Όλοι γνωρίζουμε τους άντρες επαναστάτες όπως τον Τσε Γκεβάρα, αλλά η ιστορία συχνά τείνει να αποσιωπήσει τις συνεισφορές των γυναικών επαναστατριών, που έχουν θυσιάσει το χρόνο και τις προσπάθειές τους και έζησαν παλεύοντας προς την κατεύθυνση να αναπτύξουν συστήματα και ιδεολογίες.
Παρά τις παρανοήσεις, υπάρχει αμέτρητος αριθμός γυναικών, που έχουν συμμετάσχει σε επαναστάσεις σε όλη την ιστορία, με πολλές από αυτές να έχουν παίξει κρίσιμο ρόλο. Μπορεί να προέρχονται από διαφορετικά σημεία του πολιτικού φάσματος, κάποιες οπλισμένες με όπλα και κάποιες χωρίς τίποτα άλλο, παρά ένα στυλό, αλλά όλες πάλεψαν σκληρά για κάτι που πίστευαν.
Ας ρίξουμε μια ματιά σε 10 από αυτές τις γυναίκες επαναστάτριες από όλο τον κόσμο, που μάλλον δεν θα δείτε ποτέ τυπωμένες πάνω στο T-shirt κάποιου φοιτητή .


Ναντέζντα Κρούπσκαγια



Πολλοί άνθρωποι γνωρίζουν τη Ναντέζντα Κρούπσκαγια απλώς ως τη σύζυγο του Βλαντιμίρ Λένιν, η Ναντέζντα όμως ήταν μία μπολσεβίκος επαναστάτρια και πολιτικός από μόνη της. Εμπλεκόταν σε μεγάλο βαθμό, σε μια ποικιλία πολιτικών δραστηριοτήτων, συμπεριλαμβανομένου ότι υπηρέτησε και ως αναπληρωτής Υπουργός Παιδείας της Σοβιετικής Ένωσης από το 1929 μέχρι το θάνατό της το 1939, και με μια σειρά από εκπαιδευτικές επιδιώξεις. Πριν από την επανάσταση, υπηρέτησε ως γραμματέας της ομάδας Iskra, την οποία διαχειριζοταν την αλληλογραφία σε επίπεδο ηπείρου, πολλά από τα οποία έπρεπε να αποκωδικοποιεί. Μετά την επανάσταση, αφιέρωσε τη ζωή της στη βελτίωση των εκπαιδευτικών ευκαιριών για τους εργάτες και τους αγρότες, για παράδειγμα μέσω της προσπάθειας να είναι οι βιβλιοθήκες διαθέσιμες για όλους.



Κωνσταντία Mαρκιέβιτς

Η Constance Markievicz (το γένος Gore-Booth) ήταν μια αγγλο-ιρλανδική κοντέσα, πολιτικός του Σιν Φέιν και Fianna Fail, επαναστατική σουφραζέτα και σοσιαλίστρια. Είχε συμμετάσχει σε πολλές προσπάθειες για την ιρλανδική ανεξαρτησία, συμπεριλαμβανομένου του Easter Rising το 1916, στην οποία είχε ηγετικό ρόλο. Κατά τη διάρκεια του Rising, που τραυμάτισε έναν βρετανό ελεύθερο σκοπευτή, πριν αναγκαστεί να υποχωρήσει και να παραδοθεί. Μετά, ήταν η μόνη γυναίκα από τις 70 που τέθηκε σε απομόνωση. Καταδικάστηκε σε θάνατο, αλλά της δόθηκε χάρη με βάση το φύλο της. Είναι ενδιαφέρον, πως ο κατήγορος δικηγόρος υποστήριξε, ότι ικέτευσε λέγοντας : «Είμαι μόνο μια γυναίκα, δεν μπορείτε να εκτελέσετε μια γυναίκα», ενώ τα αρχεία του δικαστηρίου δείχνουν ότι είπε «θα ήθελα πολύ να είχατε την ευγένεια να με πυροβολήσετε». Η Κωνσταντία ήταν μία από τις πρώτες γυναίκες στον κόσμο που κατείχαν θέση στο υπουργικό συμβούλιο (Υπουργός Εργασίας της Ιρλανδικής Δημοκρατίας, 1919-1922), και ήταν επίσης η πρώτη γυναίκα που εκλέχθηκε στη βρετανική Βουλή των Κοινοτήτων (Δεκέμβριος 1918) -μία θέση την οποία απέρριψε λόγω της πολιτικής αποχής του Σιν Φέιν.

