• Ποια είναι η εκτίμησή σας για το Brexit;
Η πρώτη παρατήρηση είναι ότι η ΕΕ χάνει όλα τα δημοψηφίσματα που την αφορούν. Οι ακραιφνείς υποστηρικτές του ευρωπαϊκού εγχειρήματος θα πρέπει επιτέλους να αναρωτηθούν γιατί. Αυτή είναι όμως η πρώτη φορά που το ζήτημα της αποχώρησης από την ΕΕ τίθεται με άμεσο τρόπο. Και το γεγονός ότι μία από τις τρεις μεγάλες ευρωπαϊκές χώρες επιλέγει τη ρήξη με την ΕΕ σημαίνει κατά τη γνώμη μου το τέλος του ευρωπαϊκού σχεδίου. Το αποτέλεσμα αναδεικνύει εν τέλει αυτό που ήδη γνωρίζαμε, δηλαδή ότι πρόκειται για ένα εγχείρημα που οικοδομήθηκε από και για την ελίτ, και το οποίο ποτέ δεν απέκτησε λαϊκή υποστήριξη.
• Χαίρεστε για το αποτέλεσμα;
Ναι. Ασφαλώς ελλοχεύει ο κίνδυνος να καρπωθούν δεξιές και ξενοφοβικές δυνάμεις αυτήν την δικαιολογημένη απόρριψη της ΕΕ, όπως έδειξε η εκστρατεία που προηγήθηκε του βρετανικού δημοψηφίσματος. Αλλά το αποτέλεσμα μπορεί επίσης να αποτελέσει μια ευκαιρία για τις προοδευτικές δυνάμεις στον αγώνα τους ενάντια στην νεοφιλελεύθερη και αυταρχική Ευρώπη, δηλαδή ενάντια στην υπαρκτή ΕΕ. Οι αριστερές δυνάμεις μπορούν να παρέμβουν σε άλλες χώρες ευκολότερα από ό, τι στη Μεγάλη Βρετανία, όπου είναι αλήθεια ότι το «Lexit», δηλαδή η αριστερή άποψη υπέρ της εξόδου από την ΕΕ, ακούστηκε ελάχιστα. Αυτό που ήρθε στην επιφάνεια ήταν το χάσμα μεταξύ της ηγεσίας της συνδικαλιστικής και πολιτικής Αριστεράς και της εργατικής και λαϊκής βάσης, η οποία απέρριψε πλειοψηφικά την ΕΕ. Το Εργατικό Κόμμα, ειδικότερα, είναι διαιρεμένο μεταξύ της ενός μεγάλου μέρους της εκλογικής του βάσης, από τη μία πλευρά, και του κομματικού μηχανισμού και των βουλευτών του, από την άλλη, με τα στελέχη και τους ακτιβιστές να ταλαντεύονται ανάμεσα στα δύο. Επιπλέον, ο ηγέτης του κόμματος Τζέρεμι Κόρμπυν είναι κατά βάθος πολύ εχθρικός προς την ΕΕ αλλά αναγκάστηκε να να πάρει θέση υπέρ της παραμονής στην ΕΕ λόγω των εσωτερικών συσχετισμών και της στάσης της κοινοβουλευτικής ομάδας.
