Οι αιτίες και υπεύθυνοι
Το κρίσιμο ερώτημα είναι πως προέκυψαν αυτά τα χρέη; Ασφαλώς τα «κόκκινα» χρέη σε τράπεζες και εφορίες, δεν είναι καινούργιο φαινόμενο. Σε τέτοιο όμως ύψος είναι κάτι πρωτοφανές. Τα «κόκκινα» δάνεια από 4,5% του συνόλου των δανείων το 2007, ανέβηκαν στο 9,5% το 2009, στο 23,6% των το 2012 και 30% το 2013. Η ανεξέλεγκτη πιστωτική επέκταση (λόγω «απορρύθμισης» χρηματοπιστωτικών σχέσεων και αύξηση δανεισμού μετά την ένταξη στην ευρωζώνη), παρατεταμένη κρίση, μείωση μισθών και συντάξεων, «λουκέτα», ασυδοσία «εχόντων και κατεχόντων», κά, αποτέλεσαν κύριες αιτίες δημιουργίας κόκκινων δανείων. Πολιτικά υπεύθυνοι, οι αστικές κυβερνήσεις, κυρίως ΝΔ και ΠΑΣΟΚ και η τρόϊκα (ΕΕ-ΕΚΤ-ΔΝΤ). Από την άλλη τα χρέη στις εφορίες, είναι αποτέλεσμα της φοροκλοπής από τη μια, δημοσίων εσόδων από εύπορα στρώματα και της φοροεπιδρομής από την άλλη, κατά των λαϊκών στρωμάτων. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, το 2013 σε σύνολο 2.400.000 οφειλετών του δημοσίου, οι 2.300.000 με χρέη ως 3.000 € όφειλαν συνολικά 1,1 δις €, οι 100.000 με χρέη από 3.000-300.000 € όφειλαν 3 δις €, ενώ 5.770 φυσικά και νομικά πρόσωπα, χρωστούσαν 17,6 δις και άλλοι 1.500 μεγαλοοφειλέτες 35 δις €.! Κατά συνέπεια κυβερνητικές πολιτικές, η ασυδοσία των πλούσιων στρωμάτων (χρηματιστική ελίτ, κά), οι πολιτικές Μνημονίου, έχουν βασική ευθύνη για τη διόγκωση του Ιδιωτικού Χρέους.
Πολιτικές αντιμετώπισης των «κόκκινων» χρεών
Για τα «κόκκινα δάνεια» ψηφίστηκε ο Ν/3869/10 (νόμος Κατσέλη) και σε συνέχεια ο Ν/4161/13, χωρίς όμως να επιλύσουν το πρόβλημα, δεδομένου ότι τα λίγα θετικά των ρυθμίσεων, «κώλυσαν» στις χρονοβόρες δικαστικές διαδικασίες, ενώ η κρίση παράγει συνεχώς νέα «κόκκινα» δάνεια. Έτσι κάτω από την πίεση των τραπεζών ψηφίστηκε στο τέλος 2013 νέος νόμος που προβλέπει μερική απελευθέρωση πλειστηριασμών ως τέλος 2014 και πλήρη από 1.1.15 με βάση το ιρλανδικό μοντέλο. Ειδικότερα επιτρέπονται πλέον οι πλειστηριασμοί πρώτης κατοικίας, με εξαίρεση εκείνες που πληρούν τέσσερις προϋποθέσεις: Α) αξία κύριας κατοικίας ως 200.000 €, Β) ετήσιο καθαρό οικογενειακό εισόδημα μέχρι 35.000 € με μικρή προσαύξηση 10% για τους πολύτεκνους, Γ) συνολικά αξία κινητής και ακίνητης περιουσίας ως 270.000 €, όπου το σύνολο των καταθέσεων και κινητών αξιών δεν υπερβαίνει τα 15.000 €, ενώ εξαιρείται το αυτοκίνητο, Δ) ο δανειολήπτης υποχρεούται να καταβάλει ελάχιστη μηνιαία δόση με βάση το εισόδημα (10% ως 15.000 € και 20% για υπερβάλλον ως 35.000 €). Σε περίπτωση που ο οφειλέτης δεν καταβάλλει για τρεις μήνες τις δόσεις, αίρεται η απαγόρευση πλειστηριασμού. Εξαιρούνται μόνο από την καταβολή της δόσης οι άνεργοι που έχουν μοναδικό εισόδημα το επίδομα ανεργίας.