Petra Herrera
Κατά τη διάρκεια της Επανάστασης του Μεξικού, οι γυναίκες στρατιώτες γνωστές ως soldaderaswent βρίσκονταν στη μάχη μαζί με τους άνδρες, αν και αντιμετώπιζαν συχνά κακοποίηση. Μία από τις πιο γνωστές από τις soldaderas ήταν η Petra Herrera, η οποία μεταμφιέστηκε ως άντρας και πήγε με το όνομα «Pedro Herrera». Ως Pedro, εδραίωσε τη φήμη της με το να επιδείξει υποδειγματική ηγεσία (και με την ανατίναξη γεφυρών) και ήταν σε θέση να αποκαλύψει το φύλο της στη συνέχεια. Συμμετείχε στη δεύτερη μάχη του Torreón στις 30 του Μάη του 1914, μαζί με περίπου 400 άλλες γυναίκες, ακόμα και να αναγνωριστεί από κάποιους ως εκείνη που αξίζει την πλήρη πίστωση της έκβασης της μάχης. Δυστυχώς, ο Πάντσο Βίλα ήταν πιθανόν απρόθυμος να δώσει μια τέτοια αναγνώριση σε μια γυναίκα και δεν την έκανε Στρατηγό. Σε απάντηση, η Πέτρα αποχώρησε από τις δυνάμεις του Βίλα και σχημάτισε τη δική της εξολοκλήρου γυναικεία ταξιαρχία.



Nwanyeruwa

H Nwanyeruwa, μια Ίγκμπο γυναίκα στη Νιγηρία, πυροδότησε ένα σύντομο πόλεμο που συχνά αποκαλείται η πρώτη μεγάλη πρόκληση στη βρετανική αρχή στη Δυτική Αφρική κατά τη διάρκεια της αποικιακής περιόδου. Στις 18 Νοεμβρίου του 1929, ξέσπασε μια λογομαχία μεταξύ της Nwanyeruwa και ενός άνδρα που ονομαζόταν Μark Emereuwa, όταν της είπε να «μετρήσει τις κατσίκες,τα πρόβατα και τους ανθρώπους της». Κατανοώντας, ότι αυτό σήμαινε, ότι θα πρέπει να φορολογηθούν (παραδοσιακά, οι γυναίκες δεν φορολογούνταν ), συζήτησε την κατάσταση με άλλες γυναίκες και έτσι διαμαρτυρίες, γεγονός που ονομάστηκε Πόλεμος των Γυναικών, άρχισαν να εμφανίζονται κατά τη διάρκεια των δύο μηνών. Περίπου 25.000 γυναίκες συμμμετείχαν σε όλη την περιοχή, διαμαρτυρόμενες τόσο για τις διαφαινόμενες φορολογικές αλλαγές, αλλά και για την απεριόριστη δύναμη των εντεταλμένων Αρχηγών. Στο τέλος, η θέση των γυναικών βελτιώθηκε σημαντικά, με τους Βρετανούν να εγκαταλείπουν τα φορολογικά σχέδιά τους, καθώς και την αναγκαστική παραίτηση πολλών εντεταλμένων αρχηγών.

Lakshmi Sehgal
Η Lakshmi Sahgal, κοινώς γνωστή ως «Καπετάν Lakshmi», ήταν μια επαναστάτρια του Ινδικού κινήματος ανεξαρτησίας, αξιωματικός του Ινδικού Εθνικού Στρατού, και αργότερα, υπουργός Γυναικείων Υποθέσεων στην κυβέρνηση Αzad Hind. Στην δεκαετία του ’40, διέταξε την καθιέρωση του Συντάγματος Rani Jhansi , ένα σύνταγμα που στόχο είχε την ανατροπή του Βρετανικού νόμου Raj στην αποικιακή Ινδία. Το σύνταγμα ήταν ένα από τα πολύ λίγα συντάγματα, εξολοκλήρου γυναικείας κατάκτησης, του Β ‘Παγκοσμίου Πολέμου από οποιαδήποτε πλευρά, και πήρε το όνομά του από μία άλλη διάσημη γυναίκα επαναστάτρια της ινδικής ιστορίας,τη Rani Lakshmibai, η οποία ήταν μια από τις κορυφαίες προσωπικότητες της ινδικής Εξέγερσης του 1857.

Sophie Scholl
Η Γερμανίδα επαναστάτρια Sophie Scholl ήταν ιδρυτικό μέλος της μη-βίαιης αντι-ναζιστικής ομάδα αντίστασης “Τhe White Rose”, η οποία υποστήριξε την ενεργό αντίσταση, ενάντια στο καθεστώς του Χίτλερ, μέσα από ένα ανώνυμα φυλλάδια και μια εκστρατεία γκράφιτι. Τον Φεβρουάριο του 1943, αυτή και άλλα μέλη συνελήφθησαν να μοιράζουν φυλλάδια στο Πανεπιστήμιο του Μονάχου και καταδικάστηκε σε θάνατο με γκιλοτίνα. Αντίγραφα του φυλλαδίου, που είχε τίτλο: «Το μανιφέστο των φοιτητών του Μονάχου», βγήκαν λαθραία έξω από τη χώρα και εκατομμύρια από αυτά ρίχτηκαν από αέρος, πάνω από τη Γερμανία, από τις συμμαχικές δυνάμεις, αργότερα το ίδιο έτος.