Τον Φεβρουάριο του 2015, όταν ήμουν ακόμα μέρος της Κεντρικής Επιτροπής του ΣΥΡΙΖΑ, σε μια μεγάλη συγκέντρωση που πραγματοποιήθηκε στο Λονδίνο στην έδρα της Συνομοσπονδίας της Βρετανικής συνδικάτα, για να γιορτάσει τη νίκη του κόμματός στην Ελλάδα, ο Κόρμπυν, που κανείς δεν μπορούσε τότε να προβλέψει ότι θα να αναλάμβανε μετά από λίγους μήνες την ηγεσία του Εργατικού κόμματος, ήρθε να μου μιλήσει όταν είχαν τελειώσει οι ομιλίες και με ρώτησε το εξής: "έχετε σχέδιο Β; Σας ρωτώ επειδή η ΕΕ θα σας συντρίψει, αρχίζοντας με επίθεση ενάντια στο τραπεζικό σας σύστημα». Συνέχισε διηγούμενος το σοκ που είχε νοιώσει ως νέος ακτιβιστής όταν το Εργατικό Κόμμα κέρδισε τις εκλογές του 1976 με ένα ριζοσπαστικό πρόγραμμα. Το βρετανικό τραπεζικό σύστημα στοχοποιήθηκε άμεσα από τις αγορές, αναγκάζοντας το Ηνωμένο Βασίλειο να στραφεί προς το ΔΝΤ για να συνάψει δάνειο, με αντάλλαγμα φυσικά την εφαρμογή πολιτικής λιτότητας. Ο Κόρμπυν ήθελε λοιπόν να τον καθησυχάσω ότι είχαμε ένα σχέδιο Β και εγώ, ως μέλος της αριστερής μειοψηφίας του ΣΥΡΙΖΑ, το μόνο που μπορούσα να του πω ήταν ότι πρέπει να μιλήσει με τον Τσίπρα και να προσπαθήσει να τον πείσει. Αυτό το περιστατικό δείχνει ότι δεν έχει αυταπάτες για την ΕΕ. Αλλά ο μηχανισμός του Εργατικού Κόμματος και η κοινοβουλευτική ομάδα τον απεχθάνονται. Και τώρα τον κατηγορούν ότι συνεισέφερε ελάχιστα στην εκστρατεία υπέρ της παραμονής στην ΕΕ. Η ειρωνεία είναι ότι οι ίδιοι κύκλοι των ΜΜΕ και του κόμματός του που ηγήθηκαν της εκστρατείας υπέρ της «παραμονής» θέλουν να τον διώξουν από την ηγεσία του κόμματος γιατί θεωρούν ότι δεν έκανε αρκετά για να στηρίξει την άποψη που μόλις αποδοκιμάστηκε στις κάλπες...
• Εκπλαγήκατε από την επικράτηση του Brexit;
Όχι. Αυτό που μου έκανε εντύπωση κατά τη διάρκεια της βρετανικής εκστρατείας είναι η αίσθηση του ξαναπαιγμένου έργου. Είχα την τύχη να ζήσω από κοντά το δημοψήφισμα για το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα στη Γαλλία το 2005, το ελληνικό δημοψήφισμα του περασμένου έτους και τώρα αυτό στη Βρετανία. Κάθε φορά οι υπερασπιστές της ΕΕ αντί για κάποιο θετικό λόγο χρησιμοποιούν επιχειρήματα που βασίζονται στον εκβιασμό και το φόβο. Αυτό που ακούσαμε για άλλη μια φορά είναι όλα τα δεινά που θα πέσουν πάνω στο Ηνωμένο Βασίλειο αν η Βρετανοί ψηφίσουν λάθος. Ο Σόιμπλε και ο Γιούνκερ έγιναν ως συνήθως απειλητικοί, ακόμα και ο Ομπάμα κινητοποιήθηκε για να νουθετήσει τους Βρετανούς ψηφοφόρους ότι ένα Brexit θα ήταν καταστροφικό. Τα διεθνή ΜΜΕ επικεντρώθηκαν στο γεγονός ότι επικεφαλής της εκστρατείας υπέρ του Brexit ήταν άτομα όντως απεχθή όπως ο Μπόρις Τζόνσον και ο Νάιτζελ Φάρατζ. Αυτό που δεν τονίζουν όμως αυτά τα μέσα ς είναι ότι η εκστρατεία υπέρ της «παραμονής» στην ΕΕ στηρίχθηκε από όλες τις συστημικές δυνάμεις, με το αλαζονικό Σίτυ στην πρώτη γραμμή, κάτι που απετέλεσε ισχυρό κίνητρο για να στραφούν προς το Brexit οι λαϊκές τάξεις.
• Μια δημοκρατική επανίδρυση της Ευρώπης, την οποία πολλοί ζητούν στον απόηχο του Brexit, σας φαίνεται ακόμα εφικτή;
Όλο και περισσότερες αριστερές δυνάμεις κατανοούν ότι η ΕΕ δεν είναι μεταρρυθμίσιμη σε προοδευτική κατεύθυνση, με μια πιο δημοκρατική λειτουργία, και τούτο επειδή έχει σχεδιαστεί, στην ίδια την αρχιτεκτονική της, για να μην είναι μεταρρυθμίσιμη. Τα πάντα είναι κλειδωμένα, ο όλος μηχανισμός είναι απολύτως θωρακισμένος, και επειδή διδάσκω σε στο τμήμα Ευρωπαϊκών Σπουδών, μπορώ να σας διαβεβαιώσω ότι είναι κάτι που γνωρίζουν πολύ καλά οι συνάδελφοί μου που ειδικεύονται σε θέματα ΕΕ, ανεξάρτητα από τις απόψεις τους. Η ΕΕ δεν έχει σχεδιαστεί για να λειτουργεί με τους κανόνες της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, που πάντα θεωρείται ότι μπορεί να υποπέσει σε «λαϊκίστικους» πειρασμούς.
