Ένα σαπιοκάραβο κι ο Πίτερ Σέλερς στην Κύπρο το 1973 Μια εξονυχιστική έρευνα με φόντο την τραγωδία της Κύπρου
Σύνοψη
«Σάντα Μπάρμπαρα» ήταν το όνομα ενός σαπιοκάραβου που πήρε τη μορφή ενός παλιού πειρατικού για τις ανάγκες μιας ταινίας. Η ταινία είχε πρωταγωνιστή τον Πήτερ Σέλλερς και γυρίστηκε στην Κερύνεια τους τελευταίους μήνες του 1973.
Η ταινία δεν βγήκε ποτέ στις αίθουσες. Στην Κύπρο, διαδόθηκε ότι η ταινία ήταν μια συγκαλυμένη επιχείρηση ξένων μυστικών υπηρεσιών στην προετοιμασία της εισβολής του τουρκικού στρατού τον Ιούλιο του 1974…
Σκηνοθεσία: Νίκος Θεοδοσίου Σενάριο: Νίκος Θεοδοσίου
Αφήγηση: Νίκος Θεοδοσίου Φωτογραφία: Γιώργος Κουρμούζας, Νίκος Θεοδοσίου, Αλέξης Κλεάνθους
Μοντάζ: Γιώργος Κουρμούζας
Ήχος: Γιώργος Κουρμούζας
Μουσική: Πολυκράτης Πολυχρονάκης
Παραγωγός: Γιώργος Κουρμούζας
Παραγωγή: Νεανικό Πλάνο
Φορμά: Betacam SP Έγχρωμο
Χρώμα: έγχρωμο
Χρόνος: 70΄
2007
![]()
Το “πειρατικό” πλοίο της ταινίας στο λιμανάκι της Κερύνειας, στο βάθος κάτω από το κάστρο. Φωτογραφία του Ανδρέα Δρουσιώτη
ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΤΑΙΝΙΑ
Αρχές Σεπτεμβρίου 1973, ένα τρικάταρτο ιστιοφόρο, που έχει διασκευαστεί σε παλιό πειρατικό καράβι στην Ελλάδα, μπαίνει στο ήρεμο λιμανάκι της Κυρήνειας. Το όνομά του είναι Santa Barbara.Τις ίδιες μέρες, φτάνει στο αεροδρόμιο της Λευκωσίας και ο διάσημος Εγγλέζος ηθοποιός Πήτερ Σέλλερς. Και οι δυο θα πρωταγωνιστήσουν σε μια ξένη υπερπαραγωγή, μια ταινία εποχής με πειρατές. Η ταινία στηρίζεται στο βιβλίο του Sid Fleishman «Ghost in the Nooonday Sun» και σκηνοθέτης είναι ο Peter Medak.Ένα σκηνικό με δυο όψεις: το ψεύτικο, το κινηματογραφικό ντεκόρ μιας κωμωδίας το πραγματικό… που οδηγεί στη μεγάλη τραγωδία του 1974. Άραγε είναι οι δυο όψεις του ιδίου νομίσματος;
Τα γυρίσματά της ταινίας θα ξεκινήσουν σε μια βδομάδα και θα διαρκέσουν δυόμιση μήνες. Μαζί με τον Πήτερ Σέλλερς φτάνει στην Κύπρο κι ένα πολυπληθές κινηματογραφικό συνεργείο από την Αγγλία.
Η συμμετοχή Κυπρίων και Ελλήνων ηθοποιών ή τεχνικών είναι σχεδόν μηδαμινή.
Η παραγωγή εγκαθιστά το στρατηγείο της στην πόλη της Κυρήνειας καθώς τα περισσότερα γυρίσματα γίνονται στο λιμανάκι και το κάστρο της Κερύνειας αλλά και στις ακτές «Πέντε Μίλι» και «Έξι Μίλι».
Η ταινία, για την οποία δαπανώνται υπέρογκα ποσά, δεν βγαίνει ποτέ στις αίθουσες. Τη διανομή της στην Αμερική είχε αναλάβει η Columbia Pictures. Η δικαιολογία που προβλήθηκε ήταν επρόκειτο για μια καλλιτεχνική αποτυχία. Άλλοι έλεγαν ότι δεν ολοκληρώθηκε ποτέ.
Η ταινία εξαφανίζεται και μετά δέκα χρόνια κυκλοφορεί σε βίντεο για οικιακή χρήση μόνο στην Αμερική. Είκοσι χρόνια αργότερα κυκλοφορεί, σε βίντεο πάλι, στην Αγγλία!
Από την εποχή των γυρισμάτων ακόμα , στην Κύπρο, κυκλοφορούσαν φήμες ότι κάτι ύποπτο συμβαίνει με αυτή την ταινία. Κάποια επιχείρηση ξένων μυστικών υπηρεσιών ίσως να κρυβόταν πίσω της. Από τότε συνέβησαν πολλά και η υπόθεση ξεχάστηκε.
![]()
Μια φωτογραφία του “πειρατικού” στην εφημερίδα “Ελευθερία” με μια λεζάντα που μοιάζει με κρυπτογραφημένο μήνυμα.
Το πολιτικό μπακράουντ της ιστορίας είναι πολύ ενδιαφέρον.
Στην Κύπρο, στα μέσα του 1973, τη στιγμή δηλαδή που ξεκινούν τα γυρίσματα, η σύγκρουση ανάμεσα στην κυβέρνηση Μακαρίου και την ΕΟΚΑ Β που ξεκίνησε το 1971, βρίσκεται στο αποκορύφωμά της. Όλο το νησί μοιάζει με πεδίο μάχης. Βόμβες, τοποθετημένες από του Εοκαβητατζήδες, εκρήγνυνται σε πόλεις και χωριά τινάζοντας στον αέρα σπίτια και αυτοκίνητα, αστυνομικά τμήματα και σπίτια δέχονται ένοπλες επιθέσεις από τους ανθρώπους του Γρίβα, απαγωγές οργανώνονται.
Η κυβέρνηση του Μακαρίου συγκροτεί το Εφεδρικό σώμα της αστυνομίας και προβαίνει σε εκτεταμένες συλλήψεις για να αποτρέψει τη δολοφονία του Κύπριου Εθνάρχη και την κατάλυση του καθεστώτος.
Ένα μήνα πριν ξεκινήσουν τα γυρίσματα της ταινίας συλλαμβάνεται στη Λεμεσό ένας από τους υπαρχηγούς του Γρίβα (ο Σταύρος Σταύρου Σύρος) και σε έγγραφα, που δεν προλαβαίνει να καταστρέψει, αποκαλύπτεται το σχέδιο για πραξικόπημα με την κωδική ονομασία «Απόλλων».
Οι εφημερίδες της Κύπρου μιλούν για σχέδιο που περιλαμβάνει πραξικόπημα και εισβολή του Τούρκικου στρατού. Κάτι που θα γίνει, ακριβώς έτσι, ένα χρόνο αργότερα!
Ένα από τα σημεία που σχεδιάζεται να γίνει η απόβαση του Τουρκικού στρατού είναι η Κερύνεια. Είναι γνωστό σε όλους επίσης ότι στα νότια παράλια της Τουρκίας τα αποβατικά βρίσκονται με αναμμένες μηχανές. Αλλά τα γυρίσματα της ταινίας συνεχίζονται κανονικά.
Την ίδια ώρα, η φλεγόμενη Κύπρος, είναι ένα πεδίο δράσης δεκάδων μυστικών υπηρεσιών με κύριο στόχο ενδιαφέροντος τη Μέση Ανατολή, την Παλαιστίνη και το Ισραήλ. Μια από τις πιο δραστήριες στο νησί μυστικές υπηρεσίες, με δολοφονίες Παλαιστινίων αγωνιστών, είναι η Ισραηλινή Μοσάντ.
Στην μέση των γυρισμάτων (6 Οκτωβρίου) ξεσπά ο πόλεμος του Γιόμ Κιπούρ. Όλη η Μέση Ανατολή φλέγεται καθώς οι αραβικές χώρες εμπλέκονται σε ένα αιματηρό πόλεμο με το Ισραήλ.
Την ίδια ακριβώς μέρα που η Αίγυπτος εισβάλει στην έρημο του Σινά, γίνεται μια ακόμα απόπειρα δολοφονίας του Μακαρίου με παγίδευση με εκρηκτικά του οδοστρώματος που θα περνούσε. Η έκρηξη σημειώνεται πρόωρα κι ο Μακάριος σώζεται. Σημάδι ότι η ΕΟΚΑ Β εντείνει τον εσωτερικό πόλεμο.
Στις 17 Νοεμβρίου, στην Αθήνα, γίνεται η εξέγερση του Πολυτεχνείου που ακολουθείται στις 25 Νοεμβρίου από την αντικατάσταση του δικτάτορα Παπαδόπουλου από τον Ιωαννίδη. Από εκείνη τη στιγμή μπαίνουν σε άμεση εφαρμογή τα πιο δραστικά μέτρα της χούντας, και φυσικά των ΗΠΑ, για την ανατροπή του Μακαρίου και τη λύση «δια πυρός και σιδήρου» του Κυπριακού προβλήματος.
Τις μέρες αυτές τελειώνουν τα γυρίσματα στην Κύπρο και το κινηματογραφικό συνεργείο αποχωρεί σε μικρές ομάδες.
