Συνέντευξη του Πάνου Λάμπρου, μέλους της Πρωτοβουλίας για τα Δικαιώματα των κρατουμένων "Στο Κελί" στις Γαντερί Άννα και Γκρέζιου Βασιλική
«Τα συνηθισμένα, ξύλο. Πήγαν να μας φορτώσουν και άλλες κατηγορίες. Πες ότι έχεις κάνει και αυτό, και αυτό» (17χρ.)
Φυλακές ανηλίκων. Φυλακές στις οποίες κρατούνται 600 παιδιά. Τα περισσότερα για μικροκλοπές (26,7%), ληστείες (25,7%) και αδικήματα σχετικά με τα ναρκωτικά (26,5%). Για τους περισσότερους (61,6%) αυτή ήταν η πρώτη φορά που συνελλήφθησαν και για ακόμα μεγαλύτερο ποσοστό (84,9%) η πρώτη φυλάκιση.
Παρόλο που επιμένουμε να αποκαλούμαστε εκσυγχρονισμένη, δημοκρατική κοινωνία, ο κόσμος των φυλακών αποτελεί έναν «αόρατο-παράλληλο κόσμο», ο οποίος επιβεβαιώνει το αντίθετο. Έγκλημα είναι κατά τον ορισμό του Ποινικού Κώδικα «Πράξη άδικη και καταλογιστή στο δράστη της, η οποία τιμωρείται από το νόμο» (ΠΚ 14). Όμως, πώς μπορεί να χαρακτηρίσει κανείς ενα παιδί εγκληματία; Κανένα παιδί δεν είναι εγκληματίας. Είναι ευθύνη, των θεσμών, των δομών, της οικογένειας και όχι του ίδιου του παιδιού.
«Οι κρατούμενοι που έρχονταν σε επαφή με εμάς δεν μπορούσαν προηγουμένως να φανταστούν ότι υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι έξω από τον δικό τους κόσμο –τον ιδιαίτερο χώρο της φυλακής- που ασχολούνται με τη φυλακή, τον εγκλεισμό και με τα προβλήματά τους. Αντιδρούσαν καχύποπτα, πίστευαν ότι κάτι θέλαμε, ένα χρηματικό αντάλλαγμα παραδείγματος χάριν. Αφού πείστηκαν για τον ανιδιοτελή χαρακτήρα της Πρωτοβουλίας για τα Δικαιώματα των Κρατουμένων, ξεκίνησαν να συμμετέχουν ενεργά στην προσπάθειά μας.
Χαρακτηριστικά, ένα αμόρφωτο, λαϊκό, φυλακισμένο παιδί, Ελληνοαμερικάνος, κάποια στιγμή κράταγε στα χέρια του «Το Κελί» τη -σχεδόν παράνομη- εφημερίδα που εκδίδουμε με τη συνεργασία των κρατουμένων. Υπέστη ξυλοδαρμό για την κατοχή της εφημερίδας και κατηγορήθηκε από τις αρχές ως «κομμουνιστής». Εκείνος προσπαθούσε να τους εξηγήσει ότι δεν έχει ιδέα τι είναι ο κομμουνισμός, ότι δεν έχει ιδέα γενικά για τα πολιτικά θέματα. Μας έστειλε ένα πολύ συγκινητικό γράμμα 5-6 σειρών, που μας έλεγε: «Εγώ δεν έχω ιδέα τι είναι ο κομμουνισμός, αλλά αν είστε κομμουνιστές, τότε είμαι κι εγώ. Γιατί είστε πολύ καλοί άνθρωποι». Η ενασχόληση με αυτόν τον «αόρατο κόσμο έχει τεράστια σημασία». Παράλληλα, η συνείδηση του ανθρώπου, ελεύθερου πολίτη ή φυλακισμένου, αλλάζει ριζικά όταν έρχεται σε επαφή με πρωτοβουλίες ή και κινήματα αλληλεγγύης ώστε όχι μόνο να συμπονεί αλλά και να προλαμβάνει τέτοιες καταστάσεις», μας εξηγεί ο Πάνος Λάμπρου, ενεργό μέλος της Πρωτοβουλίας κινηματικού χαρακτήρα για τα Δικαιώματα των Κρατουμένων, που ξεκίνησε τη δράση της Μάιο του 2006, μετά το συμβάν με το κελί 80 στον Κορυδαλλό, όπου βρήκαν τραγικό θάνατο 4 άνθρωποι. Μας υπενθυμίζει το αυτονόητο, ότι δηλαδή, σύμφωνα και με το νόμο, εγκλεισμός σημαίνει στέρηση ελευθερίας και μόνο. Δεν σημαίνει ηθική ή φυσική εξόντωση των ανθρώπων.
