Γαλλία και Γερμανία στην αρχή του Πρώτου Παγκοσμίου, ως τα γενέθλια αυτού, που στην εξέλιξή του θα γινόταν αυτό που ορίζουμε σήμερα ως 'δακρυγόνο'.
Αυτή η πρώτη μορφή δακρυγόνου, ήταν αποτέλεσμα της προσπάθειας ενός Γάλλου χημικού, στις αρχές του 20ου αιώνα, για να βρει ένα τρόπο καταστολής των εξεγέρσεων χωρίς να παραβιάζει τους περιορισμούς που επέβαλλε η διεθνής συνθήκη της Χάγης το 1899, που απαγόρευε τη ρίψη βλημμάτων που περιείχαν δηλητηριώδη αέρια.
Σχεδιασμένα για να τρέπουν σε φυγή ανθρώπους από τα οδοφράγματα, το δακρυγόνο καίει τα μάτια, το δέρμα και προκαλεί εμετό και οι άνθρωποι, φεύγοντας, αφήνουν πίσω την κάλυψη και τους συντρόφους τους. Ακόμα, εκτός από τον τρόπο που επηρεάζει το σώμα, επηρεάζει και τη ψυχολογία του 'στόχου', αφού προκαλεί ένα συναίσθημα τρόμου. Όπως είχε πει ο Άμος Φράις, αρχηγός του Αμερικανικού στρατού το 1928, 'Είναι πιο εύκολο για έναν άντρα να διατηρήσει το ηθικό του μπροστά από μια σφαίρα, παρά στην παρουσία ενός αόρατου αερίου'.
Σήμερα, το δακρυγόνο, που ανήκει στην κατηγορία των 'λιγότερο θανατηφόρων'όπλων, είναι αυτο που χρησιμοποιείται περισσότερο από τις αστυνομικές δυνάμεις. Οι δημοσιογράφοι καταγράφουν ιστορίες χρήσης δακρυγόνων τόσο συχνά, που έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε με φυσικότητα φωτογραφίες από δρόμους πνιγμένους στον καπνό των δακρυγόνων, ως ένα φυσιολογικό κομμάτι μιας διαδήλωσης. Αυτή την εβδομάδα, η αστυνομία στο Σέιντ Λούις, στο προάστιο Φέργκιουσον, χρησιμοποίησε δακρυγόνα για να διαλύσει τα πλήθη που διαδήλωναν για τη δολοφονία ενός άοπλου εφήβου, του Μάικλ Μπράουν από αστυνομικό. Έχοντας απο-ευαισθητοποιηθεί στην παρουσία αυτών των εικόνων, οι άνθρωποι συχνά ξεχνούν ότι αυτό είναι ένα χημικό όπλο, σχεδιασμένο για σωματικό και ψυχολογικό βασανισμό των ανθρώπων.
Πώς όμως αυτή η ουσία, που πρωτίστως χρησιμοποιήθηκε ως όπλο πολέμου έφτασε να χρησιμοποιείται στο δρόμο?
Η διαδικασία ξεκίνησε πριν το τέλος του Πρώτου Παγκοσμίου. Ενώ τα στρατεύματα επέστρεφαν στη χώρα τους, ένα λόμπι στρατιωτικών ξεκίνησε να απαιτεί να κρατήσει τα χημικά όπλα που εφευρέθηκαν. Ο Φράις, που ήταν αρχηγός στην Υπηρεσία Χημικού Πολέμου το 1920, ήταν αποφασισμένος να χρησιμοποιήσει την τεχνολογία αυτή για καθημερινά ζητήματα όπως τον έλεγχο ενός πλήθους ή εγκληματιών. Έτσι, χρησιμοποίησε τις διασυνδέσεις του, βετεράνους του στρατού που ήταν τώρα επιχειρηματίες και δικηγόροι, σε μια προσπάθεια εξεύρεσης αγορών και τρόπων προώθησης του προϊόντος μέσα από δημοσιεύματα στον τύπο.