Blanca Canales

Η Blanca Canales υπερασπίστρια του πατριωτισμού από το Πουέρτο Ρίκο, βοήθησε στην οργάνωση των «Θυγατέρων της Ελευθερίας»,( Daughters of Freedom), τμήμα των γυναικών του Πατριωτικού Κόμματος του Πουέρτο Ρίκο. Ήταν μία από τις λίγες γυναίκες στην ιστορία, που ηγήθηκαν μιας εξέγερσης εναντίον των Ηνωμένων Πολιτειών, γνωστή ως «εξέγερση Jayuya». Το 1948, προτάθηκε ένα ιδιαίτερα περιοριστικό και αυστηρό νομοσχέδιο γνωστό ως «Gag Bill», ή «νόμος 53», το οποίο ορίζε ως έγκλημα, την εκτύπωση, τη δημοσιοποίηση, την πώληση, ή την όποια παρουσίαση, οποιουδήποτε υλικού, που θεωρούνταν ότι στόχευε να καταστρέψει ή να χτυπήσει την κυβέρνηση. Σε απάντηση, το Πατριωτικό κόμμα και οι υποστηρικτές του, ξεκίνησαν να οργανώνουν μια ένοπλη επανάσταση. Στις 30 Οκτωβρίου του 1950, η Blanca και άλλοι πήραν τα όπλα που είχε αποθηκευμένα στο σπίτι της και βάδισαν προς την πόλη της Jayuya, κατέλαβαν το αστυνομικό τμήμα, έκαψαν το ταχυδρομείο, έκοψαν τα τηλεφωνικά καλώδια, και ύψωσαν την σημαία του Πουέρτο Ρίκο αψηφώντας το νόμο Gag. Ως εκ τούτου, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ κήρυξε στρατιωτικό νόμο και διέταξε το στρατό και την αεροπορία να προχωρήσει σε επιθέσεις στην πόλη. Οι εξεγερμένοι άντεξαν και αντιστάθηκαν για λίγο, αλλά συνελήφθησαν και καταδικάστηκαν σε ισόβια κάθειρξη μετά από 3 ημέρες. Μεγάλο μέρος της Jayuya καταστράφηκε, ενώ το γεγονός δεν καλύφθηκε αρκετά από τα μέσα ενημέρωσης των ΗΠΑ, με τον Πρόεδρο των ΗΠΑ, να λέει μάλιστα ότι ήταν «ένα επεισόδιο μεταξύ των Πορτορικανών.»

Celia Sanchez
Οι περισσότεροι άνθρωποι ξέρουν τον Φιντέλ Κάστρο και τον Τσε Γκεβάρα, αλλά λιγότεροι άνθρωποι έχουν ακούσει για την Celia Sanchez, η γυναίκα που ήταν στο επίκεντρο της κουβανικής επανάστασης και που μάλιστα φημολογείται ότι ήταν εκείνη που κυρίως λάμβανε τις αποφάσεις. Μετά το πραξικόπημα της 10ης Μαρτίου του 1952 , η Celia προσχώρησε στον αγώνα ενάντια στην κυβέρνηση Μπατίστα. Ήταν μία από τους ιδρυτές του Κινήματος της 26η Ιουλίου, ηγέτης σε ομάδες μάχης σε όλη την επανάσταση, ήλεγχε τις βοηθητικές ομάδες και ακόμη και έκανε τις ρυθμίσεις για την προσγείωση Granma προσγείωση, η οποία μετέφερε 82 μαχητές από το Μεξικό προς την Κούβα για την ανατροπή του Μπατίστα. Μετά την επανάσταση, η Celia παρέμεινε με τον Κάστρο μέχρι το θάνατό της.

Kathleen Neal Cleaver
Η Kathleen Neal Cleaver ήταν μέλος του Κόμματος των Μαύρων Πανθήρων και η πρώτη γυναίκα μέλος του οργάνου λήψης αποφάσεων του κόμματος. Είχε υπηρετήσει ως εκπρόσωπος και γραμματέας Τύπου και οργάνωσε την εθνική εκστρατεία για την απελευθέρωση του υπουργού άμυνας του Κόμματος , Huey Newton, ο οποίος είχε φυλακιστεί. Αυτή και άλλες γυναίκες, όπως η Angela Davis, αποτελούσαν μέχρι μια χρονική στιγμή τα 2/3 του Κόμματος , παρά την αντίληψη ότι το BPP ήταν συντριπτικά αρσενικό.

Asmaa Mahfouz
Η Asmaa Mahfouz είναι μια σύγχρονη επαναστάτρια,η οποία πιστώνεται την πυροδότηση της εξέγερσης του Ιανουαρίου του 2011 στην Αίγυπτο μέσα από ένα βίντεο που πόσταρε σε blog, ενθαρρύνοντας και άλλους να ενωθούν μαζί της, σε ένδειξη διαμαρτυρίας στην πλατεία Ταχρίρ. Θεωρείται μία από τους ηγέτες της αιγυπτιακής επανάστασης και είναι εξέχον μέλος του Συνασπισμού της Νεολαίας της Επανάστασης της Αιγύπτου.

Οι 10 αυτές γυναίκες αποτελούν μόνο την κορυφή του παγόβουνου, όταν πρόκειται για θηλυκούς επαναστάτες.

