H εξέγερση στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη στέλνει «μηνύματα» στα Βαλκάνια

Πάνος Πέτρου-  Η εργατική-λαϊκή εξέγερση στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη αποτελεί ένα εξαιρετικά σπουδαίο γεγονός για το κίνημα και την Αριστερά διεθνώς, αλλά ιδιαίτερα στα Βαλκάνια. Ξε­κί­νη­σε από τον αγώνα των απο­λυ­μέ­νων ερ­γα­τών στην Τούζ­λα, αγκα­λιά­στη­κε από τη νε­ο­λαία και τα λαϊκά στρώ­μα­τα, εξα­πλώ­θη­κε στις με­γα­λύ­τε­ρες πό­λεις της χώρας, προ­κά­λε­σε αί­σθη­ση όταν ξέ­σπα­σε ορ­γι­σμέ­να ενά­ντια στα κυ­βερ­νη­τι­κά και τα κομ­μα­τι­κά κτί­ρια, προ­κά­λε­σε πα­ραι­τή­σεις αρ­κε­τών το­πι­κών κυ­βερ­νή­σε­ων (στα κα­ντό­νια), αλλά η πιο εν­δια­φέ­ρου­σα και ελ­πι­δο­φό­ρα πτυχή του έχει απο­σιω­πη­θεί: Οι δια­δι­κα­σί­ες που ανα­πτύσ­σει, τα αι­τή­μα­τα που δια­τυ­πώ­νει και το συ­νο­λι­κό­τε­ρο πο­λι­τι­κό του μή­νυ­μα για την πε­ριο­χή, είναι τε­ρά­στιας ση­μα­σί­ας.
Οι «Ολο­μέ­λειες»
Στην Τούζ­λα, το «λίκνο» της εξέ­γερ­σης, οι «ερ­γά­τες και πο­λί­τες της Τούζ­λα», αμέ­σως μετά την ανα­τρο­πή της κυ­βέρ­νη­σης του κα­ντο­νιού, συ­γκρό­τη­σαν το λε­γό­με­νο «Plenum» («Ολο­μέ­λεια») της πόλης. Σύ­ντο­μα αντί­στοι­χες «Ολο­μέ­λειες» (ή από­πει­ρες για κάτι πα­ρεμ­φε­ρές) ξε­πε­τά­χθη­καν σε μια σειρά πό­λεις: Στο Σα­ρά­γε­βο, το Μπρί­τσκο, το Μό­σταρ, το Μπί­χατς, τη Ζέ­νι­τσα.

Οι «Ολο­μέ­λειες» είναι λαϊ­κές συ­νε­λεύ­σεις, οι οποί­ες γί­νο­νται τα­κτι­κά, στις οποί­ες συμ­με­τέ­χει και παίρ­νει το λόγο όποιος το επι­θυ­μεί, οι οποί­ες απο­φα­σί­ζουν με ψη­φο­φο­ρί­ες και ορί­ζουν οι ίδιες τους «εκ­προ­σώ­πους» τους -όταν κάτι τέ­τοιο χρειά­ζε­ται (κυ­ρί­ως για τις δη­λώ­σεις στα μί­ντια). Πρό­κει­ται για ερ­γα­λεία αυ­τό-ορ­γά­νω­σης και αυ­τό-εκ­παί­δευ­σης των «από κάτω» τα οποία αν στα­θε­ρο­ποι­η­θούν και διευ­ρυν­θούν μπο­ρούν να παί­ξουν κα­τα­λυ­τι­κό ρόλο για τη συ­νέ­χεια του κι­νή­μα­τος.

Σε αντί­θε­ση με το όνομά τους, φυ­σι­κά δεν εμπλέ­κουν το «σύ­νο­λο του πλη­θυ­σμού», αντί­θε­τα σε αυτές συμ­με­τέ­χουν οι αγω­νι­στι­κές μειο­ψη­φί­ες. Αλλά δεν πρό­κει­ται για αμε­λη­τέ­ες μειο­ψη­φί­ες (πχ μια χού­φτα ακτι­βι­στών ή πα­νε­πι­στη­μια­κών). Εκα­το­ντά­δες ή και χι­λιά­δες άν­θρω­ποι συμ­με­τέ­χουν και η τα­ξι­κή σύν­θε­ση που τους δί­νουν, κα­θο­ρί­ζει σε ένα βαθμό και το πε­ριε­χό­με­νό τους. Η Μα­ρί­να Άντιτς, σε άρθρο κρι­τι­κής προς την εμ­μο­νή των μί­ντια να πα­ρου­σιά­ζουν μόνο τις από­ψεις κά­ποιων δια­νο­ου­μέ­νων για τo τι είναι τα «πλέ­νουμ» («συλ­λο­γι­κή αυ­το­κά­θαρ­ση» και άλλα ευά­ε­ρα και ευ­ή­λια) το θέτει εξαι­ρε­τι­κά:

«Γι’ αυτό, φα­ντά­ζο­μαι, κα­νείς δεν σκέ­φτη­κε τη σύν­δε­ση ανά­με­σα σε όσα έγι­ναν στο πλέ­νουμ στο Σα­ρά­γε­βο και στην απερ­γία των 140 ερ­γα­ζο­μέ­νων στο ξε­νο­δο­χείο Holiday. Δη­λα­δή να δεί­ξει ότι αυτά τα πλέ­νουμ δη­μιουρ­γή­θη­καν ακρι­βώς με στόχο να ορ­γα­νώ­σουν ένα πιο εποι­κο­δο­μη­τι­κό είδος εξέ­γερ­σης από την αρ­χι­κή αυ­θόρ­μη­τη που αγκά­λια­σε όλη τη Βοσ­νία την πε­ρα­σμέ­νη βδο­μά­δα. Και με μια τέ­τοια ορ­γά­νω­ση, να προ­κα­λέ­σουν βα­σι­κές αλ­λα­γές στην κοι­νω­νία όπως το να μην επι­τρέ­πε­ται πια σε έναν ξε­νο­δό­χο να κρατά 140 ερ­γα­ζό­με­νους σαν σκλά­βους επί μήνες! Δεν σκέ­φτη­κε επί­σης κα­νέ­νας να συν­δέ­σει το πλέ­νουμ του Μό­σταρ με την ντρο­πια­στι­κή, δειλή επί­θε­ση στον Γιό­ζιπ Μί­λιτς, τον πρό­ε­δρο της Ένω­σης Ανε­ξάρ­τη­των Ερ­γα­τι­κών Συν­δι­κά­των στην Ομο­σπον­δία της Βοσ­νί­ας και Ερ­ζε­γο­βί­νης. Ενώ οι φα­σί­στες με τα ρό­πα­λα κα­τα­λα­βαί­νουν πολύ καλά ποιοι, γιατί και πώς είναι υπεύ­θυ­νοι για την εξέ­γερ­ση, αυτό το μά­θη­μα δια­φεύ­γει από τα Βοσ­νια­κά μί­ντια. Το ίδιο και στην Τούζ­λα, όπου μπο­ρείς να βρεις δε­κά­δες δη­λώ­σεις του κα­θη­γη­τή Ντα­μίρ Αρ­σέ­νιε­βιτς, πριν ακού­σεις έστω μια συ­νέ­ντευ­ξη με τους ερ­γά­τες της Dita ή με κά­ποιο άλλο θύμα αυτού του συ­στή­μα­τος.

Αυτό που χά­νε­ται είναι πως το πλέ­νουμ είναι πρώτα και κύρια μια συ­νά­ντη­ση πο­λι­τών, όχι με στόχο την ίδια τη συ­νά­ντη­ση, αλλά ρητά για την επί­τευ­ξη κά­ποιου άλλου στό­χου. Αυτοί οι άν­θρω­ποι στα πλέ­νουμ δεν συμ­με­τέ­χουν για να “συ­μπλη­ρώ­σουν την αντι­προ­σω­πευ­τι­κή δη­μο­κρα­τία”, ούτε για να πουν τα πα­ρά­πο­νά τους –αυτό το τε­λευ­ταίο είναι ένα άθλη­μα τόσο καλά ανε­πτυγ­μέ­νο στις κα­φε­τέ­ριες του Σα­ρά­γε­βο που οι άν­θρω­ποι δεν χρειά­ζο­νται αφορ­μή για να ασχο­λη­θούν με αυτό. Αυτές οι χι­λιά­δες άν­θρω­ποι που εμ­φα­νί­στη­καν απόψε στην Αί­θου­σα Νέων στο Σα­ρά­γε­βο ήρθαν για να σχε­διά­σουν την επό­με­νη κί­νη­σή τους: Η φωτιά άναψε στην Τούζ­λα πριν μια βδο­μά­δα: Οι άν­θρω­ποι βρί­σκο­νται στους δρό­μους εδώ και 8 μέρες: Αλλά τώρα ο αυ­θορ­μη­τι­σμός πρέ­πει να ορ­γα­νω­θεί σε ένα πρό­γραμ­μα, σε ένα σχέ­διο με το οποίο οι άν­θρω­ποι θα μπο­ρέ­σουν να κα­τα­κτή­σουν τα αι­τή­μα­τα τα οποία δια­τύ­πω­σαν χτες.

Τα αι­τή­μα­τα είναι ένα πράγ­μα: ο δρό­μος για την υλο­ποί­η­σή τους είναι άλλο. Και αυτός ακρι­βώς είναι ο σκο­πός του πλέ­νουμ: να ορ­γα­νώ­σει το πλή­θος που βρί­σκε­ται στους δρό­μους, αλλά το πιο ση­μα­ντι­κό, να βρει έναν τρόπο να ορ­γα­νώ­σει το 93% (στην Ομο­σπον­δία) ή το 88% (συ­νο­λι­κά στη Βοσ­νία-Ερ­ζε­γο­βί­νη) που υπο­στη­ρί­ζει την εξέ­γερ­ση, αλλά ακόμα πε­ρι­μέ­νει «στις άκρες», από φόβο ή από δυ­σπι­στία για το αν αυτό θα μπο­ρού­σε να πε­τύ­χει. Να τους ορ­γα­νώ­σει ώστε να συμ­με­τέ­χουν στις δια­δη­λώ­σεις και σε ένα κί­νη­μα που θα δη­μιουρ­γή­σει ένα άλλο σύ­στη­μα που μπο­ρεί να είναι πιο δί­καιο από το ση­με­ρι­νό. Αλλά αυτό το νέο σύ­στη­μα δεν έρθει ου­ρα­νο­κα­τέ­βα­το σε ένα από τα πλέ­νουμ: αντί­θε­τα, ο μι­κρός στρα­τός που συ­γκε­ντρώ­θη­κε στα πλέ­νουμ θα το ορ­γα­νώ­σει στους δρό­μους και τις πλα­τεί­ες, στους χώ­ρους δου­λειάς και τα συν­δι­κά­τα, στα πα­νε­πι­στή­μια και τα λύ­κεια, και σε τε­λι­κή ανά­λυ­ση, στα σπί­τια και τις ζωές εκεί­νου του σιω­πη­λού 88% των πο­λι­τών της Βοσ­νί­ας».

