά κοινωνικά κινήματα "έχουν τεράστια επίδραση στο πώς οι κυρίαρχοι πολιτισμοί εξελίχθηκαν", διαπιστώνει. "Αν σκεφτόμαστε το μέλλον της γης και τηςσυνύπαρξής μας με το περιβάλλον, πρέπει να συμπεριλάβουμε την αντίσταση ως μέρος της δύναμής μας". Και αυτό, όπως υποστήριξε ο Werner, δεν είναι θέμα άποψης αλλά "πραγματικά θέμα γεωφυσικής".
Αρκετοί επιστήμονες έχουν βγει στους δρόμους παρακινημένοι από τα αποτελέσματα των ερευνών τους. Φυσικοί, αστρονόμοι, γιατροί και βιολόγοι έχουν οργανώσει κινήματα κατά των πυρηνικών όπλων, της πυρηνικής ενέργειας, του πολέμου και της χημικής ρύπανσης. Και το Νοέμβριο του 2012, η Nature δημοσίευσε έναν σχολιασμό του Jeremy Grantham, με το οποίο παρότρυνε τους επιστήμονες να ακολουθήσουν την παράδοσή του και να "συλληφθούν αν είναι απαραίτητο", επειδή η αλλαγή του κλίματος "δεν είναι μόνο η κρίση των ζωών μας αλλά και η κρίση του είδους μας"
Πάντως, ο Werner δεν λέει ότι η έρευνα τον οδήγησε στο να αναλάβει δράση για να σταματήσει μια συγκεκριμένη πολιτική. Λέει ότι η έρευνά του δείχνει ότι ολόκληρο το οικονομικό μοντέλο μας αποτελεί απειλή στην οικολογική σταθερότητα. Και πράγματι η αντίσταση σε αυτό το μοντέλο είναι ο καλύτερος τρόπος της ανθρωπότητας να αποφύγει την καταστροφή.
Δεν είναι μόνος του σε αυτό το δύσκολο έργο. Ο Werner είναι μέρος μιας μικρής αλλά με ολοένα μεγαλύτερη επιρροή ομάδας επιστημόνων, των οποίων η έρευνα τούς οδηγεί σε αντίστοιχα συμπεράσματα. Και για όποιον επαναστάτη ονειρεύτηκε ποτέ να αντισταθεί στην παρούσα οικονομική σειρά, το έργο αυτό θα ήταν μοναδικού ενδιαφέροντος, επειδή υπονομεύει το σκληρό σύστημα για κάτι καινούριο, που δεν σχετίζεται πια με απλή ιδεολογική προτίμηση, αλλά περισσότερο με την προστασία του ανθρώπινου είδους.
Ο Βρετανός Kevin Anderson, αναπληρωτής διευθυντής στο Tyndall Centre Έρευνας για την Κλιματική Αλλαγή, έχει ηγετικό ρόλο σε κάποιες νέες επαναστάσεις επιστημόνων. Απευθυνόμενος σε όλα τα μέλη του Τμήματος Διεθνούς Ανάπτυξης του Συμβουλίου του Μάντσεστερ, ο Anderson έχει ξοδέψει περισσότερο από μία δεκαετία να μεταφράζει υπομονετικά τις επιπτώσεις της τελευταίας επιστημονικής έρευνας για το κλίμα σε πολιτικούς, οικονομολόγους και ακτιβιστές. Με σαφείς και κατανοητούς όρους, καθορίζει έναν αυστηρό χάρτη που υποδεικνύει την διατήρηση της αύξησης της παγκόσμιας θερμοκρασίας στους 2 βαθμούς Κελσίου, ένας στόχος που θα ξόρκιζε την καταστροφή.
Τα τελευταία χρόνια, όμως, τα χαρτιά και οι διαφάνειες του Anderson έχουν γίνει ακόμα πιο αφυπνιστικά. Κάτω από τίτλους όπως "Κλιματική Αλλαγή: Πηγαίνοντας πέρα από το επικίνδυνο... Σκληροί αριθμοί και πενιχρές ελπίδες", διαπιστώνει ότι οι πιθανότητες να παραμείνουμε σε ασφαλή επίπεδα θερμοκρασίας μειώνονται ταχύτατα.