10 Female Revolutionaries That You Probably Didn’t Learn About In History class
omniatv
Πηγή

197 χρόνια από την γέννηση του Φρίντριχ Ένγκελς

Η ανακοίνωση της Αυτόνομης Κίνησης Δικηγόρων 

Σχετικά με τα γεγονότα στο Ειρηνοδικείο Αθήνας όπου η αστυνομία προχώρησε σε ρίψη χημικών αλλά και γενικότερα για το ζήτημα των πλειστηριασμών σημειώνουμε τα εξής:

– Καταδικάζουμε την- κατ’ εντολή της κυβέρνησης- αστυνομική βία. Η ρίψη χημικών εν γένει και ιδίως σε κλειστό χώρο συνιστά εγκληματική ενέργεια, ενταγμένη στην απαίτηση των δανειστών για “ξεμπλοκάρισμα” των πλειστηριασμών. Οι δικηγορικοί σύλλογοι οφείλουν να λάβουν άμεσα θέση για τη συγκεκριμένη ενέργεια αλλά και εν γένει για την ένταση της καταστολής απέναντι στα κοινωνικά κινήματα.
– Εδώ και μήνες ακούμε και διαβάζουμε ανακρίβειες σχετικά με το τι ισχύει και τι όχι ως προς το ζήτημα της προστασίας της κύριας κατοικίας. Κι αν έχουμε πλέον πάθει ανοσία στα λεγόμενα fake news που προέρχονται από μεγάλο μέρος των ΜΜΕ, δεν παύει να μας προκαλεί εντύπωση η διάδοση ανακριβειών από τον Πρωθυπουργό και τον Υπουργό Δικαιοσύνης. Όσα υποστηρίζουν περί προστασίας της πρώτης κατοικίας συνιστούν ασύστολα ψεύδη. Ακόμη μεγαλύτερη εντύπωση μας προκαλεί το γεγονός πως ούτε ένας δικηγορικός σύλλογος δεν παρενέβη για να επισημάνει τις νομικές ανακρίβειες που διαδίδονται.

– Για να τελειώνουμε επιτέλους με την παραπληροφόρηση των πολιτών σχετικά με το ζήτημα της κύριας κατοικίας, σημειώνουμε ότι: Η λεγόμενη οριζόντια προστασία της κύριας κατοικίας δεν υφίσταται από την 01/01/2015 και εφεξής. Κάθε σπίτι μπορεί να βγει σε πλειστηριασμό ανεξαρτήτως της αξίας του. Η τελευταία φορά που προστατεύτηκαν ανεξαιρέτως όλες οι κύριες κατοικίες των πολιτών ήταν με το αρ.2 του Ν.4224/2013 το οποίο ως γνωστόν προέβλεπε την κατάργηση της προστασίας αυτής στις 31/12/2014 και έκτοτε η προστασία δεν ανανεώθηκε. Όποιος ισχυρίζεται το αντίθετο, να μας επιδείξει νόμο που να επιβεβαιώνει τα λεγόμενά του και όχι δημοσιογραφικά άρθρα. Σήμερα πάντως, 01/12/2017, εμείς δηλώνουμε υπεύθυνα ότι τέτοιος νόμος δεν υπάρχει!

– Δεν υπάρχει κανένας νόμος ή υπουργική απόφαση που να ορίζει ότι αν μια κατοικία αξίζει λιγότερα από 300.000 ευρώ δεν βγαίνει σε πλειστηριασμό. Η προφορική συμφωνία που λέει ότι έχει συνάψει η κυβέρνηση με τις ελληνικές τράπεζες δεν επιβεβαιώνεται από τις δεύτερες. Ακόμα δε και αν ίσχυε δε θα ήταν παρά μια προσωρινή απόφαση που θα άλλαζε αναλόγως των συμφερόντων των τραπεζών. Εκεί που υπήρχε νομοθετική προστασία των οφειλετών, η κυβέρνηση- ψευδόμενη- διατείνεται ότι πλέον επαφίεται στις ορέξεις των τραπεζιτών!

– Ο μόνος τρόπος για να προστατεύσει κάποιος την κύρια κατοικία του είναι να πετύχει δικαστική υπαγωγή στο Ν.3869/2010, εφόσον πρώτα αποδείξει στο δικαστήριο ότι ο πλειστηριασμός δεν συμφέρει τις τράπεζες.

– Ο Ν.3869/2010 αυτοκαταργείται ως προς τη δυνατότητα διάσωσης της κύριας κατοικίας του οφειλέτη την 31/12/2018. Όχι την 31/12/2017 όπως δηλώνει η κυβέρνηση είτε δια του από 29/08 Δελτίου Τύπου του Υπουργείου Δικαιοσύνης, είτε δια του ίδιου του Πρωθυπουργού (βλ. ομιλία του στη ΔΕΘ 2017), είτε δια της γνωστής μεθόδου των “non papers” που αναπαράγουν τα ΜΜΕ.