Πρόκειται για ένα πλαίσιο που βάζει ένα προσωρινά φραγμό στη βουλιμία των τραπεζών, ενώ ταυτόχρονα διασφαλίζει την εξόφληση δανείων, χωρίς όμως να προστατεύει σε κάθε περίπτωση την πρώτη κατοικία ως κοινωνικό αγαθό. Πολύ περισσότερο δεν δίνει λύση στην υπερχρέωση λαϊκών νοικοκυριών που δεν μπορούν να εξοφλήσουν το δάνειο παρ’ ότι διαθέτουν πρώτη κατοικία μεγαλύτερης ίσως αξίας από 200.000 €, ούτε προβλέπει αναπροσαρμογή (κούρεμα) του δανείου στο ύψος της πραγματικής σημερινής αξίας της κατοικίας λόγω εσωτερικής υποτίμησης. Όσον αφορά τους πλειστηριασμούς για χρέη στο δημόσιο, δεν υπάρχει καμιά απολύτως προστασία, γιαυτό και οι πλειστηριασμοί πρώτης κατοικίας δεν έχουν σταματήσει, ούτε πρόκειται να σταματήσουν το 2014.
Εναλλακτική πολιτική με …..λογική «Σεισάχθειας»
Η αντιμετώπιση της «υπερχρέωσης» των λαϊκών νοικοκυριών και μικροεπιχειρήσεων, για δάνεια πρώτης κατοικίας, απαιτεί πρώτον, την αντιμετώπιση της υπερχρέωσης με λογική ….«Σεισάχθειας» και δεύτερον, την ανατροπή της πολιτικής των Μνημονίων, σε κατεύθυνση προοδευτικής εξόδου από την κρίση. Σε ότι αφορά το πρώτο, χρειάζεται απαγόρευση πλειστηριασμών πρώτης κατοικίας και διαγραφή «κόκκινων δανείων» και χρεών προς εφορίες, με οικονομικά και κοινωνικά κριτήρια. Ειδικότερα:
Α) Διαγραφή χρεών (τράπεζες και εφορία) σε ευπαθείς ομάδες (χρόνια άνεργους, πάσχοντες, ανάπηρους, υπερήλικες, κά) που έχουν εισόδημα κάτω από το όριο φτώχειας (7.500 € ατομικό ή 15.000 για τετραμελή οικογένεια).
Β) Μερική διαγραφή δανείου και ευνοϊκή ρύθμιση χρεών σε όσους έχουν υποστεί μεγάλη μείωση εισοδήματος, έτσι ώστε η μηνιαία δόση να μην ξεπερνάει 30% του διαθέσιμου πραγματικού εισοδήματος από όλες τις πηγές, ενώ η αξία της περιουσία τους δεν υπερβαίνει τις 200.000 €. Η παραπάνω ρύθμιση αφορά (φυσικά πρόσωπα, μικροεπιχειρήσεις, μικρές αγροτικές εκμεταλλεύσεις, κά).
Γ) Αναπροσαρμογή του ύψους των ενυπόθηκου δανείων (για ποσό ως 200.000 ευρώ), στο ύψος της σημερινής εμπορικής αξίας των ακινήτων.
Δ) Ρύθμιση κόκκινων δανείων μικρομεσαίων επιχειρήσεων με ευνοϊκούς όρους (χαμηλό επιτόκιο, παράταση χρόνου εξόφλησης και απομείωση τους υπολογίζοντας τη μείωση του τζίρου), ενώ σε περίπτωση αναγκαστικής ρευστοποίησης περιουσιακών στοιχείων, να εξαιρείται η πρώτη κατοικία έως 200.000 €. Για τις μεγάλες επιχειρήσεις εφαρμογή του πτωχευτικού δικαίου και ριζική αλλαγή του γιατί εμπεριέχει πολλές προνομιακές διατάξεις.
Ε) Δημιουργία με πυρήνα το «Ταμείο Παρακαταθηκών και Δανείων», δημόσιου φορέα στεγαστικής πίστης, για προώθηση προγραμμάτων λαϊκής στέγης, καταγραφή οικιστικού αποθέματος (άδεια διαμερίσματα) με στόχο την εξασφάλιση, σε συνεργασία με την Αυτοδιοίκηση, κατοικίας σε αστέγους και φτωχές πολυμελείς οικογένειες που διαβιούν σε άθλιες συνθήκες.
Όσον αφορά το κρίσιμο θέμα της κάλυψης της ζημιάς των τραπεζών, έχουμε το «μαξιλαράκι» του υπολοίπου ανακεφαλαιοποίησης των τραπεζών (8 δις €), ενώ για τις εφορίες από πάταξη της φοροδιαφυγής. Ωστόσο για συνολική εξυγίανση των τραπεζών και σταμάτημα της παραγωγής «κόκκινων δανείων», χρειάζεται κατάργηση Μνημονίου, διαγραφή δημόσιου χρέους τουλάχιστον 70%, εθνικοποίηση-κοινωνικοποίηση τραπεζών και ριζική στροφή στην ασκούμενη οικονομική πολιτική από μια αριστερή κυβέρνηση.
O Γιάννης Τόλιος είναι διδάκτωρ οικονομικών και μέλος της ΚΕ του ΣΥΡΙΖΑ