Εντός ολίγων ημερών (στις 23 Ιουνίου 2016) καλούνται οι Βρετανοί πολίτες, να αποφασίσουν για την παραμονή τους ή όχι στην Ευρωπαϊκή Ένωση (Ε.Ε.)στο πλαίσιο, άλλωστε, των διαρκών «επιφυλάξεων» που το Ηνωμένο Βασίλειο παγίως διατηρεί για τις ευρωπαϊκές πολιτικές. Το Ηνωμένο Βασίλειο (ως ονομασία κράτους) είναι περισσότερο «αποδεκτό» ως «Μεγάλη Βρετανία» λόγω των επιφυλάξεων επιμέρους εθνοτήτων που αφορούν στους Σκωτσέζους, στους Ουαλούς και στους Ιρλανδούς της Βόρειας Ιρλανδίας. Επίσης η Μεγάλη Βρετανία αναφέρεται και ως Γηραιά Αλβιόνα, με αναφορά στην αρχαιότερη ονομασία της περιοχής (6ος π.Χ. αιώνας), όπου το όνομα που της αποδίδεται είναι το Albionum. Στο παρόν κείμενο, το «Ηνωμένο Βασίλειο» θα αναφέρεται λόγω οικονομίας χώρου ως «Βρετανία» -εξού και το «Brexit» άλλωστε. Ενόψει, λοιπόν, των εξελίξεων που αφορούν στο δημοψήφισμα για το ενδεχόμενο ή όχι του Brexit, χρήσιμα είναι να τεθούν υπ’ όψιν τα εξής, για τα οποία κατά κανόνα δεν γίνεται δημόσιος λόγος:ΟΙ ΠΡΟΝΟΙΕΣ ΤΗΣ ΣΥΝΘΗΚΗΣ ΤΗΣ ΛΙΣΣΑΒΟΝΑΣ
Άξιο αρχικής παρατήρησης είναι ότι υπό το προηγούμενο καθεστώς των Συνθηκών, το δικαίωμα να αποχωρήσει κράτος-μέλος από τις (τότε) Κοινότητες και στη συνέχεια από την Ε.Ε., δεν προβλεπόταν. Η μοναδική διαδικασία που μπορούσε να προκύπτει, βασιζόταν στο άρθρο 62 της Σύμβασης της Βιέννης για το Δίκαιο των Διεθνών Συνθηκών, με αναφορά στη «ρήτρα της ριζικής αλλαγής των περιστάσεων» (clausula rebus sic stantibus). Υπ’ όψιν ότι τη δυνατότητα αποχώρησης κράτους-μέλους με μονομερές δικαίωμα νομολόγησε για πρώτη φορά το Γερμανικό Συνταγματικό Δικαστήριο στη γνωστή στους νομικούς και πολιτικούς κύκλους απόφασή του, που αφορούσε στην επικύρωση της «Συνθήκης του Μάαστριχτ», οπότε κρίθηκε ότι η Γερμανία μπορούσε να επικαλεσθεί το δικαίωμα της καταγγελίας στην περίπτωση που δεν θα εφαρμόζονταν, κατά τα προβλεπόμενα, οι όροι της νομισματικής ενοποίησης. Με τούτα τα δεδομένα οι πρόνοιες της Συνθήκης της Λισαβόνας θέσπισαν (casus foederis) για πρώτη φορά με τη διάταξη του άρθρου 50 ΣΕΕ το δικαίωμα ώστε κάθε κράτος-μέλος να μπορεί να αποφασίζει σύμφωνα με την εσωτερική συνταγματική τάξη την αποχώρησή του από την Ένωση, με μονομερές δικαίωμα καταγγελίας.ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΛΗΡΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΙΣΤΟΡΙΚΟΥ ΛΟΓΟΥ
Για την πληρότητα του ιστορικού λόγου (όση ευχέρεια παρέχει το παρόν περίγραμμα), πρέπει να αναφερθεί ότι ήδη έχουν υπάρξει αλλαγές των συνόρων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, και σε κάθε περίπτωση της Ε.