Αλλά περίεργο, δεν τελειώνουν εδώ οι περιπέτειες ούτε του πειρατικού Santa Barbara, ούτε του καπετάνιου του, ούτε των υπεύθυνων της παραγωγής. Μια περίεργη διεκδίκηση χρημάτων από έναν επιχειρηματία της Κερύνεια τους καθηλώνει για μέρες στο νησί.
Η ταινία του Πήτερ Σέλλερς δεν είχε καλή τύχη. Το πραξικόπημα όμως της χούντας κι η εισβολή, που κατέληξε στη διχοτόμηση του νησιού, σημείωσαν απόλυτη επιτυχία!
Μέσα από μαρτυρίες ανθρώπων, που είχαν άμεση ή έμμεση σχέση με την ταινία, ανασυντίθεται το σκηνικό μιας ιστορίας γεμάτης πολλά κενά και ερωτηματικά.
Ένα σκηνικό με δυο όψεις:
το ψεύτικο, το κινηματογραφικό ντεκόρ μιας κωμωδίας
το πραγματικό… που οδηγεί στη μεγάλη τραγωδία.
Άραγε είναι οι δυο όψεις του ιδίου νομίσματος;
__________________________________________________
![]()
Ghost in the noonday sun
Santa Barbara: Φαντάσματα στην Κερύνεια
Ένα σαπιοκάραβο κι ο Πίτερ Σέλερς στην Κύπρο το 1973
Μια εξονυχιστική έρευνα με φόντο την τραγωδία της Κύπρου
ΤΟΥ ΜΙΧΑΛΗ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ (εφημερίδα ΣΗΜΕΡΙΝΗ)
Προβλήθηκε, πρόσφατα, στη Λευκωσία, το αποκαλυπτικό ντοκιμαντέρ του Νίκου Θεοδοσίου Santa Barbara -Φαντάσματα στην Κερύνεια- που επιχειρεί να ρίξει φως σ’ ένα περίεργο όσο και ύποπτο κινηματογραφικό «συμβάν», που έλαβε χώραν τους τελευταίους μήνες του 1973 στην Κερύνεια.
Εν στενώ φιλικώ κύκλω, ο σκηνοθέτης Νίκος Θεοδοσίου έκανε την περασμένη Δευτέρα τα εν Κύπρω αποκαλυπτήρια της ταινίας του, «Σάντα Μπάρμπαρα – Φαντάσματα στην Κερύνεια». Ενός αποκαλυπτικού ντοκιμαντέρ, που αναφέρεται στην περίεργη ιστορία της παραγωγής μιας κινηματογραφικής ταινίας τους τελευταίους μήνες του 1973 στην Κερύνεια, με πρωταγωνιστές τον Πίτερ Σέλερς, τον Άντονι Φραντσιόζα, τον Πίτερ Μπόιλ κ.ά., η οποία δεν ολοκληρώθηκε αλλά και ούτε προβλήθηκε ποτέ.
«Σάντα Μπάρμπαρα» ήταν το όνομα του σαπιοκάραβου που πήρε τη μορφή ενός παλιού πειρατικού για τις ανάγκες της ταινίας. Καθώς το φιλμ δεν βγήκε ποτέ στις αίθουσες -στη δεκαετία του ‘80 κυκλοφόρησε στην Αμερική σε κασέτα VHS, την ανακάλυψαν οι κινηματογραφιστές της ταινίας και πήραν αποσπάσματα για το ντοκιμαντέρ τους-, στην Κύπρο, είχε διαδοθεί ότι η ταινία ήταν μια συγκαλυμμένη επιχείρηση ξένων μυστικών υπηρεσιών που σχετίζονταν με την προετοιμασία της τουρκικής εισβολής τον Ιούλιο του 1974 στο νησί.
Εμμένοντας στον ερευνητικό του στόχο, να αφαιρέσει το πέπλο αυτής της μυστήριας υπόθεσης αλλά και να προβληματίσει για την, κατά κανόνα, ανεξέταστη προφάνεια των γεγονότων, το ντοκιμαντέρ ανοίγει τη βεντάλια των πολιτικών σκοπιμοτήτων που «συνήργησαν» στον κυπριακό χώρο την ταραχώδη αυτή περίοδο, προσφέροντας ένα εξηγητικό ‘σενάριο’ για μια σειρά από, φαινομενικώς, ασύνδετα, μεταξύ τους, γεγονότα, που διαδραματίστηκαν, σχεδόν ταυτόχρονα, στην καμουφλαρισμένη σκηνή του κυπριακού δράματος.
«Περίεργα και απίθανα πράγματα»
Ο Νίκος Θεοδοσίου, πέρα από τα αποσπάσματα της ταινίας και διάφορα ντοκουμέντα σχετικά με την άφιξη του Πίτερ Σέλερς, του παραγωγού και του ξένου συνεργείου, παρουσιάζει συνεντεύξεις με Ελληνοκυπρίους που συνεργάστηκαν στην παραγωγή.
Στις συνεντεύξεις γίνονται αποκαλύψεις «για διάφορα περίεργα που συνέβαιναν κατά τα γυρίσματα. Το χρήμα έρρεε άφθονο και ανεξέλεγκτα για απίθανες αγορές. Το σαπιοκάραβο δεν ήταν ικανό να πλεύσει στα βαθιά (αν και, περιέργως, έφτασε στο λιμάνι της Κερύνειας), ενώ συνεχώς πηγαινοερχόταν στην περιοχή χωρίς να απομακρύνεται από την ακτή, με διάφορους να φωτογραφίζουν τα τοπία. Τα ίδια που χρησιμοποιήθηκαν στην τουρκική απόβαση. Την ίδια περίοδο η πολιτική κατάσταση ήταν έκρυθμη – η ΕΟΚΑ Β’ συγκρουόταν με αντίστοιχη τουρκική οργάνωση, στη Μέση Ανατολή η κατάσταση προμήνυε πόλεμο. Οι παραγωγοί, όμως, της ταινίας όχι μόνον επέλεξαν την Κερύνεια για τα γυρίσματα, αλλά και έδειχναν να αδιαφορούν για το τι συνέβαινε γύρω τους»…
Μια συστολή σιωπής
Το ντοκιμαντέρ, παρότι προβλήθηκε ήδη στο «Πανόραμα» του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, το Μάρτιο του 2007, και στο 1ο Φεστιβάλ Ελληνικού Ντοκιμαντέρ, στη Χαλκίδα, τον περασμένο Σεπτέμβριο, «αποτελεί μια ενδιάμεση ταινία», σύμφωνα με το σκηνοθέτη της, «αφού η έρευνα ακόμη συνεχίζεται, αποδίδοντας ένα εξαιρετικά πολύτιμο υλικό, που φωτίζει ‘πειστικότερα’ τις πτυχές της περίεργης αυτής ιστορίας, καθιστώντας ολοένα και πιο πιεστικά τα ερωτήματα». Η ταινία δεν δίνει απαντήσεις, αλλά βάζει σοβαρά ερωτήματα, που αξίζει να απαντηθούν. Ταυτόχρονα, επιχειρεί να παραβιάσει μια ‘συστολή σιωπής’ που υπάρχει γύρω από αυτό το θέμα, «αφού αρκετοί άνθρωποι που γνωρίζουν, αρνήθηκαν να πουν οτιδήποτε, και άλλοι, που μίλησαν κατ’ αρχήν, δεν θέλησαν να συμπεριληφθούν οι μαρτυρίες τους στο ντοκιμαντέρ, με αποτέλεσμα να μείνουν αναξιοποίητες… Βλέποντας τώρα την ταινία, ίσως κάτι τους ωθήσει ν’ αλλάξουν γνώμη» λέει ο Νίκος Θεοδοσίου.
Κινηματογράφος και ιστορία
Η ενασχόληση με την υπόθεση αυτή προέκυψε από το ενδιαφέρον μου για την κοινωνική διάσταση του κινηματογράφου, από τη σύνδεσή του με την κοινωνική ιστορία και τις ιδεολογικές χρήσεις του, επισημαίνει ο Ελλαδίτης σκηνοθέτης, που πρόσφατα παρουσίασε στην Κύπρο άλλη μια ταινία του, που άπτεται της κοινωνικής διάστασης της κινηματογραφικής τέχνης, το εξαίρετο ντοκιμαντέρ «Ο κ. Λεονάρδος και οι άλλοι», στοΔιεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ, που έγινε την περασμένη βδομάδα στη Β’ Δημοτική Αγορά Λεμεσού. «Ενώ, όμως, οι ιδεολογικές χρήσεις του κινηματογράφου, από τις διάφορες εξουσίες και κυβερνήσεις, εμφανίζονται σχεδόν με την εμφάνισή του -παράδειγμα οι ‘πολιτικές’ ταινίες του Μελιές για τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, που έπαιρναν σαφή θέση υπέρ των Ελλήνων-, η χρησιμοποίησή του ως μέρους μιας πολεμικής μηχανής και ως μέσου για τη διοργάνωση μιας στρατιωτικής επιχείρησης, γίνεται, για πρώτη φορά, το 1973, με την ταινία αυτή. Αυτό ήταν κάτι που μου προξένησε τεράστιο ενδιαφέρον, αλλά και μου έδωσε το κίνητρο να αποδυθώ σε μια επίπονη και δύσκολη έρευνα…
Για πρώτη φορά συναντούσα μια παρόμοια χρήση του κινηματογράφου. Απέκτησα μια κόπια σε βίντεο αυτής της ταινίας και, ψάχνοντας στοιχεία γύρω από αυτήν, διαπίστωσα ότι την κάλυπτε ήδη ένα αρκετά μεγάλο μυστήριο. Το αποτέλεσμα, που ελπίζω ότι δεν θα είναι το τελικό, είναι αυτό που είδατε»…
_______________
Η προβολή της ταινίας έγινε τη Δευτέρα 11 Αυγούστου στο μπαρ “Μπαστιόνε” απέναντι από το θέατρο Ένα στην Πύλη Αμμοχώστου.