– Κατόπιν τούτων και σε συνδυασμό με το γεγονός ότι κάθε Τετάρτη βγαίνουν σε πλειστηριασμό και σπίτια “καθημερινών ανθρώπων” κάτι που επιβεβαιώνεται με μια απλή ανάγνωση των ανακοινώσεων στον ιστότοπο του ταμείου νομικών, κάθε διάδοση ότι οι αλληλέγγυοι στα ειρηνοδικεία σώζουν βίλες και μεζονέτες είναι παραπλανητική, ψευδής και κακόπιστη. Απολύτως ενδεικτικά αναφέρουμε ότι στις 06/12 εκπλειστηριάζεται στο Ειρηνοδικείο Θεσσαλονίκης μία βίλα 68 τετραγωνικών μέτρων.

– Σχετικά με τη νομιμότητα των ηλεκτρονικών πλειστηριασμών και τον τρόπο που έγινε η απευθείας ανάθεση της ηλεκτρονικής πλατφόρμας, χάρη στο καταχρηστικό “σπάσιμο” του διαγωνισμού σε εννιά αναθέσεις, θα επανέλθουμε πολύ σύντομα. Όχι με ανακοίνωση αυτή τη φορά.

Εν τέλει, η υπεράσπιση των δικαιωμάτων των πολιτών αποτελεί την κύρια και βασική προϋπόθεση για την αξιοπρεπή άσκηση της δικηγορίας.

Ετσι ολόκληρο σχεδόν τον Οκτώβρη και τον Νοέμβρη του 1944 η ατμόσφαιρα … στην πρωτεύουσα, ήταν ατμόσφαιρα γενικής δυσπιστίας. Δεν έχει ουσιαστική σημασία ποιος ήταν τότε δικαιολογημένος να δυσπιστεί στον άλλον και ποιος όχι, Σημασία έχει ότι η δυσπιστία που βάραινε θανάσιμα κάθε προοπτική του άμεσου μέλλοντος, ματαίωνε τις προσπάθειες για την πρόληψη της σύρραξης (Αλέξανδρος Σβώλος.” Η Δεκεμβριανή Σύρραξη” (1)).

tovima.gr

«Κύριε Πρύτανη, να έχετε υπόψη σας ότι εμείς δεν είμεθα διατεθειμένοι να πεθάνουμε αδιαμαρτύρητα»
Επιτροπή σπουδαστών του ΕΜΠ προς τον Ι. Θεοφανόπουλο (Φλεβάρης 1942)
Ηταν 6 το απόγευμα της 5ης Δεκεμβρίου 1944. Επί ένα τρίωρο, ο χώρος του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου είχε μετατραπεί σε ορμητήριο του ΕΛΑΣ της Σπουδάζουσας, με στόχο το κτίριο της Γενικής Ασφάλειας που στεγαζόταν τότε στο απέναντι κτίριο, στη συμβολή των οδών Στουρνάρα και Πατησίων.

Ενα βρετανικό τανκ γκρέμισε την κεντρική πύλη του ιδρύματος, ανοίγοντας δρόμο στη μονάδα των αλεξιπτωτιστών που είχε επιφορτιστεί με την εκκαθάριση του χώρου.

Οπως ακριβώς έκανε και το αντίστοιχο ελληνικό 29 χρόνια αργότερα, αν και κάτω από πολύ διαφορετικές συνθήκες.

Η παραπάνω σκηνή, στο ξεκίνημα των Δεκεμβριανών και προτού τα στρατεύματα του Σκόμπι επέμβουν επίσημα για την καταστολή των «στασιαστών» του ΕΑΜ, αποτέλεσε το επιστέγασμα μιας θυελλώδους τετραετίας για το ΕΜΠ, τους διδάσκοντες και -κυρίως- τους σπουδαστές του.

Είχαν προηγηθεί:


Σε μια πρώτη φάση, η ανάπτυξη του ΕΑΜικού αντιστασιακού κινήματος μεταξύ των σπουδαστών και μιας μερίδας καθηγητών του ΕΜΠ.


Σε μια δεύτερη φάση, η σταδιακή ανάδυση της αντίρροπης τάσης: μιας αντίδρασης στο ΕΑΜικό κίνημα, η οποία μέσα στο 1943 παίρνει το πάνω χέρι στον χώρο του ιδρύματος, για λόγους και με μεθόδους που θα δούμε παρακάτω.

Η αναμέτρηση αυτών των δύο κόσμων, προέκταση της γενικότερης αναμέτρησης που ξετυλίχθηκε το ίδιο διάστημα στην Αθήνα και σ’ όλη την Ελλάδα γύρω από την αντιμετώπιση της Κατοχής και τη μεταπολεμική πορεία της χώρας, χάραξε αιματηρές διαχωριστικές γραμμές που στάθηκε αδύνατο να γεφυρωθούν μέσα στο σύντομο διάστημα της Απελευθέρωσης και καθόρισαν τη μεταπολεμική φυσιογνωμία του Πολυτεχνείου.
Η Αντίσταση

Οταν τον Απρίλιο του 1941 ξεκινά η τετράχρονη ναζιστική Κατοχή, το ΕΜΠ είναι ένα επίλεκτο ανώτατο εκπαιδευτικό ίδρυμα, οι σπουδαστές του οποίου προέρχονται κατά 71% από μεσαία και ανώτερα κοινωνικά στρώματα και διακατέχονται από την πεποίθηση πως αποτελούν μέλη μιας ολιγάριθμης τεχνοκρατικής ελίτ με εξασφαλισμένο μέλλον, η οποία πρόκειται (ή θα έπρεπε) να διαδραματίσει αποφασιστικό ρόλο στην έξοδο της χώρας από την υπανάπτυξη.