Με λίγα λόγια, οι «Ολο­μέ­λειες» είναι πο­λύ­τι­μοι χώροι «συ­γκέ­ντρω­σης δυ­νά­με­ων», μέσα από τους οποί­ους μπο­ρεί να συ­ντο­νι­στεί για πρώτη φορά ένα ερ­γα­τι­κό, πρω­το­πό­ρο δυ­να­μι­κό, ενώ προ­ο­πτι­κά (θα εξαρ­τη­θεί από πολλά, ανά­με­σά τους και η δράση αυτών των μειο­ψη­φιών) μπο­ρούν να γί­νουν όρ­γα­να αυ­τό-ορ­γά­νω­σης στα χέρια της λαϊ­κής πλειο­ψη­φί­ας.

Πέρα από τις «Ολο­μέ­λειες», ή τις συ­χνές «δια­κη­ρύ­ξεις πο­λι­τών» που βγαί­νουν από δια­δη­λω­τές, η ει­κό­να μια κοι­νω­νί­ας που «βγαί­νει από το λή­θαρ­γο» είναι συ­νο­λι­κό­τε­ρη. Από το «Δί­κτυο Γυ­ναι­κών» που δρα­στη­ριο­ποιεί­ται στο κί­νη­μα, ανα­κοι­νώ­νο­ντας πως «Ανε­ξάρ­τη­τα από το αν μι­λά­με για νέους, συ­ντα­ξιού­χους, νέες μη­τέ­ρες, άτομα με ει­δι­κές ανά­γκες, πα­ρα­με­λη­μέ­νους και εξα­πα­τη­μέ­νους ερ­γά­τες, άντρες ή γυ­ναί­κες, για τους αν­θρώ­πους από όλες αυτές τις ομά­δες η Βοσ­νία-Ερ­ζε­γο­βί­νη έχει γίνει μια χώρα που δεν τους δια­σφα­λί­ζει τα βα­σι­κά κοι­νω­νι­κά, οι­κο­νο­μι­κά, πο­λι­τι­κά δι­καιώ­μα­τα» μέχρι το κά­λε­σμα της Ένω­σης Δη­μο­σιο­γρά­φων προς τα μέλη της να μην «ρί­χνουν το βάρος σε λι­γό­τε­ρο ση­μα­ντι­κές λε­πτο­μέ­ρειες εις βάρος της ου­σί­ας της κοι­νω­νι­κής ανα­τα­ρα­χής… να μην γί­νουν φε­ρέ­φω­να των πο­λι­τι­κών, της αστυ­νο­μί­ας…» με την υπεν­θύ­μι­ση ότι «η υπο­χρέ­ω­ση των ερ­γα­ζό­με­νων στα μί­ντια είναι να βρί­σκο­νται στο πλευ­ρό των αδύ­να­μων και των στε­ρη­μέ­νων αυτής της χώρας».



Πρό­κει­ται για μια «συλ­λο­γι­κή αφύ­πνι­ση» που –όπως το έθεσε ο ακτι­βι­στής Εμίν Εμι­νά­γκιτς «μπο­ρεί να είναι η ευ­και­ρία που πε­ρι­μέ­να­με εδώ και πολύ καιρό για να επα­νει­σα­χθεί η ιδέα της τα­ξι­κής πάλης στην κοι­νω­νία της Βοσ­νί­ας-Ερ­ζε­γο­βί­νης».



Τα πο­λι­τι­κά αι­τή­μα­τα και η στάση απέ­να­ντι στην εξου­σία

Από την πρώτη σχε­δόν στιγ­μή, η εξέ­γερ­ση έχει ξε­πε­ρά­σει την λο­γι­κή της απεύ­θυν­σης αι­τη­μά­των προς τις Αρχές για να ικα­νο­ποι­η­θούν. Όλες οι «Ολο­μέ­λειες» συ­μπε­ρι­λαμ­βά­νουν στα αι­τή­μα­τά τους την πτώση της το­πι­κής τους κυ­βέρ­νη­σης, ενώ πολ­λές κα­λούν και σε ανα­τρο­πή της κε­ντρι­κής κυ­βέρ­νη­σης. Εν τω με­τα­ξύ, στον πο­λι­τι­κό λόγο των εξε­γερ­μέ­νων, δεν στο­χο­ποιεί­ται κά­ποιο κυ­βερ­νη­τι­κό κόμμα, αλλά όλο το πο­λι­τι­κό σύ­στη­μα. Η απά­ντη­ση που δί­νε­ται ως τώρα στο ζή­τη­μα της εξου­σί­ας -τόσο στη συ­γκρό­τη­ση ορ­γά­νων που θα κα­λύ­ψουν το κενό εξου­σί­ας όπου ανα­τρά­πη­κε η το­πι­κή κυ­βέρ­νη­ση, όσο και στο θέμα της αντι­κα­τά­στα­σης της υπαρ­κτής κε­ντρι­κής κυ­βέρ­νη­σης- δίνει την έμ­φα­ση στην επι­λο­γή «ακομ­μά­τι­στων», «ικα­νών», «ασυμ­βί­βα­στων» προ­σώ­πων, που «δεν έχουν ασκή­σει κυ­βερ­νη­τι­κή εξου­σία σε κα­νέ­να επί­πε­δο».



