ΑΓΚΥΡΑ-ΡΙΑΝΤ ΣΥΓΚΡΟΤΟΥΝ ΑΞΟΝΑ ΑΠΟΣΤΑΘΕΡΟΠΟΙΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ
του ΑΡΗ ΘΑΛΑΣΣΙΝΟΥ
Μεγάλη ανησυχία, όχι μόνο στη Μέση Ανατολή, αλλά και στις πρωτεύουσες των μεγάλων δυνάμεων, προκαλεί η ρήξη μεταξύ Σαουδικής Αραβίας και Ιράν, με αφορμή την εκτέλεση του Σαουδάραβα, Σιίτη ιερωμένου Νιμρ αλ Νιμρ και άλλων 46 Σιιτών, το περασμένο Σάββατο. Η άμεση απειλή είναι να ανατιναχτεί εν τη γενέσει της η διαδικασία για την πολιτική επίλυση του συριακού προβλήματος. Ωστόσο ο ηλεκτρισμός διαχέεται στην ατμόσφαιρα της ευρύτερης περιοχής, καθώς η σουνιτική Σαουδική Αραβία και το σιιτικό Ιράν υποστηρίζουν τα αντίπαλα στρατόπεδα στις συγκρούσεις που μαστίζουν τουλάχιστον πέντε χώρες –Συρία, Υεμένη, Ιράκ, Μπαχρέιν, Λίβανο. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
Την Κυριακή, η Σαουδική Αραβία ανακοίνωσε ότι διακόπτει τις διπλωματικές σχέσεις της με το Ιράνκαι έδωσε διορία 48 ωρών στους Ιρανούς διπλωμάτες να εγκαταλείψουν τη χώρα. Ως αφορμή, επικαλέστηκε τις διαδηλώσεις εναντίον του βασιλείου των Σαούντ που έλαβαν χώρα στην Τεχεράνη, όπου Ιρανοί διαδηλωτές, εξοργισμένοι από την εκτέλεση του Σιίτη ιερωμένου, πυρπόλησαν με εμπρηστικές βόμβες μολότοφ την πρεσβεία της Σαουδικής Αραβίας. Ο Ανώτατος Ηγέτης του Ιράν,Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, είχε χαρακτηρίσει τον Νιμρ αλ Νιμρ “μάρτυρα”, προειδοποιώντας ότι “το θεϊκό χέρι θα εκδικηθεί τους Σαουδάραβες ηγέτες”.
Ο Νιμρ αλ Νιμρ υπήρξε μια από τις ηγετικές μορφές της σιιτικής μειονότητας της Σαουδικής Αραβίας, η οποία αντιστοιχεί στο 15% των 20 εκατομμυρίων κατοίκων της. Εδώ και χρόνια, έπαιζε πρωταγωνιστικό ρόλο στο δημοκρατικό κίνημα, που ζητούσε ελεύθερες εκλογές και σεβασμό των δικαιωμάτων της σιιτικής μειονότητας. Δεν δίστασε να διακηρύξει ότι, αν αυτά τα δικαιώματα δεν γίνουν σεβαστά, η Ανατολική Επαρχία της Σαουδικής Αραβίας, όπου οι Σιίτες αποτελούν την πλειοψηφία του πληθυσμού, δεν θα έχει άλλο δρόμο από το να αποσχισθεί από το βασίλειο. Συνελήφθη το 2004, το 2006 και το 2009, στο πλαίσιο της εντεινόμενης εκστρατείας καταπίεσης των Σιιτών από τις αρχές. Συνελήφθη εκ νέου, μαζί με τους άλλους 46 Σιίτες που τον συνόδευσαν στην εκτέλεση, το 2012, ύστερα από μεγάλες διαδηλώσεις της σιιτικής μειονότητας, στο περιβάλλον της “Αραβικής Άνοιξης”, που είχε κατατρομοκρατήσει τον απολυταρχικό, σκοταδιστικό Οίκο τωνΣαούντ.
Το γεγονός ότι εκτελέστηκε τριάμισι χρόνια αργότερα ενισχύει την υποψία ότι η βασιλική οικογένεια ψάχνει για αφορμές έντασης με το Ιράν, προκειμένου να εκτρέψει τις σφοδρότατες εξωτερικές και εσωτερικές πιέσεις, που απειλούν την ίδια την επιβίωσή της. Στο πεδίο της εξωτερικής πολιτικής, η Σαουδική Αραβία θορυβήθηκε έντονα από τη συμφωνία ΗΠΑ-Ιράν για το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης και την προοπτική μιας πολιτικής επίλυσης του συριακού προβλήματος στο πλαίσιο ενόςιστορικού συμβιβασμού των ΗΠΑ τόσο με το Ιράν όσο και με τη Ρωσία. Εξελίξεις που απειλούν ναενισχύσουν το Ιράν, τον βασικό περιφερειακό αντίπαλο της Σαουδικής Αραβίας, στην περιοχή του Περσικού Κόλπου.
Προσπαθώντας να αποτρέψει αυτό το ενδεχόμενο, η Σαουδική Αραβία ενισχύει τον σουνιτικό “άξονα” με την Τουρκία. Οι δύο χώρες που, μαζί με το Κατάρ, ενισχύουν ομάδες τζιχαντιστών αντιπάλων τουΆσαντ στη Συρία, προσπαθούν να ανατινάξουν τις εύθραυστες γέφυρες για την πολιτική επίλυση του Συριακού, ακόμη και με ακραίες ενέργειες, όπως η κατάρριψη του ρωσικού αεροπλάνου από τηνΤουρκία και η εκτέλεση του Νιμρ αλ Νιμρ από τη Σαουδική Αραβία.