Το Brexit είναι μια ευκαιρία για όλους εκείνους που επεξεργάζονται ένα σχέδιο Β και που κατανοούν ότι οι πραγματικές εναλλακτικές λύσεις περιλαμβάνουν αναγκαστικά μια ρήξη με την ΕΕ. Ο Ζαν-Λυκ Μελανσόν στη Γαλλία, ο Οσκαρ Λαφοντέν και η Σάρα Βάγκενκεχτ στη Γερμανία, η αριστερή πτέρυγα των Podemos και οι δυνάμεις που αποχώρησαν πέρυσι από τον ΣΥΡΙΖΑ, όλες αυτές οι αντι-νεοφιλελεύθερες και αριστερές δυνάμεις πρέπει να αδράξουν αυτή την ευκαιρία αν δεν θέλουν να τιμωρηθούν αυστηρά από εθνικιστικά και ξενοφοβικά μορφώματα που θα καρπωθούν την λαϊκή οργή.
• Ωστόσο στην Ελλάδα η αριστερά που διαχωρίστηκε από τον Τσίπρα δεν φαίνεται να έχει δυναμική.
Η τελευταία έρευνα του αμερικανικού ινστιτούτου PEW για τη στάση έναντι της ΕΕ, που πραγματοποιείται σε πολύ μεγάλο δείγμα του ευρωπαϊκού πληθυσμού, έδειξε ότι πάνω από το 71% των Ελλήνων έχει αρνητική γνώμη για την ΕΕ και ότι το ένα τρίτο θέλει να βγει από το ευρώ. Το πολιτικό σύστημα είναι αυτή τη στιγμή σε κατάσταση παράλυσης, και μετά την συνθηκολόγηση του Τσίπρα το περασμένο καλοκαίρι, η αίσθηση της ήττας και του αδιέξοδου παραμένει ισχυρή. Αλλά αρχίζουμε να βλέπουμε μια κινητικότητα στα αριστερά του ΣΥΡΙΖΑ, με την Λαϊκή Ενότητα και το κίνημα που ίδρυσε η Ζωή Κωνσταντοπούλου να κερδίζουν έδαφος. Είμαστε στις παραμονές μεγάλων ανακατατάξεων σε όλη την Ευρώπη, και η επιλογή που έχουμε είναι ανάμεσα ανάμεσα σε μια ριζοσπαστικότητα που θα στραφεί είτε σε αριστερή και διεθνιστική κατεύθυνση είτε σε δεξιά και ξενοφοβική. Αν η αριστερά που δηλώνει αντίθετη στον νεοφιλελευθερισμό συνεχίσει τη λιτανεία περί «κοινωνικής Ευρώπης» και «μεταρρύθμισης των ευρωπαϊκών θεσμών» δεν θα βυθιστεί απλά στην ανημπόρια, θα σαρωθεί ολοκληρωτικά.
• Ο τρόπος με τον οποίο η ΕΕ αντιμετώπισε την Ελλάδα το περασμένο καλοκαίρι έπαιξε ρόλο στο βρετανικό δημοψήφισμα;
Σε παρεμβάσεις του στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, ο Νάιτζελ Φάρατζ, ο ηγέτης του εθνικιστικού και ξενοφοβικού UKIP, κατηγόρησε την ΕΕ ότι συμπεριφέρεται δικτατορικά έναντι την Ελλάδα. Είπε δηλαδή πράγματα που θα έπρεπε να έχουν ειπωθεί από όλους στη βρετανική και ευρωπαϊκή αριστερά. Το βρετανικό δημοψήφισμα είναι απλώς ένα επιπλέον δείγμα της απόρριψης της ΕΕ. Οι πολίτες κατανοούν ότι η ΕΕ βρίσκεται στην καρδιά του προβλήματος της τρέχουσας πολιτικής αντιπροσώπευσης, που κυριαρχείται από μια ευρωπαϊστική ελίτ που περιφρονεί τα λαϊκά στρώματα και την ίδια την έννοια της λαϊκής κυριαρχίας. Το ευρωπαϊκό σχέδιο έχαιρε μιας σχετικής και παθητικής ανοχής σε περίοδο οικονομικής «ομαλότητας» αλλά αποσυντίθεται όταν ξεσπάει κρίση και ο ζουρλομανδύας των πολιτικών λιτότητας σφίγγει παντού, φυσικά υπό την διαρκή εποπτεία και την άτεγτη καθοδήγηση της ΕΕ.