Πρό­κει­ται για το μα­ζι­κό φαι­νό­με­νο της «αντι-πο­λι­τι­κής» που έχει χα­ρα­κτη­ρί­σει πολλά κι­νή­μα­τα διε­θνώς τα τε­λευ­ταία χρό­νια. Οι δια­δη­λω­τές δεν στρέ­φο­νται τόσο ενά­ντια σε μια συ­γκε­κρι­μέ­νη πο­λι­τι­κή ενός δε­δο­μέ­νου κυ­βερ­νη­τι­κού κόμ­μα­τος, όσο στο σύ­νο­λο μιας «πο­λι­τι­κής ελίτ», την οποία βλέ­πουν ως τε­λεί­ως ξένο -και εχθρι­κό- σώμα ως προς το κοι­νω­νι­κό σύ­νο­λο. Είναι απο­τέ­λε­σμα της με­τάλ­λα­ξης των κυ­βερ­νη­τι­κών κομ­μά­των που για να υπη­ρε­τή­σουν τις πο­λι­τι­κές του κε­φα­λαί­ου στο σύγ­χρο­νο κα­πι­τα­λι­σμό υπο­χρε­ώ­νο­νται να διαρ­ρή­ξουν κάθε δεσμό με την κοι­νω­νι­κή τους βάση. Είναι ταυ­τό­χρο­να δείγ­μα της δύ­να­μης της κυ­ρί­αρ­χης ιδε­ο­λο­γί­ας, η οποία δεν εξα­φα­νί­ζε­ται αυ­τό­μα­τα ακόμα και μέσα σε εξε­γέρ­σεις: μετά από χρό­νια νε­ο­φι­λε­λευ­θε­ρι­σμού, ο μύθος του «ικα­νού τε­χνο­κρά­τη» πα­ρα­μέ­νει η λο­γι­κή εναλ­λα­κτι­κή στους «πο­λι­τι­κούς» στα μυαλά πολ­λών αν­θρώ­πων.



Ένα εχέγ­γυο απέ­να­ντι στους κιν­δύ­νους που εγκυ­μο­νεί αυτή η αντί­φα­ση είναι πως το αί­τη­μα για «ικα­νούς» συ­νο­δεύ­ε­ται συ­νή­θως από την επι­θυ­μία για πε­ρισ­σό­τε­ρη και πραγ­μα­τι­κή δη­μο­κρα­τία.



Στην πε­ρί­πτω­ση της Βοσ­νί­ας, αυτή η τάση είναι εντυ­πω­σια­κή, ιδιαί­τε­ρα σε το­πι­κό επί­πε­δο, όπου φαί­νε­ται πιο «υλο­ποι­ή­σι­μη»: Στην Τούζ­λα, η Συ­νέ­λευ­ση απαι­τεί η το­πι­κή προ­σω­ρι­νή κυ­βέρ­νη­ση τε­χνο­κρα­τών «να υπο­βάλ­λει εβδο­μα­διαία σχέ­δια και ανα­φο­ρές για τις ερ­γα­σί­ες της». Στο Σα­ρά­γε­βο, απαι­τή­θη­κε «να μην γίνει τί­πο­τε ως προς την σύν­θε­ση της νέας κυ­βέρ­νη­σης του κα­ντο­νιού έως ότου ορ­γα­νω­θεί το Πλέ­νουμ και μπο­ρέ­σει να θέσει τις γνώ­μες και τα αι­τή­μα­τά του» και η νέα το­πι­κή κυ­βέρ­νη­ση «θα πρέ­πει να συ­ντο­νί­ζε­ται με τα αι­τή­μα­τα των πο­λι­τών». Στο Μπρί­τσκο, το Πλέ­νουμ ζητά «κυ­βέρ­νη­ση ει­δι­κών», αλλά τη συ­νο­δεύ­ει με την εξής επι­χει­ρη­μα­το­λο­γία: «Ας πούμε ΟΧΙ στα πο­λι­τι­κά πα­ζά­ρια! Δεν θα υπάρ­ξουν συμ­φω­νί­ες πίσω από κλει­στές πόρ­τες, δεν θα υπάρ­ξουν εκλε­κτοί. Υπάρ­χει μόνο το Πλέ­νουμ, όπου οι πο­λί­τες μπο­ρούν μαζί να απο­φα­σί­σουν για τις λύ­σεις των προ­βλη­μά­των που αντι­με­τω­πί­ζου­με όλοι μας».



Το δεύ­τε­ρο εχέγ­γυο είναι ο τα­ξι­κός χα­ρα­κτή­ρας του κι­νή­μα­τος που δια­μορ­φώ­νει αντί­στοι­χα κοι­νω­νι­κά αι­τή­μα­τα.



Το «πρό­γραμ­μα» της εξέ­γερ­σης

Οι «Ολο­μέ­λειες» συ­νο­δεύ­ουν το αί­τη­μα για μια νέα κυ­βέρ­νη­ση, με το πρό­γραμ­μα που πε­ρι­μέ­νουν αυτή να υλο­ποι­ή­σει. Και η κα­τεύ­θυν­ση αυτού του προ­γράμ­μα­τος κι­νεί­ται σε μια κα­τεύ­θυν­ση «οι­κο­νο­μι­κής ισό­τη­τας». Στα­χυο­λο­γώ­ντας από τις λί­στες αι­τη­μά­των δια­φο­ρε­τι­κών «Ολο­με­λειών» βρί­σκου­με ανά­με­σα σε άλλα:



Ανα­γνώ­ρι­ση των συ­ντα­ξιο­δο­τι­κών και ασφα­λι­στι­κών δι­καιω­μά­των των ερ­γα­τών, έρευ­να για τα οι­κο­νο­μι­κά εγκλή­μα­τα, κα­τά­σχε­ση πα­ρα­νό­μως απο­κτη­μέ­νης ιδιο­κτη­σί­ας, ακύ­ρω­ση των προ­ω­θού­με­νων ιδιω­τι­κο­ποι­ή­σε­ων, ανα­θε­ώ­ρη­ση/επα­νε­ξέ­τα­ση των ολο­κλη­ρω­μέ­νων ιδιω­τι­κο­ποι­ή­σε­ων, απο­κα­τά­στα­ση των ερ­γα­τών των κα­τε­στραμ­μέ­νων επι­χει­ρή­σε­ων, πρό­σλη­ψη κοι­νω­νι­κών λει­τουρ­γών στα σχο­λεία, πόροι για τις άνερ­γες μη­τέ­ρες, αύ­ξη­ση συ­ντά­ξε­ων, αύ­ξη­ση της απα­σχό­λη­σης, δη­μιουρ­γία ευ­νοϊ­κών συν­θη­κών για ορ­γά­νω­ση ανε­ξάρ­τη­των συν­δι­κά­των σε όλες τις ιδιω­τι­κές επι­χει­ρή­σεις, τέρμα σε κάθε εί­δους συμ­με­το­χή στο κό­στος των υπη­ρε­σιών υγεί­ας.



Ωστό­σο ένα αί­τη­μα, από την Τούζ­λα, έχει ξε­χω­ρι­στή βα­ρύ­τη­τα: Να επι­στρα­φούν τα ερ­γο­στά­σια στους ερ­γά­τες, να τε­θούν υπό δη­μό­σιο έλεγ­χο και να ξα­ναρ­χί­σει η πα­ρα­γω­γή. Η βα­ρύ­τη­τα του συν­θή­μα­τος έχει να κάνει με την αν­θε­κτι­κό­τη­τα των φι­λε­λεύ­θε­ρων ιδεών, ιδιαί­τε­ρα σε πρώην σο­βιε­τι­κές χώρες πα­ρό­τι ο νε­ο­φι­λε­λευ­θε­ρι­σμός τις λε­η­λά­τη­σε. Σε αυτές τις χώρες (και όχι μόνο), συχνά αυ­θε­ντι­κά κι­νή­μα­τα που ζη­τού­σαν «κοι­νω­νι­κή δι­καιο­σύ­νη» κα­τέ­λη­ξαν στα χέρια φι­λε­λεύ­θε­ρων, που προ­έ­βαλ­λαν τον «υγιή αντα­γω­νι­σμό» ως εναλ­λα­κτι­κή στις «ολι­γαρ­χί­ες». Συχνά στις πρώην σο­βιε­τι­κές χώρες, τη λαϊκή οργή εκ­με­ταλ­λεύ­τη­καν αστοί πο­λι­τι­κοί που ασκού­σαν τάχα κρι­τι­κή στις «πα­ρά­νο­μες» ιδιω­τι­κο­ποι­ή­σεις που έγι­ναν με «δια­φθο­ρά» και «έλ­λειμ­μα δια­φά­νειας», για να αντι­προ­τεί­νουν μια κά­ποια «πραγ­μα­τι­κά ελεύ­θε­ρη αγορά» ή έναν «υγιή, κα­νο­νι­κό κα­πι­τα­λι­σμό». Γι’ αυτό και -μετά από χρό­νια νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρων επι­θέ­σε­ων και ιδε­ο­λο­γι­κής ηγε­μο­νί­ας- το σαφές αί­τη­μα «να επι­στρα­φούν τα ερ­γο­στά­σια στους ερ­γά­τες» απο­τε­λεί μια σπου­δαία πα­ρα­κα­τα­θή­κη για το ερ­γα­τι­κό κί­νη­μα και την Αρι­στε­ρά στα Βαλ­κά­νια, στις χώρες του πρώην ανα­το­λι­κού μπλοκ, αλλά και διε­θνώς.



Η αντιε­θνι­κι­στι­κή προ­ο­πτι­κή

Αυτός ο τα­ξι­κός χα­ρα­κτή­ρας της εξέ­γερ­σης, στέλ­νει και ένα άλλο ση­μα­ντι­κό μή­νυ­μα στα Βαλ­κά­νια, αυτό του διε­θνι­σμού. Πολ­λές εξε­γέρ­σεις σε διά­φο­ρες χώρες βρέ­θη­καν γρή­γο­ρα αντι­μέ­τω­πες με «θε­ω­ρί­ες συ­νω­μο­σί­ας» που είχαν στο επί­κε­ντρο την «εθνι­κή» ανά­γνω­ση της ιστο­ρί­ας. Στη Βοσ­νία-Ερ­ζε­γο­βί­νη, όπου ο εθνι­κι­σμός είναι χρό­νια τώρα το βα­σι­κό πο­λι­τι­κό χαρτί όλων των ελίτ (σερ­βι­κών, κρο­α­τι­κών, βοσ­νια­κών), αυτές οι θε­ω­ρί­ες ανα­πτύ­χθη­καν άμεσα, αλλά με τις αντι­φά­σεις τους έγι­ναν ανέκ­δο­το. Βόσ­νιοι Μου­σουλ­μά­νοι πο­λι­τι­κοί ισχυ­ρί­ζο­νται πως «είναι μια συ­νω­μο­σία ενά­ντια στο Βοσ­νια­κό κρά­τος!». Κρο­ά­τες πο­λι­τι­κοί κα­λούν την «κρο­α­τι­κή κοι­νό­τη­τα» σε επι­φυ­λα­κή. Οι ηγέ­τες της Σερ­βι­κής Δη­μο­κρα­τί­ας προει­δο­ποιούν πως οι δια­δη­λώ­σεις «υπο­κι­νού­νται με στόχο τη διά­λυ­ση της Σερ­βι­κής Δη­μο­κρα­τί­ας!».Όλοι μαζί, επι­κα­λού­νται κά­ποια δια­φο­ρε­τι­κά «κέ­ντρα εξου­σί­ας», τα οποία προ­φα­νώς συ­ντο­νί­στη­καν κατά τύχη για να υλο­ποι­ή­σουν απο­λύ­τως αντι­φα­τι­κούς στό­χους. Απέ­να­ντι σε αυτήν την απί­θα­νη μυ­θο­πλα­σία απα­ντά το -διά­ση­μο πια- πανό στο Μό­σταρ: Πει­νά­με σε τρεις γλώσ­σες!