Το άρθρο του Μιχάλη Παπαδόπουλου υπάρχει στη διαδικτυακή έκδοση της εφημερίδαςhttp://www.simerini.com.cy/nqcontent.cfm?a_id=345947
______________________________
(Μια συνέντευξη του Νίκου Θεοδοσίου που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΠΟΛΙΤΗΣ της Κύπρου στις 22 Ιανουαρίου 2007)
Πως μια κακή ταινία του Peter Sellers βρυκολακιάζει στο Κάστρο της Κερύνειας και στις σελίδες της κυπριακής ιστορίας
Κατασκοπευτική ταινία ή απλώς μια παρωδία;
“Φάντασμα το καταμεσήμερο”… Μετάφραση από τον αγγλικό τίτλο της ταινίας με πρωταγωνιστή τον Peter Sellers, “Ghost in the Noonday Sun”… Ένας τίτλος που παραπέμπει σε έργο τρόμου, μια ταινία πειρατική, μεταφορικά και κυριολεκτικά, που μεταφέρει επί της οθόνης μια παιδική νουβέλα… Είναι η χειρότερη ταινία του Peter Sellers, σύμφωνα με τις κριτικές που απέσπασε. “Το πιο γελοίο πράγμα σε αυτή τη θλιβερή παρωδία είναι το όνομα του χαρακτήρα που υποδύεται ο Sellers, Captain Dick Scratcher (το dick για το ανδρικό γεννητικό όργανο και το Scratcher για το… ξύστης). Σχεδόν τα πάντα είναι άσχημα σε αυτή την ταινία: Η ηθοποιία, το σενάριο, ο ήχος. Πλοκή δεν υπάρχει. Ο Dick Scratcher σκοτώνει έναν πειρατή, παίρνει τον χάρτη του θησαυρού και αυτοανακηρύσσεται σε καπετάνιο επειδή κατέχει τον χάρτη και ψάχνει τον θησαυρό… Το αποκορύφωμα της γελοιότητας σ’ αυτή την καταστροφική ταινία είναι πως γυρίστηκε το 1973, δεν βγήκε ποτέ στις αίθουσες και κυκλοφόρησε σε βίντεο 10 χρόνια μετά στις ΗΠΑ και 20 χρόνια μετά στην Βρετανία!
Μυστική… συμπαραγωγή;
Τα πιο πάνω είναι ενδεχομένως γνωστά σε όσους ασχολούνται με τον κινηματογράφο και για πολλούς αδιάφορα. Πολλές οι κακές ταινίες από καλούς ηθοποιούς και σίγουρα δεν είναι η μόνη ταινία που τελικά δεν βγήκε στο σινεμά! Γιατί αποφασίσαμε να ξεθάψουμε αυτή τη συμπαραγωγή Βρετανίας-ΗΠΑ;
Πρώτον η ταινία αυτή γυρίστηκε στην Κερύνεια. Από τον Σεπτέμβριο μέχρι τον Νοέμβριο του 1973 σε μια περίοδο ταραχών τόσο για το κυπριακό γίγνεσθαι όσο και για την ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου.
Δεύτερον, είχε κόστος υπερπαραγωγής- κτίστηκε μάλιστα για τις ανάγκες της ένα ολόκληρο ιρλανδικό χωριό το οποίο παρουσιάζεται για πέντε δευτερόλεπτα σε μια σκηνή- το οποίο κόστος βεβαίως δεν ανταποκρίνεται ούτε στο αποτέλεσμα, ούτε στα έσοδά της.
Τρίτον, χρησιμοποιήθηκαν για τις ανάγκες της ένα σκάφος με αμερικανική σημαία, το οποίο κατά τον Τύπο της εποχής “περιπολούσε” στις ακτές της Κερύνειας.
Τέταρτον, ο καπετάνιος του πλοίου φέρεται να είναι ο ίδιος που χρησιμοποιήθηκε για την απομάκρυνση από την Κύπρο με ταχύπλοο του υπαρχηγού της ΕΟΚΑ Β’ Γεώργιου Καρούσου.
Πέμπτον, για τα γυρίσματα της ταινίας δόθηκε άδεια για χρήση του απόρθητου τότε, λόγω στρατιωτικής χρήσης, φρουρίου της Κερύνειας.
Έκτον, Το μυστήριο που καλύπτει τις εταιρίες παραγωγής. Από τις τρεις εταιρείες παραγωγής που παρουσιάζονται στους τίτλους της ταινίας μόνο μία έχει σάρκα και οστά. Οι άλλες δύο δεν έχουν έργο. Τέλος σε απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου της Κύπρου του καιρού εμφανίζεται και μια τέταρτη η οποία επίσης είναι ανύπαρκτη!
Όλα αυτά τα περίεργα ξετυλίγονται στην ταινία-ντοκιμαντέρ του Έλληνα σκηνοθέτη και ερευνητική Νίκου Θεοδοσίου, ο οποίος αποκαλύπτει σε συνέντευξή του στον “Π” όσα κατέδειξε η έρευνά του στο αντικείμενο. Η ταινία ετοιμάζεται για να πάρει μέρος στο φεστιβάλ ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.
Συγκαλυμμένη επιχείρηση;
Πώς έγινε ν’ ασχοληθείτε με το συγκεκριμένο θέμα κ. Θεοδοσίου;
Αφορμή αποτέλεσε η μαρτυρία ενός Έλληνα τεχνικού του κινηματογράφου, τον οποίο συνάντησα στα πλαίσια ερευνών για τον κινηματογράφο. Ασχολούμαι κυρίως με την κοινωνική διάσταση του κινηματογράφου και τα αποτελέσματα των ερευνών αποτυπώνονται σε άρθρα, βιβλία ή ταινίες. Στο βιβλίο μου «Πόλεμος και κινηματογράφος στην Ελλάδα» είχα ασχοληθεί με το θέμα των προπαγανδιστικών ταινιών που παράγονται από διάφορες χώρες προκειμένου να προωθήσουν μια πολιτική. Όταν έρχεται, λοιπόν, η πληροφορία ότι μία ταινία που γυρίστηκε στην Κύπρο το 1973 στην πραγματικότητα ήταν μια συγκαλυμμένη επιχείρηση μυστικών υπηρεσιών, εντυπωσιάστηκα. Για πρώτη φορά συναντούσα μια τέτοια χρήση του κινηματογράφου. Απέκτησα μια κόπια σε βίντεο αυτής της ταινίας και ψάχνοντας στοιχεία γύρω από αυτήν, διαπίστωσα ότι την κάλυπτε ήδη ένα αρκετά μεγάλο μυστήριο.
Επειδή δεν βγήκε ποτέ στις αίθουσες;
Αρχικά ναι. Ερεύνησα το ιστορικό μπακράουντ της ταινίας, ασχολήθηκα δηλαδή με τα ιστορικά γεγονότα της περιόδου εκείνης. Έτσι ανακάλυψα ότι κάποιοι αποφάσισαν να ρίξουν πολλά χρήματα να γυριστεί μια ταινία στο πιο επισφαλές σημείο της υδρογείου. Στην Κύπρο, την περίοδο εκείνη, έχουμε την κορύφωση της σύγκρουσης της ΕΟΚΑ Β’ με τον Μακάριο. Ένοπλες επιθέσεις, ανατινάξεις κτιρίων, απαγωγές, βρίσκονται στην ημερήσια διάταξη. Απ’ την άλλη πλευρά, ολόκληρη η Μέση Ανατολή βρίσκεται σε αναβρασμό. Τις μέρες των γυρισμάτων της ταινίας, στις 6 Οκτωβρίου, ξεσπά κι ο πόλεμος του Yom Kippur, με αιφνιδιαστική επίθεση της Αιγύπτου και της Συρίας στο Ισραήλ. Την επόμενη μέρα λαβαίνει χώρα μια από τις πιο σοβαρές απόπειρες δολοφονίας του Μακάριου. Κι αναρωτιέται κάποιος: Ποιος αποφασίζει να έρθει να γυρίσει ταινία σε έναν τόπο που απ’ την μια μέρα στην άλλη μπορεί να γίνει πραξικόπημα και ν’ ακολουθήσει εισβολή, άρα να τιναχθεί η ταινία στον αέρα; Τη στιγμή που η ταινία μπορούσε να γυριστεί οπουδήποτε αλλού στη Μεσόγειο… Κάστρα πανομοιότυπα μ’ αυτό της Κερύνειας υπάρχουν πολλά. Από πολλές μαρτυρίες φαίνεται ότι οι συνθήκες γυρίσματος ήταν αλλοπρόσαλλες. Περίεργες συμπεριφορές του Σέλλερς που δεν πατά στα γυρίσματα, στη μέση της ταινίας τσακώνεται με τον σκηνοθέτη και τον διώχνει, καλεί εσπευσμένα τον Spike Milligan που αρχίζει να γράφει άλλες σκηνές και να τις σκηνοθετεί. Η διάρκεια των γυρισμάτων μεγαλώνει υπέρμετρα, ενώ δαπώνται υπέρογκα ποσά. Και κανείς από την παραγωγή δεν ενδιαφέται να βάλει τάξη σε αυτό το χάος.