Με την συνάδελφό του, Alice Bows, ειδική σε θέματα μετριασμού της κλιματικής αλλαγής στο Κέντρο Tyndall, ο Anderson διαπιστώνει ότι έχουμε χάσει τόσο χρόνο σε πολιτική στασιμότητα και αδύναμες κλιματικές πολιτικές που τώρα αντιμετωπίζουμε χτυπήματα τόσο δραστικά που αμφισβητούν τη θεμελιώδη λογική της ιεράρχησης της αύξησης του ΑΕΠ πάνω απ'όλα.
Ο Anderson και η Bows μάς ενημερώνουν ότι ο συχνά αποκαλούμενος μακροπρόθεσμος στόχος μείωσης – 80% μείωση των εκπομπών αέριων ρύπων κάτω από τα επίπεδα του 1990 μέχρι το 2050 – έχει επιλεχθεί ξεκάθαρα για λόγους πολιτικής σκοπιμότητας και δεν έχει "καμία επιστημονική βάση". Αυτό συμβαίνει επειδή οι επιπτώσεις του κλίματος δεν έρχονται μόνο από ό, τι εκπέμπουμε σήμερα και αύριο, αλλά από όλες τις εκπομπές που συσσωρεύονται στην ατμόσφαιρα με το χρόνο. Και μας προειδοποιούν ότι με το να επικεντρωνόμαστε στους στόχους που αφορούν σε 3-4 δεκαετίες αργότερα – αντί να κοιτάμε τι μπορούμε να κάνουμε για να κόψουμε τον άνθρακα εντελώς και άμεσα – ρισκάρουμε να επιτρέψουμε σε όλες μας τις εκπομπές να συνεχίσουν για χρόνια.
Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο οι Anderson και Bows υποστηρίζουν ότι, αν οι κυβερνήσεις των αναπτυγμένων χωρών σοβαρολογούν για τον μακροπρόθεσμο στόχο της μείωσης της θερμοκρασίας και αν η μείωση αυτή θα ισχύσει ισότιμα για κάθε χώρα, τότε οι μειώσεις πρέπει να είναι πολύ μεγαλύτερες και να γίνουν πολύ πιο σύντομα.
Για να έχουμε ακόμα και 50-50 πιθανότητες να φτάσουμε τον στόχο των 2 βαθμών Κελσίου (ο οποίος, όπως αυτοί και πολλοί άλλοι επισημαίνουν, ήδη περιλαμβάνει την αντιμετώπιση επιβλαβών κλιματικών επιπτώσεων), οι εκβιομηχανισμένες χώρες πρέπει να αρχίσουν να μειώνουν τις εκπομπές αερίων ρύπων στο 10% περίπου το χρόνο – και πρέπει να αρχίσουν άμεσα. Όμως, οι Anderson και Bows πάνε παρακάτω, υπογραμμίζοντας ότι αυτός ο στόχος δεν μπορεί να επιτευχθεί μέσα από τη μέτρια τιμολόγηση του διοξειδίου του άνθρακα ή τις "πράσινες"λύσεις που συχνά υποστηρίζουν οι μεγάλες "πράσινες"ομάδες. Τα μέτρα αυτά θα βοηθήσουν αλλά δεν αρκούν: μία 10% μείωση εκπομπών αερίων ρύπων, χρόνο με το χρόνο, κυριολεκτικά δεν έχει προηγούμενο από τότε που αρχίσαμε να τροφοδοτούμε τις οικονομίες μας με άνθρακα. Συγκεκριμένα, οι μειώσεις πάνω από 1% το χρόνο "έχουν συνδεθεί ιστορικά μόνο με οικονομική ύφεση ή αναταραχή", όπως είπε ο οικονομολόγος Nicholas Stern το 2006.