Στο τεύχος του περιοδικού εμπορίου 'Gas Age Record'που δημοσιεύθηκε στις 26 Νοεμβρίου 1921, ο αθρογράφος για θέματα τεχνολογίας Θίο Κνάππεν σκιαγραγώντας την προσωπικότητα του Φράις έγραψε 'έχει μελετήσει καλά το ζήτημα της χρήσης αερίων και καπνών στην αντιμετώπιση του οργανωμένου εγκλήματος και των αγρίων και είναι πεπεισμένος ότι όσο πιο σύντομα εξοικειωθούν οι αστυνομικοί και οι αποικιοκρατικοί διοικητές με το αέριο ως μέσο διατήρησης της τάξης και της εξουσίας τους εκεί, θα υπάρξει μείωση των βίαιων διαταραχών και εξάλειψη των εξεγέρσεων των αγρίων'.
Ο Κνάππεν εξήγησε στους αναγνώστες:
Το δακρυγόνο, φαίνεται πως ταιριάζει με αξιοθαύμαστο τρόπο στο σκοπό της απομόνωσης του ανθρώπου από την ιδιοσυγκασία του οργανωμένου εγκλήματος... τον μεταφέρει σε μια κατάσταση κατά την οποία το μόνο που μπορεί να σκεφτεί είναι να εξαλειφθεί η αγωνία του. Κάτω από αυτές τις συνθήκες ένας στρατός διαλύεται και ένας εγκληματίας παύει να λειτουργεί, τρέπεται σε φυγή απλά και μόνο για να ξεφύγει απο την πηγή του βασανισμού του.
Οι ψυχολογικές συνέπειες του δακρυγόνου έχουν δώσει στην αστυνομία την ικανότητα να διαλύει ένα πλήθος χωρίς τη χρήση πυρομαχικών. Το δακρυγόνο, είναι εφήμερο και το σύννεφο εξατμίζεται από τη σκηνή χωρίς να αφήσει αίμα, ή μελανιές πάνω στα σώματα των ανθρώπων και εμφανίζεται ως το καλύτερο μέσο για τη διατήρηση μιας καλής εικόνας της αστυνομίας, σε σύγκριση με τη χρήση σωματικής βίας. Μέχρι το τέλος του 1920, τα αστυνομικά τμήματα στη Νέα Υόρκη, τη Φιλαδέλφια, το Κλίβελαντ, το Σαν Φρανσίσκο και το Σικάγο ήταν ανάμεσα στις πολλές πόλεις που εφοδιάστηκαν με δακρυγόνα. Παράλληλα, οι πωλήσεις στο εξωτερικό περιλάμβαναν την Κολομβία, την Ινδία, τον Παναμά και τη Χαβάη.
Με τη νέα ζήτηση για δακρυγόνο, ήρθε και η εξέλιξη της παραγωγής του. Βελτιωμένο δακρυγόνο, αντικατέστησε το παλαιότερου τύπου που ήταν εύφλεκτο, το οποίο συχνά τραυμάτιζε τους αστυνομικούς την ώρα που το χρησιμοποιούσαν. Οι εφευρέτες σχεδίασαν βελτιωμένους μηχανισμούς ρίψης δακρυγόνων συμπεριλαμβανομένων χειροβομβίδων, όπλων, λαμπάδων, στυλό ακόμα και ροπάλων. Τα δακρυγόνα σύντομα έγιναν το όπλο επιλογής των σωφρονιστικών στις φυλακές, των αστυνομικών που διέλυαν απεργίες ακόμα και των τραπεζιτών: ειδικές κατασκευές γεμάτες δακρυγόνο βρίσκονταν μέσα στα χρηματοφυλάκια των τραπεζών για αποτροπή κλοπών ή τοποθετημένα στα ταβάνια των φυλακών για παύση των ταραχών.