Υπάρχουν μαρτυρίες για όλα αυτά;
Υπάρχουν μαρτυρίες σε βιβλία με αναμνήσεις όπως αυτό της μάνατζερ του Αυστραλού ηθοποιού Spike Milligan, Norma Farnes. Απ’ εκεί και μετά έχουμε τις μαρτυρίες των ανθρώπων που βρίσκονταν στην Κερύνεια τον καιρό εκείνο, θυμούνται πράγματα απ’ τα γυρίσματα ή συμμετείχαν με οποιοδήποτε τρόπο σε αυτά κι αυτά τα ψήγματα φαίνεται να συνθέτουν το παζλ. Τα γυρίσματα κάποια στιγμή διακόπηκαν, συγκεκριμένα γύρω στις 20 Νοέμβρίου 1973, δηλαδή τρεις μέρες μετά την εξέγερση του Πολυτεχνείου που οδήγησαν στην πτώση του Παπαδόπουλου, στην άνοδο του Ιωαννίδη που σήμαινε ότι η επιχείρηση για εκκαθάριση Μακαρίου έμπαινε στην τελική ευθεία. Δεν ξέρω αν είναι σύμπτωση ή είναι τυχαίο το γεγονός.
Δαπανήθηκαν πολλά λεφτά για το φιλμ;
Πάρα πολλά. Έφευγαν χρήματα και μάλιστα χωρίς παραστατικά, πράγμα εντελώς ακατανόητο σε οποιαδήποτε παραγωγή. Στους τίτλους της ταινίας (αυτή που βγήκε σε βίντεο) εμφανίζονται τρεις εταιρείες παραγωγής, εκ των οποίων η μία είναι πραγματική, με την έννοια ότι έχει παράξει έργο. Οι άλλες δύο αποτελούν μυστήριο. Στην Κύπρο τον καιρό εκείνο (αλλά αναφέρεται και στη διεθνή βιβλιογραφία) όλοι γνώρίζαν ότι ήταν μια παραγωγ’η της αμερικάνικης εταιρίας Κολούμπια η οποία όμως τότε βρισκόταν σε κατάσταση χρεωκοπίας. Και το μυστήριο μεγαλώνει όταν εμφανίζεται και μια άλλη εταιρία. Στο τέλος των γυρισμάτων κάποιος Κύπριος εγείρει μια αγωγή στο Δικαστήριο για οικονομική αποζημίωση αναφορικά με ζημιές που προκλήθηκαν σε ταχύπλοα σκάφη που τους είχε ενοικιάσει. Το Ανώτατο Δικαστήριο της Λευκωσίας, που λειτουργούσε κι ως ναυτοδικείο, έβγαλε μια απόφαση για τη δέσμευση του πλοίου, απαγόρευσε την έξοδο από την χώρα δύο παραγωγών και στα δημοσιεύματα της εποχής βλέπουμε ότι η αγωγή στρέφεται προς μια εταιρεία παραγωγής η οποία είναι παντελώς ανύπαρκτη. Πρέπει να πούμε ότι αμέσως μετά την εισβολή, όταν άρχισαν να συνδέουν κάποια πράγματα και καταστάσεις, κυκλοφόρησαν έντονα οι φήμες ότι πρόκειται για μια κατασκοπευτική ταινία.
Ίσως δηλαδή κάποιοι να δούλεψαν με πρόσχημα αυτή την ταινία ως μυστικοί πράκτορες;
Ως σκέψη και ως υπόθεση. Κάτι όμως που ενισχύεται από την παρουσία μυστικών πρακτόρων όλων των μυστικών υπηρεσιών του κόσμου στην Κύπρο. Ως «περιβόλι κατασκόπων» χαρακτηρίζεται το νησί την εποχή εκείνη. Ίσως πολλοί να δούλεψαν με πρόσχημα αυτή την ταινία. Είναι μια μεγάλη, πλούσια παραγωγή, η οποία δεν ανταποκρίνεται στα χρήματα που δαπανήθηκαν. Γίναν απίθανες και αδικαιολόγητες σπατάλες. Στήθηκε ένα ολόκληρο Ιρλανδέζικο χωριό με 15 σπίτια και το χωριό εμφανίζεται σε ένα μακρινό πλάνο για πέντε δευτερόλεπτα! Από την άλλη, το βασικό «εργαλείο» της δουλειάς που ήταν το πειρατικό πλοίο, ήταν ένα σαπιοκάραβο που με δυσκολία κινούνταν. Επίσης στο γύρισμα κινήθηκαν πολλοί άνθρωποι. Δούλεψαν 60 τεχνικοί και νοικιάστηκαν 45 αυτοκίνητα, σχεδόν όλα τα διαθέσιμα οχήματα από τρία γραφεία ενοικιάσεως στην Κύπρο με τα οποία κινούνταν ανεξέλεκτα. Επίσης νοικιάστηκαν πολλά σκάφη. Ταχύπλοα και βάρκες που αλώνιζαν την θάλασσα, αλλά όχι όλη τη θάλασσα της Κύπρου, τις κοντινές ακτές ανατολικά και δυτικά της Κερύνειας.
Έχετε συγκεντρώσει στοιχεία από μαρτυρίες ανθρώπων που καταδεικνύουν τα πιο πάνω;
Ναι υπάρχουν αρκετές μαρτυρίες ανθρώπων που είχαν κάποια σχέση ή απλώς ήταν μάρτυρες στα γεγονότα. Δυστυχώς μου δώθηκαν πολλά στοιχεία προφορικά αλλά όχι μπροστά στην κάμερα. Κάποιος ανεξήγητος φόβος εξακολουθεί να υπάρχει και σήμερα. Αυτές τις μαρτυρίες δεν μπορώ να τις αξιοποιήσω. Μέσα από την ταινία αναδεικνύεται το κλίμα της εποχής και τα δεκάδες ερωτήματα για το πώς ένα κινηματογραφικό έργο που προορίζεται για να μας διασκεδάσει, γίνεται ένα όχημα που έχει προκαλέσει δυστυχία.
Στοιχεία όμως έχεις και για το καράβι, ονόματι Santa Barbara, το οποίο ήταν το πειρατικό του Peter Sellers.
Ήταν ένα σαπιοκάραβο που μετασκευάστηκε στην Ελλάδα. Ένα πλοίο αμερικάνικου νηολόγιου, όπως προκύπτει από τις φωτογραφίες όταν εισήρχετο στο Λιμάνι της Κερύνειας. Μια εφημερίδα της εποχής, η Ελευθερία, έγραφε ότι “από χθες ξεκίνησε να περιπολεί το πειρατικό στις ακτές της Κερύνειας”. Το “περιπολεί” σε εισαγωγικά. Αλλά από τις μαρτυρίες προκύπτει ότι πράγματι περιπολούσε αριστερά και δεξιά της Κερύνειας. Κοντά στη διαβόητη παραλία του Πέντε Μιλίου έγιναν αρκετά γυρίσματα! Και στο κάστρο, φυσικά, που στρατιωτικός χώρος και συνεπώς ελεγχόμενος. Μπήκε πολύς κόσμος μέσα. Εκατοντάδες άτομα.
Πληροφορίες έχεις όμως για πρόσωπα που συνδέουν την ταινία και με την ΕΟΚΑ Β’…
Όχι άμεσα ή τουλάχιστον όχι με πολύ καθαρό τρόπο. Ο καπετάνιος του SantaBarbara είναι ένα μυστηριώδες πρόσωπο. Ήταν κουμπάρος του Ανδρέα Ποταμιάνου. Παρέμεινε στην Κύπρο, παρότι τελείωσαν τα γυρίσματα και ήταν ο καπετάνιος του ταχύπλοου με το οποίο φυγαδεύτηκε ο αντικαταστάτης του Γρίβα, Γεώργιος Καρούσος από την Κύπρο. Έχει μια συνέχεια περίεργη αυτό το πράγμα , γιατί τέσσερις τουλάχιστον άνθρωποι σύμφωνα με την έρευνα που έχω κάνει, οι οποίοι είχαν εμπλοκή στην ταινία τους βλέπουμε να είναι μπλεγμένοι και στην ιστορία της φυγάδευσης του Καρούσου. Δεν γνωρίζω σε ποιο βαθμό συνδέονται οι δυο «επιχειρήσεις». Αυτό άλλωστε δεν αφορά τη συγκεκριμένη ταινία.
Βρήκες δυσκολίες στη διάρκεια της έρευνάς σου;
Συνάντησα ανθρώπους οι οποίοι αρνήθηκαν να μιλήσουν. Άλλοι μου είπαν πράγματα που αρνήθηκαν να τα επαναλάβουν μπροστά στην κάμερα, όπως ανέφερα και πιο πριν. Κάποιοι άλλοι μου έδωσαν παραπλανητικές πληροφορίες. Το πιο περίεργο όμως είναι ότι βρέθηκαν άνθρωποι οι οποίοι χωρίς να έχουν κανένα στοιχείο περι του αντιθέτου, ισχυρίστηκαν με σθένος ότι πρόκειται για μυθεύματα. Σα να ήθελαν να με αποτρέψουν να συνεχίσω. Γιατί;
Που αποδίδεις αυτή τη συμπεριφορά;
Στο ίδιο γεγονός που δεν ανοίγει ο φάκελος της Κύπρου. Η ιστορία αυτή που ξετυλίγεται στην ταινία μου, πιστεύω ότι είναι ένα στοιχείο του φακέλου της Κύπρου. Μια σελίδα, ίσως ένα ντοσιέ! Εγώ το καταθέτω. Άλλοι θα πρέπει να το αξιολογήσουν.