Δεν είναι λιγότερο σοβαροί οι εσωτερικοί παράγοντες που ωθούν τον Οίκο των Σαούντ σε ακρότητες. Οι Σιίτες της Σαουδικής Αραβίας αποτελούν ανήσυχη, καταπιεσμένη μειονότητα, που ζει σε συνθήκες “θρησκευτικού απαρτχάιντ”, καθώς υφίσταται έντονες διακρίσεις στην εκπαίδευση, την απασχόληση και τη δημόσια διοίκηση. Επιπλέον, η σιιτική μειονότητα τυχαίνει να βρίσκεται συγκεντρωμένη στις περιοχές όπου βρίσκονται τα περισσότερα γιγαντιαία πετρελαϊκά κοιτάσματα της Σαουδικής Αραβίας.
Ενδεχόμενη απόσχιση της Ανατολικής Περιοχής από το βασίλειο θα μετέτρεπε τη Σαουδική Αραβία σε μια φτωχή χώρα της ερήμου, σχεδόν αποκλεισμένη από τον Περσικό Κόλπο. Αυτό εξηγεί τη θηριώδηαντίδραση της Σαουδικής Αραβίας στη σιιτική “Αραβική Άνοιξη” του Μπαχρέιν, όπου οι Σιίτες είναιπλειοψηφία, αλλά κυβερνώνται από μια σουνιτική μοναρχία. Τα σαουδαραβικά τανκς έπνιξαν στο αίμα τις διαδηλώσεις, προκειμένου να επιφέρουν ένα προληπτικό, τρομοκρατικό πλήγμα στο εσωτερικό της χώρας.
Η προχθεσινή εκτέλεση των 47 συνιστά ένα δεύτερο προληπτικό πλήγμα, που προδίδει τον φόβο της κυρίαρχης κάστας ότι ο εφιάλτης μιας σιιτικής Αραβικής Άνοιξης στη Σαουδική Αραβία δεν έχει εκλείψει. Η βασιλική οικογένεια των Σαούντ έχει ισχυρούς λόγους να σκέφτεται κατ'αυτόν τον τρόπο. Ηκατάρρευση της τιμής του πετρελαίου, οι εξαγωγές του οποίου αντιπροσωπεύουν το 75% των κρατικών εξόδων, είχε τεράστιο αντίκτυπο, σε σημείο που αυτή η τόσο πλούσια σε πρώτες ύλες χώρα να υποφέρει για πρώτη φορά από δημοσιονομικό... έλλειμμα, που μάλιστα εκτοξεύθηκε στο εξωφρενικό 20% του ΑΕΠ, σύμφωνα με το ΔΝΤ.
Πέραν της προφανούς ανικανότητας των διεφθαρμένων κηφήνων της βασιλικής οικογένειας, η εξέλιξη αυτή αποτελεί και ένα είδος Νέμεσης. Η Σαουδική Αραβία είναι η χώρα που εμπόδισε τονΟΠΕΚ να ανεβάσει τις τιμές του πετρελαίου μειώνοντας την παραγωγή. Δεν γνωρίζουμε αν στην απόφασή της αυτή βάρυνε κυρίως η πρόθεση να καταστήσει οικονομικά ασύμφορη την εκμετάλλευση του σχιστολιθικού αερίου, που προωθούν οι Αμερικανοί ή η άρρητη βοήθειά της στην Ουάσιγκτον να “στεγνώσουν” τα έσοδα γεωπολιτικών αντιπάλων της, όπως η Ρωσία, η Βενεζουέλα και το Ιράν. Ενδεχομένως να έπαιξαν ρόλο και τα δύο.
Γεγονός είναι ότι η πτώση των τιμών του πετρελαίου έχει φέρει σε δεινότατη θέση τα δημόσια οικονομικά του Ριάντ. Πρόσφατα, η βασιλική οικογένεια άρχισε να ρευστοποιεί περιουσιακά στοιχεία του κρατικού, επενδυτικού ταμείου (sovereign wealth fund) που τροφοδοτούνταν από τα πετρελαϊκά έσοδα, προκειμένου να καλύψει όπως-όπως “τρύπες” του κρατικού προϋπολογισμού. Παράλληλα, προχωρά σε επώδυνες μειώσεις δαπανών στην υγεία και την παιδεία, επιβάλλει για πρώτη φοράΦΠΑ σε σειρά ειδών και υπηρεσιών, αυξάνει τις τιμές των καυσίμων και τα τιμολόγια της κοινής ωφέλειας.
Αυτή η απότομη μετάβαση σε ένα είδος “μνημονίου της ερήμου” δημιουργεί μια ανήσυχη κοινωνική ατμόσφαιρα, επαναφέροντας τους φόβους για μια πραγματική “έκρηξη” εναντίον της βασιλικής οικογένειας. Απομένει να αποδειχθεί αν η προσπάθεια του Οίκου των Σαούντ να εκτρέψει την κοινωνική δυσαρέσκεια σε έναν θρησκευτικό εμφύλιο Σουνιτών-Σιιτών έχει πιθανότητες να αποβεί αποτελεσματική ή αν, αντίθετα, λειτουργήσει σαν μπούμερανγκ, με μοιραίες επιπτώσεις για το σαουδαραβικό καθεστώς, αλλά και για την περιφερειακή ασφάλεια.