Η γεωγραφική κατανομή της ψήφου στο βρετανικό δηνοψήφισμα είναι από αυτήν την άποψη εντυπωσιακή. Είναι σαν να υπάρχουν δύο χώρες. Από τη μία η φούσκα της χρηματοπιστωτικής ευμάρειας της πρωτεύουσας και των νότιων περιοχών και, από την άλλη, ένας άλλος κόσμος, για τον οποίο δεν γίνεται ποτέ λόγος, καθότι όλοι προτιμούν να αναδεικνύουν το «τρέντυ» πολυ-πολιτισμικό Λονδίνο. Πριν αρχίσω να διδάσκω στο Λονδίνο, εργάστηκα σε ένα πανεπιστήμιο στα προάστια του Μπέρμιγχαμ, στο Γουλβερχάμπτον. Η διαφορά είναι αβυσσαλέα. Η πόλη ήταν, και παραμένει, σε εγκατάλειψη. Σε αυτή την Αγγλία, απ’ όπου ξεκίνησε η βιομηχανική επανάσταση, ο κόσμος αισθάνεται ότι καταδικάστηκε σε οικονομικό και κοινωνικό θάνατο. Το Εργατικό Κόμμα εγκατέλειψε στην τύχη τους ολόκληρους πληθυσμούς, και έτσι άφησε το πεδίο ελεύθερο σε κόμματα όπως το UKIP. Υπάρχει μια ειρωνεία στην εξάπλωση της επιρροής του UKIP. Ενώ ας πούμε στην Γαλλία, η λεπενική ακροδεξιά ανέκαθεν έπαιζε με σχετική άνεση το χαρτί της «λαϊκότητας», το UKIP ενσάρκωνε ότι χλεύαζαν πάντα οι λαϊκές τάξεις της Αγγλίας: γηρασμένο προφίλ, πρόσδεση την Αγγλικανική εκκλησία, με το δυσκοίλιο στυλ της παραδοσιακής μεσαίας τάξης, βεβαίως 100% λευκής, με λίγα λόγια ο συντηρητισμός της τρίτης ηλικίας σε όλη του την μεγαλοπρέπεια... Φανταστείτε πόσος θυμός και αίσθηση εγκατάλειψης χρειάστηκαν για να μπορέσει ένα τέτοιο κόμμα να αποκτήσει επιρροή στην εργατική τάξη ...
• Πώς αντιμετωπίζετε την προοπτική νέων δημοψηφίσματων για την παραμονή στην ΕΕ σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες;
Η ΕΕ δεν είναι μεταρρυθμίσιμη και πιστεύω ότι δεν υπάρχει άλλη εναλλακτική λύση από τη διάλυσή της. Μια πραγματική επανίδρυση της Ευρώπης προϋποθέτει το σπάσιμο του σιδερένιου κλουβιού της διαρκούς λιτότητας και του αυταρχικού νεοφιλελευθερισμού και κάτι τέτοιο απαιτεί την ρήξη με τον θεσμικό μηχανισμό της ΕΕ. Ως εκ τούτου, τα δημοψηφίσματα αποτελούν μέρος του παιχνιδιού. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να αποτραπεί το ενδεχόμενο να ηγεμονεύσουν σ’ αυτήν τη διαδικασία οι των εθνικιστικές και ξενοφοβικές δυνάμεις δικαίωμα και να καπηλευτούν την λαϊκή εξέγερση. Η Αριστερά έχει μείνει πολύ πίσω από τις απαιτήσεις αυτής της διαδικασίας, αλλά δεν μπορεί πλέον να πιστεύει ότι χωρίς ρήξη με την ΕΕ είναι δυνατή η αλλαγή του συσχετισμού δυνάμεων εντός ενός μηχανισμού σχεδιασμένου για να αποτρέψει τυχόν αποκλίσεις και τον οποίο είδαμε να εξαπολύει έναν οδοστρωτήρα που συνέτριψε την Ελλάδα.