«Σάντα Μπάρμπαρα» ήταν το όνομα ενός σαπιοκάραβου που πήρε τη μορφή ενός παλιού πειρατικού για τις ανάγκες μιας ταινίας. Η ταινία είχε πρωταγωνιστή τον Πήτερ Σέλλερς και γυρίστηκε στην Κερύνεια τους τελευταίους μήνες του 1973.
Η ταινία δεν βγήκε ποτέ στις αίθουσες. Στην Κύπρο, διαδόθηκε ότι η ταινία ήταν μια συγκαλυμένη επιχείρηση ξένων μυστικών υπηρεσιών στην προετοιμασία της εισβολής του τουρκικού στρατού τον Ιούλιο του 1974…
Σκηνοθεσία: Νίκος Θεοδοσίου Σενάριο: Νίκος Θεοδοσίου
Αφήγηση: Νίκος Θεοδοσίου Φωτογραφία: Γιώργος Κουρμούζας, Νίκος Θεοδοσίου, Αλέξης Κλεάνθους
Μοντάζ: Γιώργος Κουρμούζας
Ήχος: Γιώργος Κουρμούζας
Μουσική: Πολυκράτης Πολυχρονάκης
Παραγωγός: Γιώργος Κουρμούζας
Παραγωγή: Νεανικό Πλάνο
Φορμά: Betacam SP Έγχρωμο
Χρώμα: έγχρωμο
Χρόνος: 70΄
2007
Το “πειρατικό” πλοίο της ταινίας στο λιμανάκι της Κερύνειας, στο βάθος κάτω από το κάστρο. Φωτογραφία του Ανδρέα Δρουσιώτη
ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΤΑΙΝΙΑ
Αρχές Σεπτεμβρίου 1973, ένα τρικάταρτο ιστιοφόρο, που έχει διασκευαστεί σε παλιό πειρατικό καράβι στην Ελλάδα, μπαίνει στο ήρεμο λιμανάκι της Κυρήνειας. Το όνομά του είναι Santa Barbara.Τις ίδιες μέρες, φτάνει στο αεροδρόμιο της Λευκωσίας και ο διάσημος Εγγλέζος ηθοποιός Πήτερ Σέλλερς. Και οι δυο θα πρωταγωνιστήσουν σε μια ξένη υπερπαραγωγή, μια ταινία εποχής με πειρατές. Η ταινία στηρίζεται στο βιβλίο του Sid Fleishman «Ghost in the Nooonday Sun» και σκηνοθέτης είναι ο Peter Medak.Ένα σκηνικό με δυο όψεις: το ψεύτικο, το κινηματογραφικό ντεκόρ μιας κωμωδίας το πραγματικό… που οδηγεί στη μεγάλη τραγωδία του 1974. Άραγε είναι οι δυο όψεις του ιδίου νομίσματος;
Τα γυρίσματά της ταινίας θα ξεκινήσουν σε μια βδομάδα και θα διαρκέσουν δυόμιση μήνες. Μαζί με τον Πήτερ Σέλλερς φτάνει στην Κύπρο κι ένα πολυπληθές κινηματογραφικό συνεργείο από την Αγγλία.
Η συμμετοχή Κυπρίων και Ελλήνων ηθοποιών ή τεχνικών είναι σχεδόν μηδαμινή.
Η παραγωγή εγκαθιστά το στρατηγείο της στην πόλη της Κυρήνειας καθώς τα περισσότερα γυρίσματα γίνονται στο λιμανάκι και το κάστρο της Κερύνειας αλλά και στις ακτές «Πέντε Μίλι» και «Έξι Μίλι».
Η ταινία, για την οποία δαπανώνται υπέρογκα ποσά, δεν βγαίνει ποτέ στις αίθουσες. Τη διανομή της στην Αμερική είχε αναλάβει η Columbia Pictures. Η δικαιολογία που προβλήθηκε ήταν επρόκειτο για μια καλλιτεχνική αποτυχία. Άλλοι έλεγαν ότι δεν ολοκληρώθηκε ποτέ.
Η ταινία εξαφανίζεται και μετά δέκα χρόνια κυκλοφορεί σε βίντεο για οικιακή χρήση μόνο στην Αμερική. Είκοσι χρόνια αργότερα κυκλοφορεί, σε βίντεο πάλι, στην Αγγλία!
Από την εποχή των γυρισμάτων ακόμα , στην Κύπρο, κυκλοφορούσαν φήμες ότι κάτι ύποπτο συμβαίνει με αυτή την ταινία. Κάποια επιχείρηση ξένων μυστικών υπηρεσιών ίσως να κρυβόταν πίσω της. Από τότε συνέβησαν πολλά και η υπόθεση ξεχάστηκε.
Μια φωτογραφία του “πειρατικού” στην εφημερίδα “Ελευθερία” με μια λεζάντα που μοιάζει με κρυπτογραφημένο μήνυμα.
Το πολιτικό μπακράουντ της ιστορίας είναι πολύ ενδιαφέρον.
Στην Κύπρο, στα μέσα του 1973, τη στιγμή δηλαδή που ξεκινούν τα γυρίσματα, η σύγκρουση ανάμεσα στην κυβέρνηση Μακαρίου και την ΕΟΚΑ Β που ξεκίνησε το 1971, βρίσκεται στο αποκορύφωμά της. Όλο το νησί μοιάζει με πεδίο μάχης. Βόμβες, τοποθετημένες από του Εοκαβητατζήδες, εκρήγνυνται σε πόλεις και χωριά τινάζοντας στον αέρα σπίτια και αυτοκίνητα, αστυνομικά τμήματα και σπίτια δέχονται ένοπλες επιθέσεις από τους ανθρώπους του Γρίβα, απαγωγές οργανώνονται.
Η κυβέρνηση του Μακαρίου συγκροτεί το Εφεδρικό σώμα της αστυνομίας και προβαίνει σε εκτεταμένες συλλήψεις για να αποτρέψει τη δολοφονία του Κύπριου Εθνάρχη και την κατάλυση του καθεστώτος.
Ένα μήνα πριν ξεκινήσουν τα γυρίσματα της ταινίας συλλαμβάνεται στη Λεμεσό ένας από τους υπαρχηγούς του Γρίβα (ο Σταύρος Σταύρου Σύρος) και σε έγγραφα, που δεν προλαβαίνει να καταστρέψει, αποκαλύπτεται το σχέδιο για πραξικόπημα με την κωδική ονομασία «Απόλλων».
Οι εφημερίδες της Κύπρου μιλούν για σχέδιο που περιλαμβάνει πραξικόπημα και εισβολή του Τούρκικου στρατού. Κάτι που θα γίνει, ακριβώς έτσι, ένα χρόνο αργότερα!
Ένα από τα σημεία που σχεδιάζεται να γίνει η απόβαση του Τουρκικού στρατού είναι η Κερύνεια. Είναι γνωστό σε όλους επίσης ότι στα νότια παράλια της Τουρκίας τα αποβατικά βρίσκονται με αναμμένες μηχανές. Αλλά τα γυρίσματα της ταινίας συνεχίζονται κανονικά.
Την ίδια ώρα, η φλεγόμενη Κύπρος, είναι ένα πεδίο δράσης δεκάδων μυστικών υπηρεσιών με κύριο στόχο ενδιαφέροντος τη Μέση Ανατολή, την Παλαιστίνη και το Ισραήλ. Μια από τις πιο δραστήριες στο νησί μυστικές υπηρεσίες, με δολοφονίες Παλαιστινίων αγωνιστών, είναι η Ισραηλινή Μοσάντ.
Στην μέση των γυρισμάτων (6 Οκτωβρίου) ξεσπά ο πόλεμος του Γιόμ Κιπούρ. Όλη η Μέση Ανατολή φλέγεται καθώς οι αραβικές χώρες εμπλέκονται σε ένα αιματηρό πόλεμο με το Ισραήλ.
Την ίδια ακριβώς μέρα που η Αίγυπτος εισβάλει στην έρημο του Σινά, γίνεται μια ακόμα απόπειρα δολοφονίας του Μακαρίου με παγίδευση με εκρηκτικά του οδοστρώματος που θα περνούσε. Η έκρηξη σημειώνεται πρόωρα κι ο Μακάριος σώζεται. Σημάδι ότι η ΕΟΚΑ Β εντείνει τον εσωτερικό πόλεμο.
Στις 17 Νοεμβρίου, στην Αθήνα, γίνεται η εξέγερση του Πολυτεχνείου που ακολουθείται στις 25 Νοεμβρίου από την αντικατάσταση του δικτάτορα Παπαδόπουλου από τον Ιωαννίδη. Από εκείνη τη στιγμή μπαίνουν σε άμεση εφαρμογή τα πιο δραστικά μέτρα της χούντας, και φυσικά των ΗΠΑ, για την ανατροπή του Μακαρίου και τη λύση «δια πυρός και σιδήρου» του Κυπριακού προβλήματος.
Τις μέρες αυτές τελειώνουν τα γυρίσματα στην Κύπρο και το κινηματογραφικό συνεργείο αποχωρεί σε μικρές ομάδες.
Αλλά περίεργο, δεν τελειώνουν εδώ οι περιπέτειες ούτε του πειρατικού Santa Barbara, ούτε του καπετάνιου του, ούτε των υπεύθυνων της παραγωγής. Μια περίεργη διεκδίκηση χρημάτων από έναν επιχειρηματία της Κερύνεια τους καθηλώνει για μέρες στο νησί.