«Οι περισσότεροι ανήλικοι φυλακισμένοι είναι εκτός από βαποράκια και χρήστες. Αξίζει να σημειωθεί, ότι συγκρίνοντας με την υπόλοιπη Ευρώπη, οι καταδίκες είναι υπέρογκα μεγάλες αναλογικά με το βάρος των αδικημάτων. Εντούτοις, όταν αναφερόμαστε σε παιδιά, δεν μπορούμε να μιλάμε για εμπορία ναρκωτικών . Στην πραγματικότητα, πρόκειται για εκμετάλλευση των παιδιών από τους πραγματικούς εμπόρους στο παιχνίδι των ναρκωτικών.
Η αναλογία των κρατουμένων παιδιών, Ελλήνων –αλλοδαπών, είναι κατά προσέγγιση 50%-50%.
Ειδικά στους ανήλικους το ποσοστό φτώχειας είναι τεράστιο. Χαρακτηριστικό είναι ότι στον λογαριασμό τους στη φυλακή δεν μπαίνει ούτε ένα ευρώ τον μήνα».
Οι κρατικές δομές, ακόμη και πριν από την οικονομική κρίση, ήταν σε μεγάλο βαθμό ανεπαρκείς, πόσω μάλλον τώρα που είναι σχεδόν ανύπαρκτες. Τα παιδιά αυτά δεν έχουν πρόσβαση ούτε σε στοιχειώδη αγαθά (οδοντόβουρτσες, μαξιλάρια και άλλα είδη πρώτης ανάγκης). Πλέον ακόμη και το φαγητό τους είναι μειωμένο.
Ο Π. Λάμπρου συμπληρώνει: «Τα παιδιά αυτά δεν εισπράττουν μόνο τώρα την οικονομική κρίση, την εισέπρατταν από τη στιγμή που γεννήθηκαν. Καθώς στη συντριπτική τους πλεινότητα πρόκειται για παιδιά φτωχών οικογενείων της πρωτεύουσας, ποτέ τους δεν έζησαν όπως τα άλλα παιδιά, ποτέ δεν βίωσαν τη θαλπωρή μιας οικογένειας, ποτέ δε ένιωσαν την αγάπη και την αλληλεγγύη, ποτέ δεν είδαν φως μπροστά τους, πάντα ζούσαν σε ένα σκοτάδι».
«Ο εγκλεισμός έχει μια έντονη ταξικότητα, ελάχιστοι οι οποίοι είναι "κάτοχοι του πλούτου" βρίσκονται μέσα στη φυλακή, οι περισσότεροι συλληφθέντες ζούσαν κάτω απο το όριο της φτώχειας, γεγονός που επηρεάζει και το δικαστήριο», καθώς τα παιδιά - κατηγορούμενοι δεν έχουν καν τη δυνατότητα επαρκούς νομικής υποστήριξης. Συνεπώς, βρίσκονται συχνά απροστάτευτοι απέναντι σε ενα σωφρονιστικό σύστημα, εκδικητικού -καθαρά- χαρακτήρα.
Πριν από πέντε χρόνια, ένα 15χρονο παιδί από τη Ρουμανία βρέθηκε νεκρό στο ψυχιατρείο του Αγ. Παύλου. «Από έρευνες που διενεργήθηκαν μετά την αυτοκτονία του αποδείχθηκε ότι -φυλακισμένος ων- είχε ζητήσει να μεταφερθεί σε ψυχιατρείο, αλλά οι γιατροί τον επισκέφθηκαν μόλις 2 φορές σε διάστημα ενός μήνα. Ο Ματιέ συνελλήφθη για ένα τσιγαριλίκι. Αν ήταν ευκατάστατος Έλληνας και είχε δικηγόρο, δεν υπήρχε περίπτωση να είχε μπει στη φυλακή».
Ο Π. Λάμπρου συνεχίζει: «Όμως, ελάχιστος λόγος γίνεται για τα κορίτσια και τις γυναίκες κρατούμενες. Από τους 600 ανήλικους κρατούμενους οι 30-40 είναι κοπέλες. Δεν έχουμε ιδιαίτερη φυλακή για τις ανήλικες. Βρίσκονται μαζί με τις ενήλικες στις φυλακές του Ελαιώνα Θηβών. Παλαιότερα στου Παπάγου υπήρχε ειδική φυλακή κορασίδων. Οι συνθήκες εκεί ήταν τόσο άθλιες που οι κοπέλες εξεγέρθηκαν, απέδρασαν μαζικά και οι φυλακές εκκενώθηκαν. Επισκεφθήκαμε τον χώρο και τον είδαμε όπως τον είχαν αφήσει οι κοπέλες. Γράμματα, ζωγραφιές, σημειώματα που αποτελούσαν στοιχεία για τα κολαστήρια του Παπάγου».