Στις 29 Ιουλίου 1932, στο κέντρο στρατιωτικών χημικών ερευνών του Αμερικανικού Στρατού, 'Έτζγουντ Άρσεναλ', τα στρατεύματα εθνικής άμυνας προσέβαλαν τις στρατιωτικές βάσεις της Ουάσινγκτον που είχε καταλάβει μια ομάδα στρατού Bonus Army, μια ομάδα βετεράνων που ασκούσαν πολιτική πίεση για να λάβουν τα χρήματα που τους χρωστούσε η Αμερικανική κυβέρνηση και αρνούνταν να τους δώσει. (Στο βίντεο γίνεται λόγος για δεκάδες χιλιάδες που κατέλαβαν την ολόκληρη την πόλη, οι οποίοι ειχαν μαζευτεί και έξω από το Κογκρέσο). Κατά τη βίαιη δίωξή τους, τα στρατεύματα έριξαν δακρυγόνα στα κτίρια της βάσης, περικλείνοντας τα σε καπνό και φωτιά. Δύο άντρες πέθαναν βίαια, και ένα μωρό πέθανε από ασφυξία αναπέοντας το αέριο. Παρά τις επίσημες αναφορές που λένε ότι το μωρό πέθανε από φυσικά αίτια, οι Bonus Army το είδαν αυτό σαν κάλυψη της κυβέρνησης. Η μπαλάντα της ομάδας αυτής με τίτλο 'καμία άδικη βία'λέει κοροιδευτικά:
Καμία άδικη βιαιότητα'
Μωρό Μάιερς μείνε ακίνητος!
Μπορεί να μην είναι ξεκάθαρο
στο μικρό σου μυαλό
αλλά σε ψέκασαν με όλη την καλή τους θέληση.'
Για τον Bonus Army, το δακρυγόνο έγινε γνωστό ως η αναλογία Χούβερ, ένα σύμβολο της μεγάλης οικονομικής ανισότητας που γινόταν ολοένα και πιο αισθητή στην Αμερική. Αλλά για τους διοικητές της αστυνομίας, τους επιχειρηματίες και τους πρέσβεις της αποικιορατίας παγκοσμίως, η δίωξη του Bonus Army ήταν σύμβολο της γρήγορης ζημιάς και της αποθάρρυνσης που έχει την δυνατότητα να προκαλέσει το δακρυγόνο.
Πρωτοπόρες αμερικανικές εταιρίες στην κατασκευή δακρυγόνου, συμπεριλαμβανομένης και της Lake Eerie Chemical Company που ιδρύθηκε από τον βετεράνο του πρώτου παγκοσμίου αντισυνταγματάρχη Βύρωνα 'Μπιφ'Γκος, είχαν εμπλακεί έντονα στην καταστολή πολιτικών αγώνων. Οι αντιπρόσωποι πωλήσεων έγιναν φιλαράκια με ιδιοκτήτες εταιριών και ντόπιους αστυνομικούς. Ενημερώνονταν από τον τύπο για τις περιοχές που είχαν ξεσπάσει ταξικές διαμάχες, επισκέπτονταν μέρη που υπήρχε έντονη ταξική πάλη κι έτσι πωλούσαν τα προϊόντα τους εγχώρια, αλλά και σε σε χώρες όπως η Αργεντινή, η Βολιβία και η Κούβα. Μια διερεύνηση από επιτροπή της γερουσίας βρήκε ότι ανάμεσα στο 1933 και το 1937 αγοράστηκε δακρυγόνο αξίας 1.25 εκατομμύριων δολλαρίων (που ισοδυναμούν με 21 εκατομμύρια δολλάρια σήμερα) κατά τη διάρκεια ή εν αναμονή απεργιών των εργατών.