Οι απαιτητικές εισαγωγικές εξετάσεις, τα ψηλά δίδακτρα και ο μικρός αριθμός των σπουδαστών (μόλις 677 το ακαδημαϊκό έτος 1939/40) επέτειναν αυτό το αίσθημα κοινωνικής πρωτοπορίας – σε συνδυασμό, βεβαίως, με τη διάχυτη πεποίθηση πως οι θετικές σπουδές παρείχαν το μοναδικό κλειδί για την ερμηνεία της πραγματικότητας (και, κατ’ επέκταση, τη δυνατότητα μετασχηματισμού της).

Τη δεκαετία του 1930, οι αντιλήψεις αυτές συμπυκνώθηκαν στο κοινωνικοπολιτικό όραμα ενός «τεχνικού», μεταπολιτικού και αντικοινοβουλευτικού κράτους, δυνάμει συμβατού τόσο με το φασιστικό όσο και με το σοσιαλιστικό μοντέλο.

Η παρουσία του φοιτητικού κινήματος στο ΕΜΠ κατά τα προπολεμικά χρόνια υπήρξε υποτυπώδης κι αντιμετώπισε άγρια καταστολή, από μέρους τόσο της πολιτείας όσο και της διοίκησης του ιδρύματος.

Οπως προκύπτει από τα πρακτικά της Συγκλήτου που μελέτησε η Ελένη Πασπαλιάρη, ακόμη και στοιχειώδεις ενέργειες, όπως η διαμαρτυρία για την ποιότητα του φοιτητικού συσσιτίου και την αύξηση της τιμής του φοιτητικού εισιτηρίου ή η εκδήλωση αλληλεγγύης προς τον δημοσιογράφο Νίκο Καρβούνη (διωκόμενο για την ελληνική έκδοση της αντιχιτλερικής «Καστανής Βίβλου» με την κατηγορία της «προσβολής αρχηγού ξένου κράτους»), επέσυραν ποινές αποβολής των εμπλεκόμενων σπουδαστών.


ΤΑ ΚΟΡΙΤΣΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ (2008)
↳ Σκηνές από την πολυσχιδή δραστηριότητα των σπουδαστών του ΕΜΠ επί Κατοχής: εκδρομές, πινγκ πονγκ στη Λέσχη, πατριωτική χριστουγεννιάτικη εκδήλωση στο αμφιθέατρο Γκίνη, συλληφθέντες διαδηλωτές του αντικατοχικού συλλαλητηρίου της 4/3/1943 στις φυλακές Αβέρωφ.

Ο σπουδαστικός σύλλογος διαλύθηκε με απόφαση της Συγκλήτου τον Μάρτιο του 1935, μετά την πρώτη και τελευταία γενική συνέλευση που πραγματοποίησε δίχως προηγούμενη έγκριση του πρύτανη.

Οταν τον επόμενο μήνα οι φοιτητές συγκεντρώθηκαν στο προαύλιο διαμαρτυρόμενοι για την απόλυση επτά βενιζελικών καθηγητών τους (που αργότερα επαναπροσλήφθηκαν), ο πρύτανης Πρωτοπαπαδάκης κάλεσε την αστυνομία να τους διαλύσει.

Τα περιθώρια οποιασδήποτε δραστηριότητας θα στενέψουν ακόμη περισσότερο μετά την επιβολή της μεταξικής δικτατορίας και θα επισφραγιστούν με την εξάρθρωση της τοπικής ΟΚΝΕ, την άνοιξη του 1938.

Τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς ο εορτασμός της εκατονταετηρίδας του ΕΜΠ, με συμμετοχή του δικτάτορα Μεταξά και των πρωτοπαλίκαρών του, θα δώσει την ευκαιρία για την πρώτη δημόσια εμφάνιση της ΕΟΝ Πολυτεχνείου.

Στη διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου τα μαθήματα και τα εργαστήρια σταμάτησαν, οι μεγαλύτεροι σπουδαστές και κάποιοι διδάσκοντες στρατεύτηκαν.

Μετά τη συνθηκολόγηση, το ΕΜΠ μετατράπηκε προσωρινά σε ιταλικό στρατιωτικό νοσοκομείο. Ως αποτέλεσμα σπουδαστικών κινητοποιήσεων, τα μαθήματα θα ξαναρχίσουν πάντως μέσα στο καλοκαίρι για το πέμπτο έτος και στις αρχές φθινοπώρου για τους νεότερους.

Ηδη από το καλοκαίρι του 1941 ξεκινούν και οι πρώτες αντιστασιακές ζυμώσεις, με επίκεντρο τον περιορισμένο αρχικά κύκλο των κομμουνιστών σπουδαστών, για να αγκαλιάσουν γρήγορα έναν αρκετά μεγάλο αριθμό σπουδαστών.