Ακολουθεί καταγγελία της κρατούμενης Μ.Π. σχετικά με το βασανιστήριο του κολπικού ελέγχου που αποτελεί καθημερινό φαινόμενο στις γυναικείες φυλακές.
«Είτε δεχτεί να υποστεί αυτήν τη διαδικασία είτε όχι, αυτό που την περιμένει είναι η απομόνωση! Αν η κρατούμενη δεχτεί τον κολπικό έλεγχο, τότε θα οδηγηθεί στην απομόνωση επί τρεις ημέρες. Αν δεν πειθαρχήσει, θα μείνει στην απομόνωση τουλάχιστον για πενθήμερο».
Και συνεχίζει: «Μετά τον έλεγχο η κρατούμενη οδηγείται στην απομόνωση. Η τουαλέτα που υπάρχει παρακολουθείται ηλεκτρονικά. Μέσα στις τρεις αυτές ημέρες η κρατούμενη πρέπει να έχει οκτώ κενώσεις. Διαφορετικά θα παραταθεί η κράτησή της στην απομόνωση.
Αυτό όμως δεν συμβαίνει φυσιολογικά, οπότε οι έγκλειστες αναγκάζονται να χρησιμοποιήσουν καθαρτικό που τους παρέχει η υπηρεσία. Και βέβαια αυτό αποτελεί έναν άλλο τρόπο βασανισμού, αφού λαμβάνουν το καθαρτικό για να μην παραταθεί ο χρόνος παραμονής τους στην απομόνωση.
Ένας τρίτος βασανισμός είναι να σε παρακολουθούν ηλεκτρονικά στην τουαλέτα, σε τόσο προσωπικές στιγμές, οι οποίες μάλιστα είναι αποτέλεσμα εξαναγκασμού.
Όταν βγαίνουν οι κρατούμενες από την απομόνωση, υφίστανται εκ νέου κολπική έρευνα, συνήθως από όποια γυναίκα υπάλληλο έχει βάρδια! Αν μια κρατούμενη αρνηθεί να υποστεί αυτό τον έλεγχο, τότε κινδυνεύει να μείνει στην απομόνωση για τουλάχιστον πέντε ημέρες με ό,τι συνεπάγεται αυτό».
Σύμφωνα με την Πρωτοβουλία για τα Δικαιώματα των Κρατουμένων, η παραπάνω διαδικασία είναι αντίθετη με τον εσωτερικό κανονισμό λειτουργίας Γενικών Καταστημάτων Κράτησης (άρθρο 10 παρ. 5), που αναφέρει ρητά ότι μόνο «εφόσον υπάρχουν υπόνοιες ότι ένας κρατούμενος φέρει απαγορευμένες ουσίες ή άλλα απαγορευμένα είδη στο κατάστημα κράτησης επιτρέπεται με εντολή του εισαγγελέα-επόπτη η ενδοσωματική ή ακτινολογική έρευνα που γίνεται από γιατρό».
Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της Πρωτοβουλίας είναι ότι αποτελείται από μικτή ομάδα ανθρώπων με διάφορες ιδιότητες. Με άλλα λόγια, μια ομάδα ατόμων που λειτουργεί ισότιμα, ολομελειακά, χωρίς κοινωνικό ρατσισμό, χωρίς ιεραρχία, χωρίς καμία διάκριση (στάσεις που σημαδεύουν τον φυλακισμένο). Σε αυτή την ομάδα, λοιπόν, συμμετέχει οποιοσδήποτε. Αποφυλακισθέντες, κρατούμενοι, συγγενείς κρατουμένων...