Η εξέ­γερ­ση εξε­λίσ­σε­ται -αντι­κει­με­νι­κά- και ενά­ντια στο κα­τα­σκεύ­α­σμα της Συμ­φω­νί­ας του Ντέι­τον, που εμπέ­δω­σε τους εθνι­κι­στι­κούς δια­χω­ρι­σμούς που αι­μα­το­κύ­λι­σαν τη Βοσ­νία, εγκα­θι­δρύ­ο­ντας ένα πο­λύ­πλο­κο σύ­στη­μα εκ­προ­σώ­πη­σης/δια­κυ­βέρ­νη­σης που έκανε όλη την πο­λι­τι­κή ζωή έρ­μαιο των «εθνι­κών» κομ­μά­των και άφηνε στην ΕΕ τον πα­νί­σχυ­ρο ρόλο του «διαι­τη­τή». Συμ­με­τέ­χουν κυ­ρί­ως Βόσ­νιοι Μου­σουλ­μά­νοι, αλλά αυτό έχει να κάνει και με το γε­γο­νός ότι είναι μια ερ­γα­τι­κή εξέ­γερ­ση στα με­γά­λα βιο­μη­χα­νι­κά κέ­ντρα που θί­χτη­καν πε­ρισ­σό­τε­ρο από την «ανα­διάρ­θρω­ση» και σε αυτά τα κέ­ντρα οι Βόσ­νιοι Μου­σουλ­μά­νοι είναι η πλειο­ψη­φία. Ωστό­σο, στο «μικτό» Μό­σταρ, Κρο­ά­τες και Μου­σουλ­μά­νοι έκα­ψαν μαζί τα γρα­φεία των αντί­στοι­χων «εθνι­κών» τους κομ­μά­των. Οι Κρο­ά­τες δια­δη­λώ­νουν στο Λίβνο και το Ορά­σγε, ενώ ένα σερ­βο­βοσ­νια­κό συν­δι­κά­το στην Ντρ­βαρ δή­λω­σε την αλ­λη­λεγ­γύη τους στους Κρο­ά­τες δια­δη­λω­τές του Λίβνο. Στην Σερ­βι­κή Δη­μο­κρα­τία, έγινε δια­δή­λω­ση στη Μπιά­να Λούκα, βγήκε ανα­κοί­νω­ση αλ­λη­λεγ­γύ­ης στην εξέ­γερ­ση αλλά και δια­τύ­πω­σης αντί­στοι­χων αι­τη­μά­των στην Μπιέ­λι­να, ενώ η ένωση των Σερ­βο­βόσ­νιων βε­τε­ρά­νων απαί­τη­σε άμεσα μέτρα αν ο πρό­ε­δρος δεν θέλει να εξα­πλω­θεί και εκεί η εξέ­γερ­ση. Πα­ντού τα αι­τή­μα­τα είναι τα­ξι­κά και ξε­περ­νούν τους εθνι­κούς δια­χω­ρι­σμούς που κυ­ριαρ­χού­σαν στο πο­λι­τι­κό σύ­στη­μα της χώρας και επέ­τρε­παν στις ελίτ ενώ ρη­μά­ζουν τους «από κάτω» να έχουν πάντα κά­ποιον άλλο να κα­τη­γο­ρή­σουν.



Δεν είναι υπερ­βο­λή αυτό που είπε ο καλ­λι­τέ­χνης Ντα­μίρ Νίκ­σιτς: «Είναι ένα νέο πα­ρά­δειγ­μα, ένα νέο Βοσ­νια­κό πα­ρά­δειγ­μα. Με άλλα λόγια, δεν μι­λά­με πια για εθνι­κό­τη­τες, φυλές, ρά­τσες και έθνη. Τώρα μι­λά­με για τους προ­λε­τά­ριους, τους ανέρ­γους, τον εφε­δρι­κό στρα­τό της ερ­γα­σί­ας».



Με­τα­δο­τι­κό­τη­τα

Η βα­ρύ­τη­τα αυτού του μη­νύ­μα­τος ξε­περ­νά την ίδια τη Βοσ­νία. Η Τούζ­λα δεί­χνει το δρόμο στην Πο­ντ­γκό­ρι­τσα, το Ζά­γκρεμπ και το Βε­λι­γρά­δι. Τα πρώτα «σκιρ­τή­μα­τα» έχουν υπάρ­ξει. Μια δια­δή­λω­ση στην πόλη των Σκο­πί­ων, κι­νη­το­ποι­ή­σεις στο Ζά­γκρεμπ με το σύν­θη­μα «Μία ερ­γα­τι­κή τάξη – ένας κοι­νός αγώ­νας!», μια ανα­κοί­νω­ση αλ­λη­λεγ­γύ­ης-κά­λε­σμα σε με­τά­δο­ση της εξέ­γερ­σης που υπο­γρά­φε­ται από δε­κά­δες κοι­νω­νι­κές, πο­λι­τι­κές, συν­δι­κα­λι­στι­κές ορ­γα­νώ­σεις στην Κρο­α­τία, ακόμα και η ανα­κοί­νω­ση του σω­μα­τεί­ου των αστυ­νο­μι­κών του Βε­λι­γρα­δί­ου πως αν η «βοσ­νια­κή άνοι­ξη» με­τα­δο­θεί στη Σερ­βία, δεν θα την κα­τα­στεί­λουν. Για τις δυ­να­τό­τη­τες που ανοί­γει η εμπει­ρία της Βοσ­νί­ας, αξί­ζει να έχου­με υπόψη ένα ιστο­ρι­κό προη­γού­με­νο: η ιδέα του «Πλέ­νουμ» ως σώμα δη­μο­κρα­τι­κής λήψης απο­φά­σε­ων γεν­νή­θη­κε από το φοι­τη­τι­κό κί­νη­μα στο Βε­λι­γρά­δι το 2006 και πέ­ρα­σε στις φοι­τη­τι­κές κα­τα­λή­ψεις στην Κρο­α­τία το 2009, για να γίνει σή­με­ρα ερ­γα­λείο των ερ­γα­τών στη Βοσ­νία.