Από τις διαθέσιμες μαρτυρίες, αλλά κι από το εξαιρετικά εύγλωττο πολύχρωμο διάγραμμα των κινητοποιήσεων του Πολυτεχνείου το 1941-42που διασώθηκε από εκείνη την εποχή, έργο του καθοδηγητικού επιτελείου της ΟΚΝΕ του ιδρύματος, διαπιστώνεται πως η αντιστασιακή δράση των πρώτων δύο χρόνων της Κατοχής περιστράφηκε γύρω από τρεις άξονες:

(α) Την πάλη για συλλογική φυσική επιβίωση, με την οργάνωση σπουδαστικών συσσιτίων και κινητοποιήσεων για τη διεύρυνση του σώματος των δικαιούχων σε αυτά. Τον Σεπτέμβριο του 1941, γενική συνέλευση 70 σπουδαστών εκλέγει τριμελή επιτροπή συναδέλφων τους για τη διοίκηση του προϋπάρχοντος Ταμείου Απόρων Σπουδαστών (ΤΑΣ), με δύο καθηγητές ως επιτρόπους. Η Σύγκλητος θα επικυρώσει αυτή την επιλογή και οι σπουδαστές θ’ αναλάβουν, όχι δίχως αντιστάσεις, τον έλεγχο των συσσιτίων: εποπτεία των καζανιών της Φοιτητικής Εστίας, μεταφορά και διανομή του συσσιτίου, έκδοση των «δελτίων απορίας» μέσω του ΤΑΣ. Μερικά απ’ αυτά τα τελευταία θα παραχωρηθούν σε καταζητούμενους αγωνιστές, συμφοιτητές και μη.

(β) Την αντίσταση στην κρατική καταστολή, με πολύμορφες κινητοποιήσεις για την απελευθέρωση των κατά καιρούς συλληφθέντων (από συλλογή υπογραφών και παραστάσεις στις κατοχικές αρχές, μέχρι φοιτητικές απεργίες – η πρώτη τον Νοέμβριο του 1941).

(γ) Πολύμορφες επίσης δραστηριότητες για την καλλιέργεια και τόνωση του συλλογικού φρονήματος, εθνικού και πολιτικού, και την εξωτερίκευσή του με αναγραφή συνθημάτων και διαδηλώσεις κατά τις δύο εθνικές εορτές – την προϋπάρχουσα 25η Μαρτίου και την 28η Οκτωβρίου, που καθιερώνεται ως τέτοια από τα κάτω, με αντικατοχικές κινητοποιήσεις.

Η εσωστρεφή λειτουργία αυτής της ζύμωσης έχει κέντρο της Λέσχη των σπουδαστών που λειτουργεί στον χώρο του ιδρύματος και παίρνει τη μορφή εκδηλώσεων (ακόμη και χριστουγεννιάτικων), εκδρομών του Φυσιολατρικού Ομίλου Σπουδαστών (ΦΟΣΠ) που μετατρέπονται σε άτυπο «κρυφό σχολειό», της ανάρτησης στη Λέσχη ενός χάρτη με σημαιάκια που αποτυπώνουν καθημερινά την εξέλιξη του πολέμου στο Ανατολικό μέτωπο, της οργάνωσης επιμορφωτικών σεμιναρίων, της δημιουργίας βιβλιοθήκης με νόμιμα βιβλία και της παράλληλης κυκλοφορίας παράνομων εκδόσεων.


ΑΣΚΙ
↳ Αναλυτικά διαγράμματα της συμμετοχής σε κάθε είδους συνελεύσεις και κινητοποιήσεις σπουδαστών του ΕΜΠ στο δεκατετράμηνο Σεπτεμβρίου 1941 -Οκτωβρίου 1942, των άρρωστων φοιτητών και σπουδαστών τον χειμώνα του 1941-42 και της οργανωτικής κατάστασης της ΟΚΝΕ Σπουδάζουσας τον Φεβρουάριο του 1942. Εργο της ΟΚΝΕ Πολυτεχνείου, «βοηθούσαν στην κατανόηση καταστάσεων» και, σύμφωνα με το στέλεχος που πήρε τη σχετική πρωτοβουλία (Στ. Κασιμάτης), «παρότρυναν σε επιτελικούς τρόπους δουλειάς και καθοδήγησης»

Αξιοσημείωτη είναι εδώ η πληροφορία του τότε κομμουνιστή σπουδαστή Λευτέρη Ελευθερίου, για τη συστηματική διακίνηση του προπολεμικού βιβλίου «Κατασκευάζειν και χαίρειν» του ΕΑΜίτη καθηγητή Αθανασίου Ρουσόπουλου, θιασώτη μιας «ορθολογικής δικτατορίας των τεχνικών», μαζί με τη «μαρξιστική κριτική» του από πλευράς της ΟΚΝΕ.

Κομβική για την ανάπτυξη του κινήματος θ’ αποδειχθεί η ανάπτυξη συναγωνιστικών δεσμών με ορισμένους καθηγητές (Ρουσόπουλος, Παπαπέτρου, Κριτικός), με κορυφαίο ανάμεσά τους τον προπρύτανη (1941-43) και πρύτανη (1943-45) Νίκο Κιτσίκη.