Πριν από το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, η Ιταλία χρησιμοποίησε δακρυγόνο και άλλα δηλητηριώδη αέρια στον πόλεμό της με την Αιθιοπία, η Ισπανία το χρησιμοποίησε στο Μαρόκο και οι Ιάπωνες έκαναν χρήση του ενάντια στους Κινέζους. Παρόλο που τα δυτικά κράτη δεν είχαν εμπλακεί σε χημικό πόλεμο κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Παγκοσμίου, η χρήση και η εξέλιξη των δακρυγόνων έγινε έπειτα πολύ εκτεταμένη. Στο Βιετνάμ, οι ΗΠΑ πετούσαν δακρυγόνα στα τούνελ των ΒιετΚονγκ και σε υπόγεια καταφύγια προστασίας αμάχων απο βόμβες, όπου οι άνθρωποι πέθαιναν παγιδευμένοι από την ασφυξία. Το 1966, η Ουγγαρέζικη αποστολή στα Ηνωμένα Έθνη, στηρίζόμενη από άλλες χώρες της ανατολικής Ευρώπης έθεσε το ζήτημα στη διεθνή πολιτική ατζέντα. 'Το πρόσχημα της χρήσεως του αερίου για τον έλεγχο εξεγέρσεων στο Βιετνάμ, έχει απορριφθεί από την κοινή γνώμη παγκοσμίως και από την διεθνή επιστημονική κοινότητα, που περιλαμβάνει και ακαδημαϊκούς από τις ΗΠΑ'. Η Ουγγαρία ζήτησε την διεθνή ποινικοποίηση της χρήσης χημικών όπλων στον πόλεμο.
Πίσω στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι διαδηλωτές ενάντια στον πόλεμο του Βιετνάμ, αντιμετώπισαν τόνους δακρυγόνου. Όταν ο κυβερνήτης της Καλιφόρνιας Ρόναλντ Ρέιγκαν διέταξε την Εθνική Φρουρά να διαλύσει τους διαδηλωτές στο Σπράουλ Πλάζα του Μπέρκλι το 1969, ακολούθησε μια από τις μεγαλύτερες χρήσεις δακρυγόνου στην ιστορία. Ελικόπτερα που μετέφεραν το αέριο, ψέκασαν χιλιάδες φοιτητές που διαμαρτύρονταν ειρηνικά, περαστικούς, παιδάκια σε κοντινά νηπιαγωγεία και κολυμβητές στην πισίνα του πανεπιστημίου.
Παράλληλα, η Γαλλία ήταν απασχολημένη εκτείνοντας τη χρήση αυτής της νέας φόρμουλας δακρυγόνου για να καταπνίξει τις εξεγέρσεις φοιτητών και εργατών που ξέσπασαν το 1968. Οι Γάλλοι συνήθισαν τόσο πολύ τη χρήση του δακρυγόνου, που εκπαίδευσαν τους κατοίκους στο Ντέρυ της Ιρλανδίας πώς να απωθήσουν τις επιπτώσεις του, κατά τη διάρκεια της συμπλοκής ανάμεσα στη βασιλική αστυνομία του Άλστερ και τους καθολικούς κατοίκους της πόλης, που έγινε γνωστή ως η Μάχη του Μπόγκσαιντ. Αυτό το γεγονός έγινε ορόσημο της πρώτης χρήσης του αερίου σε πολίτες στο Ηνωμένο Βασίλειο, μεταφέροντας το στρατό στη Βόρεια Ιρλανδία.
Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του '80, ομάδες ακτιβιστών για τα ανθρώπινα δικαιώματα αύξησαν την παρακολούθηση της χρήσης του δακρυγονου και άλλων τεχνικών καταστολής σε ζώνες διαδηλώσεων ή σύγκρουσης. Η Νότια Κορέα δέχτηκε διεθνείς πιέσεις για την παύση της χρήσης χημικών όπλων ενάντια σε φοιτητές που διαδήλωναν, όπως και το Ισραήλ για τη χρήση ενάντια σε Παλαιστίνιους κατά την Πρώτη Ιντιφάντα. Ανάμεσα στον Ιανουάριο του 1987 και τον Δεκέμβριο του 1988, οι ΗΠΑ εξήγαγαν όπλα δακρυγόνου, χειροβομβίδες, εκτοξευτές και φυσίγγια δακρυγόνου στο Ισραήλ, αξίας 6.5 εκατομμυρίων δολλαρίων. Οι οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων κατέγραψαν πάνω από 40 θανάτους που προήλθαν από δακρυγόνο κατά την πρώτη Ιντιφάντα, όπως και χιλιάδες περιστατικά ασθενειών.
Η βιομηχανία δακρυγόνου επηρεάστηκε από την εξέλιξη των οπλικών αερίων τύπου αεροζόλ από το FBI, στη δεκαετία του '80.
Τα δακρυγόνα για ακόμα μια φορά άλλαξαν από την παραγωγή ατομικών συσκευών αεροζόλ στις αρχές του 1980, όταν ο Κάμραν Λόουμαν, εφευρέτης εξειδικευμένος στις χημικές ουσίες, συνεργάστηκε με το FBI για την δημιουργία ένος οπλικού τύπου αεροζόλ σπρέι πιπεριού- μια εναλλακτική, με πιο γρήγορη διάδραση μορφή δακρυγόνου, σχεδιασμένη να εξασθενεί ακόμα περισσότερο το στόχο. Μέχρι το 1991, η εφεύρεση του Λόουμαν χρησιμοποιήθηκε από αστυνομικούς παντού στις ΗΠΑ. Αμέσως μετά παρόμοια σπρέι παρήχθηκαν στο Ηνωμένο Βασίλειο και τη Γαλλία. Δεν πήρε πολύ καιρό μέχρι να αρχίσουν οι μηνυσεις κατηγορώντας την αστυνομία για παρενόχληση και βασανισμό. Ανάμεσα στο 1990 και το 1995, περισσότεροι από 60 θάνατοι συνδεδεμένοι με τη χρήση δακρυγόνου, αυτή την 'μη-θανατηφόρα τεχνολογία', καταγράφηκαν στις ΗΠΑ.
Αναπολώντας την εκτεταμένη χρήση του, κατά τη διάρκεια των διαδηλώσεων κατά του πολέμου του Βιετνάμ, στα τέλη του 1990 και τις αρχές του 2000, η αστυνομία ξεκίνησε ξανά τη μαζική χρήση του ενάντια στους διαδηλωτές ενάντια στην παγκοσμιοποίηση στο Σιάτλ, το Βανκούβερ, την Πράγα και αλλού. Παρόλο που το 1993, το Συνέδριο Χημικών Όπλων απαγόρεψε ξανά τη χρήση του σε εμπόλεμες ζώνες, έκανε μια εξάιρεση για τη χρήση του στην καταστολή των εξεγέρσεων από την αστυνομία. Ο Σαμ Χάντσον, κάνοντας ρεπορτάζ για το 'Summit of the Americas'* από το Κεμπέκ το 2001 είχε γράψει στο Reuters 'Το δακρυγόνο, καίγοντας τα μάτια, απλώθηκε παντού στην προστατευόμενη ζώνη της ιστορικής πόλης, χάθηκε μέσα στους σωληνες εξαερισμού των κτιρίων, θυμίζοντάς στους προέδρους και τους πρωθυπουργούς, ότι η βία που παραμορφώνει τις Συνόδους Κορυφής, είναι τόσο προβλεπόμενη όσο και ο επίλογος στις ομιλίες τους'.