«Η πρωτοβουλία, λοιπόν, καλείται να δώσει λύσεις σε χειροπιαστά προβλήματα των κρατουμένων. Γυναίκες κρατούμενες έκαναν μεγάλη προσπάθεια να σταματήσει το μαζικό βασανιστήριο του κολπικού ελέγχου. Μετά από συνεννόηση μαζί μας, οι κρατούμενες αρνήθηκαν να υποβληθούν σε αυτόν τον εξευτελιστικό έλεγχο, που γίνοταν όχι από γιατρό αλλά από όποιον ήθελε και μάλιστα με σκουριασμένα εργαλεία. Η τιμωρία τους ήταν να κλειστούν στην απομόνωση για μέρες όπου τους χορηγούνταν καθαρτικά. Η παρέμβαση μας το 2010 οδήγησε στο να βγαίνουν οι κοπέλες από το πειθαρχείο και οι συγκεντρώσεις μας έξω απο τις φυλακές Θηβών οδήγησαν στην εξέγερση των κρατουμένων, με κυρίαρχο αίτημά τους την είσοδο στο χώρο των φυλακών αντιπροσωπείας για τα Δικαιώματα των Κρατουμένων. Πανηγυρικά μπήκαμε στις φυλακές. Ήταν μια μεγάλη νίκη. Ο κολπικός έλεγχος σταμάτησε».
Οι κινήσεις αυτές δίνουν στους κρατουμένους προοπτική. Προοπτική για να συνεχίσουν να διεκδικούν.
Είχε πάει αντιπροσωπεία μας και στις φυλακές αλλοδαπών ανηλίκων του Βόλου. Φώναζε συνθήματα «Ανοίξτε τα κελιά, να βγούνε τα παιδιά» και ανταπαντούσαν οι κρατούμενοι «Ανοίξτε τα κελιά να μπούνε τα παιδιά» δηλαδή να μπούμε εμείς. Δεν πέρασε καν δεκάλεπτο για να εξεγερθούν τα παιδιά. Ήταν από τις πιο συγκινητικές στιγμές. Στηρίζουμε με απόλυτη συνεννόηση και συνεργασία κάθε εξέγερση των φυλακισμένων. Πολλοί κρατούμενοι διαπραγματεύονται στη φυλακή με την ιδιότητα του μέλους της Πρωτοβουλίας για τα Δικαιώματα των Κρατουμένων.
«Τόσο για τα κορίτσια όσο και για τα αγόρια πρέπει να μπει ενα τέλος στον εφιάλτη του εγκλεισμού. Δεν υπάρχει κανένας λόγος για εγκλεισμό σε ηλικίες κάτω των 18 ετών. Η καμπάνια που οργανώσαμε «Κανένα παιδί σε Κελί» είχε μεγάλη απήχηση και στηρίχθηκε από πολίτες όλων των ηλικίων. Στις πλατείες, όπου μαζέψαμε εντέλει χιλιάδες υπογραφές, μας πλησίασαν τόσο ηλικιωμένοι πολίτες όσο και φοιτητές ή και παιδάκια 10 χρονών».
Αν όλα κρίνονται εκ του αποτελέσματος, πώς γίνεται να θεωρείται ένα σωφρονιστικό σύστημα αποτελεσματικό, όταν 2 στους 3 ανήλικους κρατούμενους επιστρέφουν ξανά στη φυλακή, πλέον ως ενήλικες;
«Διεκδικούμε χώρους ανοιχτούς, όχι φυλακή, όχι ίδρυμα, χώρους δημιουργίας, σχολείου, φροντίδας, αγαθών που τα παιδιά αυτά ποτέ δεν βίωσαν. Καταλαβαίνετε βέβαια ότι σε μια περίοδο κρίσης τέτοια αιτήματα μπορούν να ακουστούν ως ανέκδοτα και δεν είναι τυχαίο ότι σε όποιες πιέσεις κινηματικού χαρακτήρα ή συναντήσεις με το υπουργείο έχουν αποπειραθεί, η πόρτα κλείνει. Το πώς διαπαιδαγωγώ έναν άνθρωπο δεν είναι μόνο θέμα οικονομικό, είναι και θέμα αντίληψης. Διαφορετικά κοστίζει να έχεις 10 δεσμοφύλακες, ανθρώπους που το μόνο που ξέρουν είναι να χτυπάνε και διαφορετικό είναι να έχεις ένα ειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό και να στήνεις έναν χώρο ελευθερίας και όχι έναν χώρο που απλώς αποθηκεύεις ψυχές και ανθρώπους».
Περισσότερες πληροφορίες για την Πρωτοβουλία για τα Δικαιώματα των κρατουμένων μπορείτε να βρείτε στην ιστοσελίδα www.tokeli.gr
* Ο Πάνος Λάμπρου είναι μέλος της Πρωτοβουλίας για τα Δικαιώματα των κρατουμένων και μέλος της Γραμματείας του ΣΥΡΙΖΑ ΕΚΜ