Ακόμα και μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, δεν έγιναν μειώσεις (οι πρώην σοβιετικές χώρες είχαν ετήσιες μειώσεις της τάξης του 5% σε μια περίοδο 10 χρόνων). Οι μειώσεις δεν έγιναν μέχρι την κρίση της Wall Street το 2008 (πλούσιες χώρες βίωσαν περίπου 7% μείωση ανάμεσα στο 2008 και το 2009, αλλά οι δικές τους εκπομπές άνθρακα ανέκαμψαν το 2010, ενώ οι εκπομπές στην Κίνα και την Ινδία συνέχισαν να αυξάνονται). Μόνο μετά το μεγάλο κραχ του 1929, για παράδειγμα, οι Ηνωμένες Πολιτείες επιχείρησαν τη μείωση των εκπομπών για αρκετά συνεχόμενα χρόνια και για ποσοστό πάνω από 10% ετησίως – ήταν, όμως η χειρότερη οικονομική κρίση της σύγχρονης εποχής.
Αν θέλουμε να αποφύγουμε αυτή την καταστροφής, επιτυγχάνοντας τους στόχους μας όπως τους υπαγορεύει η επιστήμη, η μείωση του άνθρακα πρέπει να γίνει προσεκτικά μέσα από αυτό που οιAnderson και Bows περιγράφουν ως "ριζικές και άμεσες στρατηγικές υπανάπτυξης στις ΗΠΑ, την Ευρώπη και άλλα πλούσια έθνη". Κάτι το οποίο είναι καλό, με εξαίρεση το γεγονός ότι έχουμε ένα οικονομικό σύστημα που τοποθετεί την ανάπτυξη του ΑΕΠ πάνω από οτιδήποτε άλλο, παραβλέποντας τις συνέπειες για τον άνθρωπο και το περιβάλλον.
Αυτό, λοιπόν, που οι Anderson και Bows λένε είναι ότι προλαβαίνουμε ακόμα να αποφύγουμε την καταστροφική υπερθέρμανση, αλλά όχι μέσα από τους κανόνες του καπιταλισμού όπως είναι κατασκευασμένοι τώρα. Ίσως αυτό είναι το καλύτερο επιχείρημα που είχαμε ποτέ για να αλλάξουμε αυτούς τους κανόνες.
Σε ένα δοκίμιο του 2012 που δημοσιεύτηκε στην επιστημονική εφημερίδα Nature Climate Change, οι Anderson και Bows κατηγόρησαν πολλούς συναδέλφους τους, επειδή δεν ξεκαθάρισαν ποιες αλλαγές πρέπει να γίνουν σε ό,τι αφορά το κλίμα. Αξίζει να παρατεθεί το παρακάτω κομμάτι:
"... σε σενάρια σχετικά με τις εκπομπές αερίων ρύπων, οι επιστήμονες έχουν υποτιμήσει επανειλημμένα τις επιπτώσεις των αναλύσεων τους. Όταν πρόκειται για την αποφυγή μίας αύξησης των 2 βαθμών Κελσίου, το "αδύνατο"μεταφράζεται σε "δύσκολο αλλά εφικτό", ενώ το "επείγον και ριζοσπαστικό"εμφανίζεται ως "πρόκληση" - όλα αυτά για να κατευνάσουν τον θεό των οικονομικών (ή, ακριβέστερα, τη χρηματοδότηση)".
Με άλλα λόγια, προκειμένου να εμφανιστούν λογικοί μέσα στους νεοφιλελεύθερους οικονομικούς κύκλους, οι επιστήμονες έχουν απενεχοποιήσει τις επιπτώσεις της έρευνάς τους. Τον Αύγουστο του 2013, ο Anderson ήταν πρόθυμος να γίνει ακόμα πιο αμβλύς, γράφοντας ότι: "ίσως το 1992 ή με την αλλαγή της χιλιετίας, η μείωση των 2 βαθμών Κελσίου θα μπορούσε να επιτευχθεί μέσα από σημαντικές εξελικτικές αλλαγές μέσα στην πολιτικοοικονομική ηγεμονία. Όμως, η κλιματική αλλαγή είναι ένα αθροιστικό ζήτημα. Τώρα, το 2013, όσοι ανήκουμε στα (μετα-)βιομηχανικά έθνη αντιμετωπίζουμε μία διαφορετική προοπτική. Η συνεχής και συλλογική σπατάλη διοξειδίου του άνθρακα έχει ξοδέψει κάθε πιθανότητα "επαναστατικής αλλαγής". Σήμερα, μετά από δύο δεκαετίες ψεμμάτων, ο προϋπολογισμός των 2 βαθμών Κελσίου που απομένει υπαγορεύει αυτή την "επαναστατική αλλαγή"σε ο,τι αφορά την πολιτικοοικονομική ηγεμονία".