Ε. καθόσον η ανεξαρτητοποίηση της Αλγερίας από τη Γαλλία το 1962 ως επακόλουθο είχε την αποχώρησή της Αλγερίας από την τότε ΕΟΚ. Το αυτό συνέβη το 1985 και με την Γροιλανδία. Η Γροιλανδία αφορά έδαφος της Δανίας στα Βόρεια του Αρκτικού Κύκλου με αυξημένη όμως αυτοδιάθεση (ειδικότερα από το έτος 2009). Επίσης ζήτημα «αλλαγής εσωτερικών συνόρων» προέκυψε με τη Γερμανική ενοποίηση, εξ αιτίας της οποίας υπήρξαν και οι αναγκαίες νομικές διευθετήσεις. Σε περίπτωση όμως που λάβει χώρα Brexit δεν αποκλείεται να επιδεινωθεί η «υπόθεση του Γιβραλτάρ». Το Γιβραλτάρ είναι υπερπόντιο έδαφος με αρχηγό του κράτους την Βασίλισσα Ελισάβετ Β’ και αφορά Βρετανική κτήση. Σύμφωνα με το νεότερο δημοψήφισμα του 2002 αποφασίστηκε η παραμονή του Γιβραλτάρ στη Βρετανία, πράγμα που δημιουργεί διαρκείς εντάσεις με την Ισπανία. Υπ’ όψιν ότι το Γιβραλτάρ αφορά σημαντική γεωπολιτική-στρατηγική θέση στο Νότιο Άκρο της Ιβηρικής Χερσονήσου. Είχε δε παραχωρηθεί από την Ισπανία ως έδαφος στη Μεγάλη Βρετανία το 1731 με τη Συνθήκη της Ουτρέχτης, με την οποία ρυθμίστηκαν τα ζητήματα του «Πολέμου για την Ισπανική Διαδοχή». Το ζήτημα όμως επανήλθε στην επικαιρότητα λίαν προσφάτως, όταν η Βρετανική κυβέρνηση επιχείρησε την πόντιση σκυροδέματος για τη δημιουργία «τεχνητού υφάλου»! Τυχόν δε αποχώρηση της Βρετανίας από την Ε.Ε., μπορεί να εγείρει νομικά ζητήματα για τον έλεγχο της περιοχής, με επιβολή αυξημένων συνοριακών ελέγχων και τελών(!) από πλευράς Ισπανίας, καθόσον η Ισπανική κυβέρνηση θα αποδεσμεύεται από τις διατάξεις του ευρωπαϊκού ενωσιακού δικαίου.ΤΙ ΣΥΜΒΑΙΝΕΙ ΣΤΗ ΒΡΕΤΑΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
Στην παρούσα ιστορική φάση η Βρετανική οικονομία διέρχεται σημαντική κρίση. Υπ’ όψιν ότι το πρώτο τρίμηνο του τρέχοντος έτους 2016 το εμπορικό έλλειμμα της Βρετανίας έναντι της Ε.Ε. διευρύνθηκε και «ανήλθε» στο ύψος των 23,9 δις στερλινών, σύμφωνα με τα στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Αρχής που δημοσιεύθηκαν στο Βρετανικό Τύπο στις 10 Μαΐου. Πρόκειται για το μεγαλύτερο έλλειμμα στο ισοζύγιο εμπορικών συναλλαγών με την Ε.Ε. από το έτος 1998. Ταυτοχρόνως το εμπορικό έλλειμμα της Βρετανίας προς τον υπόλοιπο κόσμο διευρύνθηκε στο ύψος των 13,3 δις στερλινών, ήτοι αφορά κατά 1,1 δις στερλινών περισσότερο «άνοιγμα», έναντι του αντίστοιχου τριμήνου του έτους 2015. Η Βρετανική οικονομία δηλαδή κατά το χρόνο του δημοψηφίσματος παρουσιάζει συνολικό εμπορικό έλλειμμα της τάξης των 37,2 δις στερλινών! Υπ’ όψιν δε ότι η Βρετανία δεν μετέχει στο «Σύμφωνο Ευρώ +» και δεν επέβαλε τη στερλίνα (λίρα Αγγλίας) ως νόμισμα στις περιοχές των Κυρίαρχων Βάσεων (Sovereign Base Areas) Ακρωτηρίου και Δεκέλειας που αφορούν Βρετανικό Υπερπόντιο Έδαφος. Το επίσημο νόμισμα στις περιοχές αυτές είναι το ευρώ.
Αναντίρρητο είναι δε ότι εφόσον προκύψει το Brexit, το βρετανικό νόμισμα θα υποστεί ισχυρές πιέσεις (ίσως μακράς διαρκείας), στις διεθνείς χρηματαγορές, με απρόβλεπτα στην παρούσα φάση για τη βρετανική οικονομία αποτελέσματα. Βεβαίως και η Ε.Ε. θα αντιμετωπίσει ζητήματα, ασφαλώς όχι «στρατηγικά» λόγω παραμονής της Βρετανίας στο ΝΑΤΟ. Στις χρηματαγορές όμως η αποχώρηση της «Τράπεζας της Αγγλίας» από το «Ευρωπαϊκό Σύστημα Κεντρικών Τραπεζών» είναι ζήτημα ικανό να πλήξει και το ευρώ.