Η ταινία του Πήτερ Σέλλερς δεν είχε καλή τύχη. Το πραξικόπημα όμως της χούντας κι η εισβολή, που κατέληξε στη διχοτόμηση του νησιού, σημείωσαν απόλυτη επιτυχία!
Μέσα από μαρτυρίες ανθρώπων, που είχαν άμεση ή έμμεση σχέση με την ταινία, ανασυντίθεται το σκηνικό μιας ιστορίας γεμάτης πολλά κενά και ερωτηματικά.
Ένα σκηνικό με δυο όψεις:
το ψεύτικο, το κινηματογραφικό ντεκόρ μιας κωμωδίας
το πραγματικό… που οδηγεί στη μεγάλη τραγωδία.
Άραγε είναι οι δυο όψεις του ιδίου νομίσματος;
__________________________________________________
Ghost in the noonday sun
Santa Barbara: Φαντάσματα στην Κερύνεια
Ένα σαπιοκάραβο κι ο Πίτερ Σέλερς στην Κύπρο το 1973
Μια εξονυχιστική έρευνα με φόντο την τραγωδία της Κύπρου
ΤΟΥ ΜΙΧΑΛΗ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ (εφημερίδα ΣΗΜΕΡΙΝΗ)
Προβλήθηκε, πρόσφατα, στη Λευκωσία, το αποκαλυπτικό ντοκιμαντέρ του Νίκου Θεοδοσίου Santa Barbara -Φαντάσματα στην Κερύνεια- που επιχειρεί να ρίξει φως σ’ ένα περίεργο όσο και ύποπτο κινηματογραφικό «συμβάν», που έλαβε χώραν τους τελευταίους μήνες του 1973 στην Κερύνεια.
Εν στενώ φιλικώ κύκλω, ο σκηνοθέτης Νίκος Θεοδοσίου έκανε την περασμένη Δευτέρα τα εν Κύπρω αποκαλυπτήρια της ταινίας του, «Σάντα Μπάρμπαρα – Φαντάσματα στην Κερύνεια». Ενός αποκαλυπτικού ντοκιμαντέρ, που αναφέρεται στην περίεργη ιστορία της παραγωγής μιας κινηματογραφικής ταινίας τους τελευταίους μήνες του 1973 στην Κερύνεια, με πρωταγωνιστές τον Πίτερ Σέλερς, τον Άντονι Φραντσιόζα, τον Πίτερ Μπόιλ κ.ά., η οποία δεν ολοκληρώθηκε αλλά και ούτε προβλήθηκε ποτέ.
«Σάντα Μπάρμπαρα» ήταν το όνομα του σαπιοκάραβου που πήρε τη μορφή ενός παλιού πειρατικού για τις ανάγκες της ταινίας. Καθώς το φιλμ δεν βγήκε ποτέ στις αίθουσες -στη δεκαετία του ‘80 κυκλοφόρησε στην Αμερική σε κασέτα VHS, την ανακάλυψαν οι κινηματογραφιστές της ταινίας και πήραν αποσπάσματα για το ντοκιμαντέρ τους-, στην Κύπρο, είχε διαδοθεί ότι η ταινία ήταν μια συγκαλυμμένη επιχείρηση ξένων μυστικών υπηρεσιών που σχετίζονταν με την προετοιμασία της τουρκικής εισβολής τον Ιούλιο του 1974 στο νησί.
Εμμένοντας στον ερευνητικό του στόχο, να αφαιρέσει το πέπλο αυτής της μυστήριας υπόθεσης αλλά και να προβληματίσει για την, κατά κανόνα, ανεξέταστη προφάνεια των γεγονότων, το ντοκιμαντέρ ανοίγει τη βεντάλια των πολιτικών σκοπιμοτήτων που «συνήργησαν» στον κυπριακό χώρο την ταραχώδη αυτή περίοδο, προσφέροντας ένα εξηγητικό ‘σενάριο’ για μια σειρά από, φαινομενικώς, ασύνδετα, μεταξύ τους, γεγονότα, που διαδραματίστηκαν, σχεδόν ταυτόχρονα, στην καμουφλαρισμένη σκηνή του κυπριακού δράματος.
«Περίεργα και απίθανα πράγματα»
Ο Νίκος Θεοδοσίου, πέρα από τα αποσπάσματα της ταινίας και διάφορα ντοκουμέντα σχετικά με την άφιξη του Πίτερ Σέλερς, του παραγωγού και του ξένου συνεργείου, παρουσιάζει συνεντεύξεις με Ελληνοκυπρίους που συνεργάστηκαν στην παραγωγή.
Στις συνεντεύξεις γίνονται αποκαλύψεις «για διάφορα περίεργα που συνέβαιναν κατά τα γυρίσματα. Το χρήμα έρρεε άφθονο και ανεξέλεγκτα για απίθανες αγορές. Το σαπιοκάραβο δεν ήταν ικανό να πλεύσει στα βαθιά (αν και, περιέργως, έφτασε στο λιμάνι της Κερύνειας), ενώ συνεχώς πηγαινοερχόταν στην περιοχή χωρίς να απομακρύνεται από την ακτή, με διάφορους να φωτογραφίζουν τα τοπία. Τα ίδια που χρησιμοποιήθηκαν στην τουρκική απόβαση. Την ίδια περίοδο η πολιτική κατάσταση ήταν έκρυθμη – η ΕΟΚΑ Β’ συγκρουόταν με αντίστοιχη τουρκική οργάνωση, στη Μέση Ανατολή η κατάσταση προμήνυε πόλεμο. Οι παραγωγοί, όμως, της ταινίας όχι μόνον επέλεξαν την Κερύνεια για τα γυρίσματα, αλλά και έδειχναν να αδιαφορούν για το τι συνέβαινε γύρω τους»…
Μια συστολή σιωπής
Το ντοκιμαντέρ, παρότι προβλήθηκε ήδη στο «Πανόραμα» του Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης, το Μάρτιο του 2007, και στο 1ο Φεστιβάλ Ελληνικού Ντοκιμαντέρ, στη Χαλκίδα, τον περασμένο Σεπτέμβριο, «αποτελεί μια ενδιάμεση ταινία», σύμφωνα με το σκηνοθέτη της, «αφού η έρευνα ακόμη συνεχίζεται, αποδίδοντας ένα εξαιρετικά πολύτιμο υλικό, που φωτίζει ‘πειστικότερα’ τις πτυχές της περίεργης αυτής ιστορίας, καθιστώντας ολοένα και πιο πιεστικά τα ερωτήματα». Η ταινία δεν δίνει απαντήσεις, αλλά βάζει σοβαρά ερωτήματα, που αξίζει να απαντηθούν. Ταυτόχρονα, επιχειρεί να παραβιάσει μια ‘συστολή σιωπής’ που υπάρχει γύρω από αυτό το θέμα, «αφού αρκετοί άνθρωποι που γνωρίζουν, αρνήθηκαν να πουν οτιδήποτε, και άλλοι, που μίλησαν κατ’ αρχήν, δεν θέλησαν να συμπεριληφθούν οι μαρτυρίες τους στο ντοκιμαντέρ, με αποτέλεσμα να μείνουν αναξιοποίητες… Βλέποντας τώρα την ταινία, ίσως κάτι τους ωθήσει ν’ αλλάξουν γνώμη» λέει ο Νίκος Θεοδοσίου.
Κινηματογράφος και ιστορία
Η ενασχόληση με την υπόθεση αυτή προέκυψε από το ενδιαφέρον μου για την κοινωνική διάσταση του κινηματογράφου, από τη σύνδεσή του με την κοινωνική ιστορία και τις ιδεολογικές χρήσεις του, επισημαίνει ο Ελλαδίτης σκηνοθέτης, που πρόσφατα παρουσίασε στην Κύπρο άλλη μια ταινία του, που άπτεται της κοινωνικής διάστασης της κινηματογραφικής τέχνης, το εξαίρετο ντοκιμαντέρ «Ο κ. Λεονάρδος και οι άλλοι», στοΔιεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ, που έγινε την περασμένη βδομάδα στη Β’ Δημοτική Αγορά Λεμεσού. «Ενώ, όμως, οι ιδεολογικές χρήσεις του κινηματογράφου, από τις διάφορες εξουσίες και κυβερνήσεις, εμφανίζονται σχεδόν με την εμφάνισή του -παράδειγμα οι ‘πολιτικές’ ταινίες του Μελιές για τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, που έπαιρναν σαφή θέση υπέρ των Ελλήνων-, η χρησιμοποίησή του ως μέρους μιας πολεμικής μηχανής και ως μέσου για τη διοργάνωση μιας στρατιωτικής επιχείρησης, γίνεται, για πρώτη φορά, το 1973, με την ταινία αυτή. Αυτό ήταν κάτι που μου προξένησε τεράστιο ενδιαφέρον, αλλά και μου έδωσε το κίνητρο να αποδυθώ σε μια επίπονη και δύσκολη έρευνα…
Για πρώτη φορά συναντούσα μια παρόμοια χρήση του κινηματογράφου. Απέκτησα μια κόπια σε βίντεο αυτής της ταινίας και, ψάχνοντας στοιχεία γύρω από αυτήν, διαπίστωσα ότι την κάλυπτε ήδη ένα αρκετά μεγάλο μυστήριο. Το αποτέλεσμα, που ελπίζω ότι δεν θα είναι το τελικό, είναι αυτό που είδατε»…
_______________
Η προβολή της ταινίας έγινε τη Δευτέρα 11 Αυγούστου στο μπαρ “Μπαστιόνε” απέναντι από το θέατρο Ένα στην Πύλη Αμμοχώστου.