Δε θα έπρεπε να προξενεί έκπληξη το γεγονός ότι κάποιοι επιστήμονες είναι λίγο τρομοκρατημένοι από τις ριζοσπαστικές συνέπειες ακόμα και της ίδιας τους της έρευνας. Οι περισσότεροι από αυτούς έκαναν απλώς ήσυχα τη δουλειά τους μετρώντας πυρήνες πάγων, λειτουργώντας μοντέλα παγκόσμιου κλίματος και μελετώντας την αύξηση της οξύτητας των ωκεανών, μόνο για να ανακαλύψουν, όπως το περιγράφει ο Αυστραλιανός ειδικός και συγγραφέας, Clive Hamilton, ότι "άθελά τους αποσταθεροποιούσαν την πολιτική και κοινωνική τάξη".
Υπάρχουν, όμως, πολλοί άνθρωποι που είναι πλήρως ενήμεροι για την επαναστατική φύση της κλιματικής επιστήμης. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο κάποιες κυβερνήσεις που αποφάσισαν να αναιρέσουν τις δεσμεύσεις τους για χάρη της αύξησης του άνθρακα, έπρεπε να βρουν ακόμα πιο τραχείς τρόπους να εκφοβίσουν και να κλείσουν τα στόματα των επιστημόνων. Στην Βρετανία, αυτή η στρατηγική γίνεται ολοένα και πιο προφανής, με τον Ian Boyd, επικεφαλής επιστημονικό σύμβουλο στο Υπουργείο Περιβάλλοντος, Τροφίμων και Αγροτικών Υποθέσεων, να γράφει πρόσφατα ότι οι επιστήμονες πρέπει να αποφύγουν "να προτείνουν ότι οι πολιτικές τους είναι είτε σωστές είτε λανθασμένες"και ότι θα έπρεπε να εκφράζουν τις απόψεις τους "με το να συνεργάζονται με συμβούλους (όπως εγώ) και με το να είναι η φωνή της λογικής στη δημόσια σφαίρα".
Αν θέλετε να ξέρετε που οδηγεί αυτό, δείτε τι συμβαίνει στον Καναδά, όπου ζω. Η κυβέρνηση των Συντηρητικών του Stephen Harper έχει κάνει τόσο καλή δουλειά με το να φιμώνει επιστήμονες και να σταματάει έργα κριτικής έρευνας, που, τον Ιούλιο του 2012, μερικές χιλιάδες επιστήμονες και υποστηρικτές πραγματοποίησαν μία παρωδία κηδείας στην Οτάβα, όπου θρηνούσαν "το θάνατο των αποδείξεων". Τα πλακάτ τους έγραφαν "Δεν υπάρχει επιστήμη, δεν υπάρχει απόδειξη, δεν υπάρχει αλήθεια".
Όμως, η αλήθεια βγαίνει προς τα έξω έτσι ή αλλιώς. Το γεγονός ότι το κυνήγι του κέρδους και της ανάπτυξης αποσταθεροποιεί τη ζωή πάνω στη γη δεν είναι πια κάτι που πρέπει να διαβάσει κανείς σε επιστημονικά περιοδικά. Τα πρώιμα σημάδια ξεδιπλώνονται μπροστά στα μάτια μας και όλο και περισσότεροι από εμάς αντιδρούμε ανάλογα. Στο μοντέλο του Brad Werner, αυτή είναι η τριβή που χρειάζεται για να μειώσει τις δυνάμεις της αποσταθεροποίησης – ο μεγάλος ακτιβιστής Bill McKibben το ονομάζει "τα αντισώματα που αγωνίζονται ενάντια στον αυξανόμενο πυρετό του πλανήτη"
Δεν είναι επανάσταση, αλλά είναι μια αρχή. Και ίσως έτσι κερδίσουμε αρκετό χρόνο μέχρι να βρούμε έναν τρόπο να ζήσουμε πάνω σε αυτόν τον πλανήτη, χωρίς να τον γαμάμε.