Πάντως στην παρούσα φάση λαμβάνουν χώρα αυστηρές συστάσεις από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο Λονδίνο, καθόσον η «κυβέρνηση Κάμερον» δεν ανέλαβε αποτελεσματική δράση για τη διόρθωση του ελλείμματος του οικονομικού έτους 2014-2015. Είναι προφανές ότι με έλλειμμα 5,2% στο ΑΕΠ, δεν είναι δυνατόν παρά να υποχρεωθεί το Λονδίνο να ασκήσει πολιτικές συμμόρφωσης στην τιμή του 3% στο ΑΕΠ και μάλιστα εντός βραχέως χρονικού διαστήματος. Σε κάθε περίπτωση δε παραμονή της Βρετανίας στην Ε.Ε. συνεπάγεται την αυτοδίκαιη υποχρέωση της να συμμορφώνεται στις αξιώσεις της δημοσιονομικής πειθαρχίας.ΤΟ ''PLAN B''
Παραμονή της Βρετανίας στην Ε.Ε. δεν συνεπάγεται κατ’ αρχήν ευνοϊκό περιβάλλον ως προς το εμπορικό της ισοζύγιο. Η εκτίμηση αυτή προδήλως αποδεικνύεται με προσφυγή στο προαναφερόμενο σημαντικό εμπορικό έλλειμμα, και τούτο παρά τα παραδοσιακά πλεονεκτήματα της βρετανικής πολιτικής λόγω Κοινοπολιτείας. Από την άλλη όμως είναι δεδομένο ότι επειδή η Ε.Ε., προσφάτως έχει επιτρέψει τον ανταγωνισμό στους χρηματοπιστωτικούς κλάδους των κρατών-μελών, παρέχεται έδαφος ώστε το City του Λονδίνου, με σημαντικές πρωτοβουλίες, να κατακτήσει μεγαλύτερη ρυθμιστική κυριαρχία. Συνεπώς έξοδος από την Ε.Ε. κατά το μέρος που αφορά στο City του Λονδίνου, επουδενί σημαίνει ότι θα υπάρξει ωφέλεια στο χρηματοπιστωτικό κλάδο. Επίσης δεν έχει ακόμη διευκρινισθεί κατά πόσον έξοδος της Βρετανίας από την Ε.Ε. θα επιτρέψει στην οικονομία της χώρας την εν γένει ανάκαμψη και τον περιορισμό των ελλειμμάτων. Τέλος δεν φαίνεται να έχει εκπονηθεί (πάντως δημοσίως δεν είναι γνωστό), συγκεκριμένο «Plan B» για τη συνεργασία της Βρετανίας με την Ε.Ε. σε περίπτωση εξόδου. Δεν έχει δηλαδή διευκρινισθεί εάν θα υπάρξει μια «ιδιαίτερη σχέση-συμφωνία» με τον λεγόμενο «Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο» στο πρότυπο της Νορβηγίας η οποία από το έτος 1994 συμμετέχει στην εσωτερική αγορά. Περαιτέρω δεν έχει ακόμη διευκρινισθεί εάν σε περίπτωση εξόδου και σε εφαρμογή του άρθρου 8 ΣΕΕ και των άρθρων 216-219 ΣΛΕΕ θα δημιουργηθεί μια «ιδιαίτερη εταιρική σχέση γειτονίας», όπως συμβαίνει για παράδειγμα με τις 15 Μεσογειακές χώρες στις οποίες συγκαταλέγονται η Αλγερία, η Αίγυπτος, το Ισραήλ, η Ιορδανία, ο Λίβανος, το Μαρόκο, το Μονακό κλπ. Σε τελευταία όμως ανάλυση πρέπει να καταστεί σαφές ότι παραμονή της Βρετανίας στην ενωσιακή έννομη τάξη επιβάλλει.
* Ο Πέτρος Μηλιαράκης δικηγορεί στα Ανώτατα Ακυρωτικά Δικαστήρια της Χώρας και στα Ευρωπαϊκά Δικαστήρια του Στρασβούργου και του Λουξεμβούργου (ECHR και GC - EU).