Το άρθρο του Μιχάλη Παπαδόπουλου υπάρχει στη διαδικτυακή έκδοση της εφημερίδαςhttp://www.simerini.com.cy/nqcontent.cfm?a_id=345947
______________________________
(Μια συνέντευξη του Νίκου Θεοδοσίου που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΠΟΛΙΤΗΣ της Κύπρου στις 22 Ιανουαρίου 2007)
Πως μια κακή ταινία του Peter Sellers βρυκολακιάζει στο Κάστρο της Κερύνειας και στις σελίδες της κυπριακής ιστορίας
Κατασκοπευτική ταινία ή απλώς μια παρωδία;
“Φάντασμα το καταμεσήμερο”… Μετάφραση από τον αγγλικό τίτλο της ταινίας με πρωταγωνιστή τον Peter Sellers, “Ghost in the Noonday Sun”… Ένας τίτλος που παραπέμπει σε έργο τρόμου, μια ταινία πειρατική, μεταφορικά και κυριολεκτικά, που μεταφέρει επί της οθόνης μια παιδική νουβέλα… Είναι η χειρότερη ταινία του Peter Sellers, σύμφωνα με τις κριτικές που απέσπασε. “Το πιο γελοίο πράγμα σε αυτή τη θλιβερή παρωδία είναι το όνομα του χαρακτήρα που υποδύεται ο Sellers, Captain Dick Scratcher (το dick για το ανδρικό γεννητικό όργανο και το Scratcher για το… ξύστης). Σχεδόν τα πάντα είναι άσχημα σε αυτή την ταινία: Η ηθοποιία, το σενάριο, ο ήχος. Πλοκή δεν υπάρχει. Ο Dick Scratcher σκοτώνει έναν πειρατή, παίρνει τον χάρτη του θησαυρού και αυτοανακηρύσσεται σε καπετάνιο επειδή κατέχει τον χάρτη και ψάχνει τον θησαυρό… Το αποκορύφωμα της γελοιότητας σ’ αυτή την καταστροφική ταινία είναι πως γυρίστηκε το 1973, δεν βγήκε ποτέ στις αίθουσες και κυκλοφόρησε σε βίντεο 10 χρόνια μετά στις ΗΠΑ και 20 χρόνια μετά στην Βρετανία!
Μυστική… συμπαραγωγή;
Τα πιο πάνω είναι ενδεχομένως γνωστά σε όσους ασχολούνται με τον κινηματογράφο και για πολλούς αδιάφορα. Πολλές οι κακές ταινίες από καλούς ηθοποιούς και σίγουρα δεν είναι η μόνη ταινία που τελικά δεν βγήκε στο σινεμά! Γιατί αποφασίσαμε να ξεθάψουμε αυτή τη συμπαραγωγή Βρετανίας-ΗΠΑ;
Πρώτον η ταινία αυτή γυρίστηκε στην Κερύνεια. Από τον Σεπτέμβριο μέχρι τον Νοέμβριο του 1973 σε μια περίοδο ταραχών τόσο για το κυπριακό γίγνεσθαι όσο και για την ευρύτερη περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου.
Δεύτερον, είχε κόστος υπερπαραγωγής- κτίστηκε μάλιστα για τις ανάγκες της ένα ολόκληρο ιρλανδικό χωριό το οποίο παρουσιάζεται για πέντε δευτερόλεπτα σε μια σκηνή- το οποίο κόστος βεβαίως δεν ανταποκρίνεται ούτε στο αποτέλεσμα, ούτε στα έσοδά της.
Τρίτον, χρησιμοποιήθηκαν για τις ανάγκες της ένα σκάφος με αμερικανική σημαία, το οποίο κατά τον Τύπο της εποχής “περιπολούσε” στις ακτές της Κερύνειας.
Τέταρτον, ο καπετάνιος του πλοίου φέρεται να είναι ο ίδιος που χρησιμοποιήθηκε για την απομάκρυνση από την Κύπρο με ταχύπλοο του υπαρχηγού της ΕΟΚΑ Β’ Γεώργιου Καρούσου.
Πέμπτον, για τα γυρίσματα της ταινίας δόθηκε άδεια για χρήση του απόρθητου τότε, λόγω στρατιωτικής χρήσης, φρουρίου της Κερύνειας.
Έκτον, Το μυστήριο που καλύπτει τις εταιρίες παραγωγής. Από τις τρεις εταιρείες παραγωγής που παρουσιάζονται στους τίτλους της ταινίας μόνο μία έχει σάρκα και οστά. Οι άλλες δύο δεν έχουν έργο. Τέλος σε απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου της Κύπρου του καιρού εμφανίζεται και μια τέταρτη η οποία επίσης είναι ανύπαρκτη!
Όλα αυτά τα περίεργα ξετυλίγονται στην ταινία-ντοκιμαντέρ του Έλληνα σκηνοθέτη και ερευνητική Νίκου Θεοδοσίου, ο οποίος αποκαλύπτει σε συνέντευξή του στον “Π” όσα κατέδειξε η έρευνά του στο αντικείμενο. Η ταινία ετοιμάζεται για να πάρει μέρος στο φεστιβάλ ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης.
Συγκαλυμμένη επιχείρηση;
Πώς έγινε ν’ ασχοληθείτε με το συγκεκριμένο θέμα κ. Θεοδοσίου;
Αφορμή αποτέλεσε η μαρτυρία ενός Έλληνα τεχνικού του κινηματογράφου, τον οποίο συνάντησα στα πλαίσια ερευνών για τον κινηματογράφο. Ασχολούμαι κυρίως με την κοινωνική διάσταση του κινηματογράφου και τα αποτελέσματα των ερευνών αποτυπώνονται σε άρθρα, βιβλία ή ταινίες. Στο βιβλίο μου «Πόλεμος και κινηματογράφος στην Ελλάδα» είχα ασχοληθεί με το θέμα των προπαγανδιστικών ταινιών που παράγονται από διάφορες χώρες προκειμένου να προωθήσουν μια πολιτική. Όταν έρχεται, λοιπόν, η πληροφορία ότι μία ταινία που γυρίστηκε στην Κύπρο το 1973 στην πραγματικότητα ήταν μια συγκαλυμμένη επιχείρηση μυστικών υπηρεσιών, εντυπωσιάστηκα. Για πρώτη φορά συναντούσα μια τέτοια χρήση του κινηματογράφου. Απέκτησα μια κόπια σε βίντεο αυτής της ταινίας και ψάχνοντας στοιχεία γύρω από αυτήν, διαπίστωσα ότι την κάλυπτε ήδη ένα αρκετά μεγάλο μυστήριο.
Επειδή δεν βγήκε ποτέ στις αίθουσες;
Αρχικά ναι. Ερεύνησα το ιστορικό μπακράουντ της ταινίας, ασχολήθηκα δηλαδή με τα ιστορικά γεγονότα της περιόδου εκείνης. Έτσι ανακάλυψα ότι κάποιοι αποφάσισαν να ρίξουν πολλά χρήματα να γυριστεί μια ταινία στο πιο επισφαλές σημείο της υδρογείου. Στην Κύπρο, την περίοδο εκείνη, έχουμε την κορύφωση της σύγκρουσης της ΕΟΚΑ Β’ με τον Μακάριο. Ένοπλες επιθέσεις, ανατινάξεις κτιρίων, απαγωγές, βρίσκονται στην ημερήσια διάταξη. Απ’ την άλλη πλευρά, ολόκληρη η Μέση Ανατολή βρίσκεται σε αναβρασμό. Τις μέρες των γυρισμάτων της ταινίας, στις 6 Οκτωβρίου, ξεσπά κι ο πόλεμος του Yom Kippur, με αιφνιδιαστική επίθεση της Αιγύπτου και της Συρίας στο Ισραήλ. Την επόμενη μέρα λαβαίνει χώρα μια από τις πιο σοβαρές απόπειρες δολοφονίας του Μακάριου. Κι αναρωτιέται κάποιος: Ποιος αποφασίζει να έρθει να γυρίσει ταινία σε έναν τόπο που απ’ την μια μέρα στην άλλη μπορεί να γίνει πραξικόπημα και ν’ ακολουθήσει εισβολή, άρα να τιναχθεί η ταινία στον αέρα; Τη στιγμή που η ταινία μπορούσε να γυριστεί οπουδήποτε αλλού στη Μεσόγειο… Κάστρα πανομοιότυπα μ’ αυτό της Κερύνειας υπάρχουν πολλά. Από πολλές μαρτυρίες φαίνεται ότι οι συνθήκες γυρίσματος ήταν αλλοπρόσαλλες. Περίεργες συμπεριφορές του Σέλλερς που δεν πατά στα γυρίσματα, στη μέση της ταινίας τσακώνεται με τον σκηνοθέτη και τον διώχνει, καλεί εσπευσμένα τον Spike Milligan που αρχίζει να γράφει άλλες σκηνές και να τις σκηνοθετεί. Η διάρκεια των γυρισμάτων μεγαλώνει υπέρμετρα, ενώ δαπώνται υπέρογκα ποσά. Και κανείς από την παραγωγή δεν ενδιαφέται να βάλει τάξη σε αυτό το χάος.