Θα ήταν αφε­λές να ισχυ­ρι­στεί κα­νείς πως όλα θα εξε­λι­χθούν αυ­τό­μα­τα προς το κα­λύ­τε­ρο στη Βοσ­νία και αυ­το­μά­τως σε όλα τα Βαλ­κά­νια. Ωστό­σο τέ­τοιες στιγ­μές -έμπρα­κτα πα­ρα­δείγ­μα­τα αυ­τό-ορ­γά­νω­σης, τα­ξι­κής πο­λι­τι­κής, διε­θνι­σμού- είναι ζω­τι­κές. Είναι εύ­στο­χος ο πα­ραλ­λη­λι­σμός που έκανε ο Σλα­βόι Ζίζεκ με τα πρώτα πε­ρι­στα­τι­κά συμ­φι­λί­ω­σης των στρα­τιω­τών στα χα­ρα­κώ­μα­τα του Α Πα­γκο­σμί­ου Πο­λέ­μου, για να κα­τα­δεί­ξει τη ση­μα­σία τέ­τοιων «στιγ­μών» ως εν­δεί­ξεις για τις δυ­να­τό­τη­τες που ανοί­γει το μέλ­λον.



Μια τέ­τοια εξέ­λι­ξη δεν θα είναι εύ­κο­λη στο «δύ­σβα­το» για την Αρι­στε­ρά βαλ­κα­νι­κό τοπίο, αλλά η δυ­να­μι­κή υπάρ­χει. Η Κρο­α­τία έζησε τις δικές της «δια­δη­λώ­σεις μέσω φέι­σμπουκ» το Μάρτη του 2011, δί­νο­ντας για πρώτη φορά «ακρο­α­τή­ριο» στην αντι­κα­πι­τα­λι­στι­κή Αρι­στε­ρά σε μια χώρα της πρώην Γιου­γκο­σλα­βί­ας. Το 2012-13 μια «Σλο­βε­νι­κή εξέ­γερ­ση» έριξε την κυ­βέρ­νη­ση και οδή­γη­σε στη γέν­νη­ση νέων δυ­νά­με­ων (όπως η Πρω­το­βου­λία για Δη­μο­κρα­τι­κό Σο­σια­λι­σμό). Κυ­βερ­νή­σεις έχουν ανα­τρα­πεί τα τε­λευ­ταία χρό­νια στη Βουλ­γα­ρία. Στη Σερ­βία η πάλη ενά­ντια στην νέα αντερ­γα­τι­κή νο­μο­θε­σία που απαι­τεί η ΕΕ δη­μιουρ­γεί για πρώτη φορά τις συν­θή­κες για να συ­να­ντη­θούν οι ομά­δες της αντι­κα­πι­τα­λι­στι­κής Αρι­στε­ράς και με κά­ποια πιο μα­χη­τι­κά συν­δι­κά­τα που υπάρ­χουν στη χώρα. Η Βοσ­νία-Ερ­ζε­γο­βί­νη ήρθε ως το πιο προ­ω­θη­μέ­νο βήμα αυτού του ανα­βρα­σμού.



Η Ευ­ρώ­πη, τα Βαλ­κά­νια και ο διε­θνι­σμός

Αυτή η υπαρ­κτή δυ­να­μι­κή μπο­ρεί να ξα­να­νοί­ξει με πιο πραγ­μα­τι­κούς όρους μια συ­ζή­τη­ση που δια­κό­πη­κε βίαια στο πα­ρελ­θόν, την ανα­γκαία συ­ζή­τη­ση για την ανε­ξάρ­τη­τη, αρι­στε­ρή πο­λι­τι­κή στα Βαλ­κά­νια.



Στη Βοσ­νία-Ερ­ζε­γο­βί­νη, αρι­στε­ροί ακτι­βι­στές θέ­τουν το ζή­τη­μα πως για να νι­κή­σει ο αγώ­νας που ξε­κι­νά, πρέ­πει να μπει ο στό­χος της ανα­τρο­πής του κρά­τους-Ντέι­τον, το οποίο διαιω­νί­ζει τις εθνι­κι­στι­κές δια­μά­χες και το στά­τους ιμπε­ρια­λι­στι­κού προ­τε­κτο­ρά­του, προς όφε­λος των το­πι­κών ελίτ και των Με­γά­λων Δυ­νά­με­ων. Αυτή η ανά­γκη αφορά όλα τα Βαλ­κά­νια. Από τα τέλη του 19ου αιώνα και την εποχή του «Ανα­το­λι­κού Ζη­τή­μα­τος» μέχρι σή­με­ρα, η πε­ριο­χή βα­σα­νί­στη­κε από αυτήν τη διπλή (και αλ­λη­λο­τρο­φο­δο­τού­με­νη) μά­στι­γα των αντα­γω­νι­σμών με­τα­ξύ των το­πι­κών αστι­κών τά­ξε­ων και των εκτε­τα­μέ­νων πα­ρεμ­βά­σε­ων των ιμπε­ρια­λι­στών.