Κατά τη διάρκεια της Αραβικής Άνοιξης, του κινήματος Occupy και των διαδηλώσεων κατά της λιτότητας το 2011, τα δακρυγόνα μπήκαν ξανά στα πρωτοσέλιδα του τύπου. Μαζικές εξαγωγές στην Αίγυπτο, το Μπαχρέιν, την Υεμένη, την Τυνησία, κυρίως από τις εταιρίες Combined Systems Inc. στις ΗΠΑ και Condor Nonlethal Technologies στη Βραζιλία, ενώ η χρήση του για τη διάλυση διαδηλώσεων στις ΗΠΑ και την Ευρώπη σημείωνε επίσης αύξηση.
Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δύο δεκαετιών, οι πωλήσεις δακρυγόνου και 'λιγότερο θανατηφόρων όπλων'γενικότερα, έχουν δει μεγάλη αύξηση. Όπως οι πωλητές δακρυγόνων του 1920 παρακολουθούσαν τη επικαιρότητα, οι σημερινοί εκτελεστικοί διευθυντες λαμβάνουν αναφορές για την κατάσταση της αγοράς που τους ενημερώνουν για παράδειγμα ότι υπάρχουν πολιτκές αναταραχές σε διάφορα μέρη του κόσμου, από διαδηλωτές στη Βραζιλία μέχρι ακτιβιστές στη Μέση Ανατολή. Η ανταπόκριση των κυβερνήσεων ανα τον κόσμο, έσπασε το ρεκόρ αγορών μη-θανατηφόρων όπλων.
Τα τελευταία 100 χρόνια, από τότε που ανακαλύφθηκε, το δακρυγόνο, συχνά διαφημίζεται ως μια καθ'όλα αθώα ουσία, που στην πραγματικότητα ευθύνεται για το θάνατο ενηλίκων και παιδιών, για αποβολές εγκύων και για τον τραυματισμό πολλών ανθρώπων. Ο οργανισμός Διεθνής Αμνηστία, έχει ορίσει το δακρυγόνο ως ένα εργαλείο βασανισμού και ο ιατρικός σύλλογος της Τουρκίας έχει καταδικάσει τη χρήση του.
Κι ενώ η χρήση του δακρυγόνου παραμένει απαγορευμένη από το Διεθνές Συνέδριο Χημικών Όπλων, η χρήση του στην πολιτική αστυνομία αυξάνεται συνεχώς. Το δακρυγόνο παραμένει ένα αποτελεσματικό όργανο αποθάρρυνσης και διάλυσης ενός πλήθους όπως και πριν ένα αιώνα, μετατρέποντας τους δρόμους από σημείο διαμαρτυρίας σε τοξικό χάος. Πνίγει τον αέρα, το μοναδικό κανάλι επικοινωνίας που που μπορούν να χρησιμοποιήσουν οι πιο αδύναμοι στην κοινωνία για να φωνάξουν τα παράπονά τους.
Με αυτό τον τρόπο, το δακρυγόνο προσφέρει στην αστυνομία μια φτηνή λύση για την αντιμετώπιση κοινωνικών αναταραχών. Αυτή την εβδομάδα στο Φέργκιουσον, η αστυνομία ψέκασε με δακρυγόνο τις αυλές σπιτιών, σημεία που βρίσκονταν παιδιά και έκανε άφθονη χρήση του στους δημοσιογράφους. Αυτή η αντιμετώπιση της κοινότητας προκαλεί φόρτιση στις ήδη τεταμένες σχέσεις ανάμεσα σε αρκετούς Αμερικανούς και αυτούς που εργάζονται 'για να τους προστατεύουν'. Όπως γνώριζαν και αυτοί που υπέγραψαν τη Συνθήκη της Χάγης το 1899, η ειρήνη δεν μπορεί να επιτευχθεί μέσα από δηλητηριώδη αέρια.
*Summit of the Americas : Σύνοδος κορυφής των πολιτικών προσώμων και επισήμων ενός κράτους για να συζητήσουν προβλήματα που αντιμετωπίζουν όλες οι δυτικές χώρες.
http://www.redwire.gr