Υπάρχουν μαρτυρίες για όλα αυτά;
Υπάρχουν μαρτυρίες σε βιβλία με αναμνήσεις όπως αυτό της μάνατζερ του Αυστραλού ηθοποιού Spike Milligan, Norma Farnes. Απ’ εκεί και μετά έχουμε τις μαρτυρίες των ανθρώπων που βρίσκονταν στην Κερύνεια τον καιρό εκείνο, θυμούνται πράγματα απ’ τα γυρίσματα ή συμμετείχαν με οποιοδήποτε τρόπο σε αυτά κι αυτά τα ψήγματα φαίνεται να συνθέτουν το παζλ. Τα γυρίσματα κάποια στιγμή διακόπηκαν, συγκεκριμένα γύρω στις 20 Νοέμβρίου 1973, δηλαδή τρεις μέρες μετά την εξέγερση του Πολυτεχνείου που οδήγησαν στην πτώση του Παπαδόπουλου, στην άνοδο του Ιωαννίδη που σήμαινε ότι η επιχείρηση για εκκαθάριση Μακαρίου έμπαινε στην τελική ευθεία. Δεν ξέρω αν είναι σύμπτωση ή είναι τυχαίο το γεγονός.
Δαπανήθηκαν πολλά λεφτά για το φιλμ;
Πάρα πολλά. Έφευγαν χρήματα και μάλιστα χωρίς παραστατικά, πράγμα εντελώς ακατανόητο σε οποιαδήποτε παραγωγή. Στους τίτλους της ταινίας (αυτή που βγήκε σε βίντεο) εμφανίζονται τρεις εταιρείες παραγωγής, εκ των οποίων η μία είναι πραγματική, με την έννοια ότι έχει παράξει έργο. Οι άλλες δύο αποτελούν μυστήριο. Στην Κύπρο τον καιρό εκείνο (αλλά αναφέρεται και στη διεθνή βιβλιογραφία) όλοι γνώρίζαν ότι ήταν μια παραγωγ’η της αμερικάνικης εταιρίας Κολούμπια η οποία όμως τότε βρισκόταν σε κατάσταση χρεωκοπίας. Και το μυστήριο μεγαλώνει όταν εμφανίζεται και μια άλλη εταιρία. Στο τέλος των γυρισμάτων κάποιος Κύπριος εγείρει μια αγωγή στο Δικαστήριο για οικονομική αποζημίωση αναφορικά με ζημιές που προκλήθηκαν σε ταχύπλοα σκάφη που τους είχε ενοικιάσει. Το Ανώτατο Δικαστήριο της Λευκωσίας, που λειτουργούσε κι ως ναυτοδικείο, έβγαλε μια απόφαση για τη δέσμευση του πλοίου, απαγόρευσε την έξοδο από την χώρα δύο παραγωγών και στα δημοσιεύματα της εποχής βλέπουμε ότι η αγωγή στρέφεται προς μια εταιρεία παραγωγής η οποία είναι παντελώς ανύπαρκτη. Πρέπει να πούμε ότι αμέσως μετά την εισβολή, όταν άρχισαν να συνδέουν κάποια πράγματα και καταστάσεις, κυκλοφόρησαν έντονα οι φήμες ότι πρόκειται για μια κατασκοπευτική ταινία.
Ίσως δηλαδή κάποιοι να δούλεψαν με πρόσχημα αυτή την ταινία ως μυστικοί πράκτορες;
Ως σκέψη και ως υπόθεση. Κάτι όμως που ενισχύεται από την παρουσία μυστικών πρακτόρων όλων των μυστικών υπηρεσιών του κόσμου στην Κύπρο. Ως «περιβόλι κατασκόπων» χαρακτηρίζεται το νησί την εποχή εκείνη. Ίσως πολλοί να δούλεψαν με πρόσχημα αυτή την ταινία. Είναι μια μεγάλη, πλούσια παραγωγή, η οποία δεν ανταποκρίνεται στα χρήματα που δαπανήθηκαν. Γίναν απίθανες και αδικαιολόγητες σπατάλες. Στήθηκε ένα ολόκληρο Ιρλανδέζικο χωριό με 15 σπίτια και το χωριό εμφανίζεται σε ένα μακρινό πλάνο για πέντε δευτερόλεπτα! Από την άλλη, το βασικό «εργαλείο» της δουλειάς που ήταν το πειρατικό πλοίο, ήταν ένα σαπιοκάραβο που με δυσκολία κινούνταν. Επίσης στο γύρισμα κινήθηκαν πολλοί άνθρωποι. Δούλεψαν 60 τεχνικοί και νοικιάστηκαν 45 αυτοκίνητα, σχεδόν όλα τα διαθέσιμα οχήματα από τρία γραφεία ενοικιάσεως στην Κύπρο με τα οποία κινούνταν ανεξέλεκτα. Επίσης νοικιάστηκαν πολλά σκάφη. Ταχύπλοα και βάρκες που αλώνιζαν την θάλασσα, αλλά όχι όλη τη θάλασσα της Κύπρου, τις κοντινές ακτές ανατολικά και δυτικά της Κερύνειας.
Έχετε συγκεντρώσει στοιχεία από μαρτυρίες ανθρώπων που καταδεικνύουν τα πιο πάνω;
Ναι υπάρχουν αρκετές μαρτυρίες ανθρώπων που είχαν κάποια σχέση ή απλώς ήταν μάρτυρες στα γεγονότα. Δυστυχώς μου δώθηκαν πολλά στοιχεία προφορικά αλλά όχι μπροστά στην κάμερα. Κάποιος ανεξήγητος φόβος εξακολουθεί να υπάρχει και σήμερα. Αυτές τις μαρτυρίες δεν μπορώ να τις αξιοποιήσω. Μέσα από την ταινία αναδεικνύεται το κλίμα της εποχής και τα δεκάδες ερωτήματα για το πώς ένα κινηματογραφικό έργο που προορίζεται για να μας διασκεδάσει, γίνεται ένα όχημα που έχει προκαλέσει δυστυχία.
Στοιχεία όμως έχεις και για το καράβι, ονόματι Santa Barbara, το οποίο ήταν το πειρατικό του Peter Sellers.
Ήταν ένα σαπιοκάραβο που μετασκευάστηκε στην Ελλάδα. Ένα πλοίο αμερικάνικου νηολόγιου, όπως προκύπτει από τις φωτογραφίες όταν εισήρχετο στο Λιμάνι της Κερύνειας. Μια εφημερίδα της εποχής, η Ελευθερία, έγραφε ότι “από χθες ξεκίνησε να περιπολεί το πειρατικό στις ακτές της Κερύνειας”. Το “περιπολεί” σε εισαγωγικά. Αλλά από τις μαρτυρίες προκύπτει ότι πράγματι περιπολούσε αριστερά και δεξιά της Κερύνειας. Κοντά στη διαβόητη παραλία του Πέντε Μιλίου έγιναν αρκετά γυρίσματα! Και στο κάστρο, φυσικά, που στρατιωτικός χώρος και συνεπώς ελεγχόμενος. Μπήκε πολύς κόσμος μέσα. Εκατοντάδες άτομα.
Πληροφορίες έχεις όμως για πρόσωπα που συνδέουν την ταινία και με την ΕΟΚΑ Β’…
Όχι άμεσα ή τουλάχιστον όχι με πολύ καθαρό τρόπο. Ο καπετάνιος του SantaBarbara είναι ένα μυστηριώδες πρόσωπο. Ήταν κουμπάρος του Ανδρέα Ποταμιάνου. Παρέμεινε στην Κύπρο, παρότι τελείωσαν τα γυρίσματα και ήταν ο καπετάνιος του ταχύπλοου με το οποίο φυγαδεύτηκε ο αντικαταστάτης του Γρίβα, Γεώργιος Καρούσος από την Κύπρο. Έχει μια συνέχεια περίεργη αυτό το πράγμα , γιατί τέσσερις τουλάχιστον άνθρωποι σύμφωνα με την έρευνα που έχω κάνει, οι οποίοι είχαν εμπλοκή στην ταινία τους βλέπουμε να είναι μπλεγμένοι και στην ιστορία της φυγάδευσης του Καρούσου. Δεν γνωρίζω σε ποιο βαθμό συνδέονται οι δυο «επιχειρήσεις». Αυτό άλλωστε δεν αφορά τη συγκεκριμένη ταινία.
Βρήκες δυσκολίες στη διάρκεια της έρευνάς σου;
Συνάντησα ανθρώπους οι οποίοι αρνήθηκαν να μιλήσουν. Άλλοι μου είπαν πράγματα που αρνήθηκαν να τα επαναλάβουν μπροστά στην κάμερα, όπως ανέφερα και πιο πριν. Κάποιοι άλλοι μου έδωσαν παραπλανητικές πληροφορίες. Το πιο περίεργο όμως είναι ότι βρέθηκαν άνθρωποι οι οποίοι χωρίς να έχουν κανένα στοιχείο περι του αντιθέτου, ισχυρίστηκαν με σθένος ότι πρόκειται για μυθεύματα. Σα να ήθελαν να με αποτρέψουν να συνεχίσω. Γιατί;
Που αποδίδεις αυτή τη συμπεριφορά;
Στο ίδιο γεγονός που δεν ανοίγει ο φάκελος της Κύπρου. Η ιστορία αυτή που ξετυλίγεται στην ταινία μου, πιστεύω ότι είναι ένα στοιχείο του φακέλου της Κύπρου. Μια σελίδα, ίσως ένα ντοσιέ! Εγώ το καταθέτω. Άλλοι θα πρέπει να το αξιολογήσουν.