Οι απει­λές του Βα­λε­ντίν Ίν­τζ­κο, Ανώ­τα­του Αντι­προ­σώ­που των Δυ­τι­κών Δυ­νά­με­ων να στεί­λει τα στρα­τεύ­μα­τα της ΕΕ στη Βοσ­νία, είναι η άλλη όψη της Συμ­φω­νί­ας Ελευ­θέ­ρου Εμπο­ρί­ου στα δυ­τι­κά Βαλ­κά­νια (Σερ­βία, Κρο­α­τία, Βοσ­νία, Μα­κε­δο­νία, Μαυ­ρο­βού­νιο, Αλ­βα­νία, Κόσ­σο­βο και Μολ­δα­βία) και των προ­γραμ­μά­των λι­τό­τη­τας που επι­βάλ­λει το ΔΝΤ σε Σλο­βε­νία, Κρο­α­τία, Βοσ­νία, Σερ­βία. Οι αστι­κές τά­ξεις της πε­ριο­χής έχουν απο­δε­χθεί αυτήν την προ­ο­πτι­κή και κοι­τά­νε να με­τριά­σουν τις (κα­τα­στρο­φι­κές) συ­νέ­πειές της, μέσα από την όξυν­ση του με­τα­ξύ τους οι­κο­νο­μι­κού αντα­γω­νι­σμού.



Μόνο η άνο­δος των ερ­γα­τι­κών αγώ­νων και η ανα­γέν­νη­ση της Αρι­στε­ράς μπο­ρούν να σπά­σουν αυτόν το φαύλο κύκλο. Στα υπό­λοι­πα Βαλ­κά­νια, τμή­μα­τα της αντι­κα­πι­τα­λι­στι­κής Αρι­στε­ράς προ­σπα­θούν να ξα­να­πιά­σουν το -κομ­μέ­νο- νήμα των πα­ρα­δό­σε­ων των Βαλ­κά­νιων επα­να­στα­τών μαρ­ξι­στών των αρχών του 20ου αιώνα που έβλε­παν στην ενό­τη­τα της ερ­γα­τι­κής τάξης των Βαλ­κα­νί­ων την απά­ντη­ση και στον αντα­γω­νι­σμό των ντό­πιων αστι­κών τά­ξε­ων και στην διαρ­κή πα­ρέμ­βα­ση των ιμπε­ρια­λι­στών υπο­στη­ρι­κτών τους, είτε από τη Δύση είτε από την Ανα­το­λή.



Όσο μα­κρι­νή κι αν δεί­χνει μια τέ­τοια προ­ο­πτι­κή, αξί­ζει να ξα­να­μπεί στο τρα­πέ­ζι. Γι’ αυτό και την εντο­πί­ζουν οι Βαλ­κά­νιοι σύ­ντρο­φοι, αλλά και διε­θνείς αρι­στε­ροί αρ­θρο­γρά­φοι. Και οι μεν και οι δε, κα­τα­πια­νό­με­νοι με τις προ­ο­πτι­κές των Βαλ­κα­νί­ων, φυ­λά­νε μια ξε­χω­ρι­στή θέση για το ρόλο που μπο­ρεί να παί­ξει το κί­νη­μα και η Αρι­στε­ρά στην Ελ­λά­δα, και σωστά. Αλλά το πα­ρά­δο­ξο είναι πως η αυτή η συ­ζή­τη­ση απου­σιά­ζει πα­ντε­λώς στην Ελ­λά­δα.



Ο Μάτε Κά­πο­βιτς, Κρο­ά­της αρι­στε­ρός αγω­νι­στής, σχο­λί­α­σε πως «εμ­φα­νώς η εξέ­γερ­ση των ερ­γα­τών και των ανέρ­γων δεν είναι πολύ θε­τι­κή εξέ­λι­ξη από την σκο­πιά του Ευ­ρω­παϊ­κού νε­ο­φι­λε­λεύ­θε­ρου στά­τους κβο, ει­δι­κά καθώς η γει­το­νι­κή Κρο­α­τία είναι το νε­ό­τε­ρο μέλ­λος της ΕΕ. Αλλά αυτό που είναι πε­ρί­ερ­γο, είναι πως η Ευ­ρω­παϊ­κή Αρι­στε­ρά πα­ρα­μέ­νει πολύ σιω­πη­λή. Αυτό δεν είναι πολύ τι­μη­τι­κό για μια πο­λι­τι­κή δύ­να­μη που αυ­τα­ρέ­σκε­ται για το διε­θνι­σμό της».



Η επι­σή­μαν­ση είναι καί­ρια. Η ευ­ρω­παϊ­κή Αρι­στε­ρά ταύ­τι­σε την Ευ­ρώ­πη με την ΕΕ, και συχνά οι επι­κλή­σεις στο διε­θνι­σμό εξα­ντλού­νται εντός της ΕΕ, μιας επι­λο­γής που τε­λι­κά είναι των «δικών μας» αστι­κών τά­ξε­ων.

Η πα­ρα­τή­ρη­ση του συ­ντρό­φου από την Κρο­α­τία είναι ένας άλλος τρό­πος να τεθεί ένα ερώ­τη­μα που έχου­με ξα­να­θέ­σει: Από πότε το «Δ» του διε­θνι­σμού ταυ­τί­ζε­ται με το «Δ» της Δύσης;