Οι σχέσεις αυτές, αδιανόητες κατά τα προπολεμικά χρόνια, θα λειτουργήσουν κάπως προστατευτικά απέναντι στην αναβίωση των προπολεμικών κατασταλτικών πρακτικών της Συγκλήτου – κι αυτό, παρ'όλες τις σχετικές πιέσεις συντηρητικών καθηγητών που καταγράφονται στα πρακτικά της τελευταίας ή επεμβάσεις όπως η αντικατάσταση της εκλεγμένης διοίκησης του ΤΑΣ, μετά τη σπουδαστική απεργία του Μαρτίου του 1942.

Ετσι κι αλλιώς, το κλίμα των ημερών επιτρέπει «αριστερές παρεκκλίσεις» (κατά τη διατύπωση του Ελευθερίου) δημόσιας κριτικής των διδασκόντων, αδιανόητες για τα προηγούμενα χρόνια.
Η μαζικοποίηση

Τι αριθμητικά μεγέθη είχε όλη αυτή η δραστηριότητα; Ενα λεπτομερές διάγραμμα του 1942, προοριζόμενο για εσωτερική ενημέρωση της ΟΚΝΕ κι όχι για εξωστρεφή προπαγάνδα, αποτυπώνει μια προοδευτική μαζικοποίηση: ενώ στις ιδρυτικές συνελεύσεις του ΤΑΣ και της Λέσχης τον Σεπτέμβριο του 1941 μετείχαν λίγες μόνο δεκάδες σπουδαστών, η απεργία του Νοεμβρίου αποφασίστηκε από 350 κι εκείνη του Μαρτίου του 1942 από 600· στην πρώτη απεργία πήραν μέρος 500 σπουδαστές, στη δεύτερη 800.

Μεταξύ 300-400 μετέχουν στις ενδιάμεσες συνελεύσεις κι ενδοπολυτεχνειακές κινητοποιήσεις (παραστάσεις στην Πρυτανεία κ.λπ.), αρκετά λιγότεροι (150-200) στις εξωστρεφείς συνδικαλιστικές κινητοποιήσεις του καλοκαιριού του 1942 (στο Π.Γ. του πρωθυπουργού Τσολάκογλου, στο υπουργείο Οικονομικών κ.α.).

Αρχικά πολύ περιορισμένος, ο πυρήνας των οργανωμένων κομμουνιστών του Πολυτεχνείου θα πολλαπλασιαστεί -κι αυτός- με τις «οργανωτικές αποκρυσταλλώσεις» αυτών των κινητοποιήσεων: από 17 σε 77 μέλη μετά την πρώτη απεργία και σε 170 μετά τη δεύτερη.

Ειδικό κεφάλαιο αυτής της διαδικασίας θ’ αποτελέσει η αποβολή από την επιτροπή συσσιτίου των τροτσκιστών που, σύμφωνα με τον Ελευθερίου, «προσπαθούσαν να αποπροσανατολίσουν το μαζικό αντιστασιακό κίνημα» με τα «αριστερίστικα», «ανεπίκαιρα και μη ανταποκρινόμενα στον συσχετισμό των δυνάμεων» συνθήματά τους.

Η εκκαθάριση έγινε «δι’ ανατάσεως της χειρός», σε μια μικτή συνέλευση όλων των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων (Πολυτεχνείο, Πανεπιστήμιο, ΑΣΟΕΕ), στη Λέσχη του ΕΜΠ.

Από το διάγραμμα της ΟΚΝΕ πληροφορούμαστε πάντως πως η συμμετοχή σ’ αυτό το ιδιότυπο όργανο, 300 άτομα συνολικά, υπήρξε αισθητά μικρότερη απ’ ό,τι στις υπόλοιπες συνελεύσεις των ημερών – τη στιγμή που οι συνελεύσεις του Πανεπιστημίου είχαν 1.000-2.000 άτομα.

Οσον αφορά πάλι τις αμιγώς αντικατοχικές εκδηλώσεις, το διάγραμμα της ΟΚΝΕ καταγράφει τη συμμετοχή 250 σπουδαστών του ΕΜΠ στη διαδήλωση της 24ης Μαρτίου 1942, 200 το πρωί κι 80 το απόγευμα της 25ης (μείωση που μπορεί ν’ αποδοθεί στην άγρια καταστολή και τις ενδιάμεσες μαζικές συλλήψεις, φαινόμενο που παρατηρείται και με τους -πολύ μεγαλύτερους- αντίστοιχους αριθμούς στο διάγραμμα κινητοποιήσεων των φοιτητών του Πανεπιστημίου), 250 σπουδαστών στις 27 και 170 στις 28 Οκτωβρίου 1942.

Μολονότι δεν διαθέτουμε ανάλογο τεκμήριο για το επόμενο διάστημα, βέβαιο είναι πως η συμμετοχή αυτή κλιμακώθηκε μέσα στο πρώτο επτάμηνο του 1943, καθώς τα συλλαλητήρια κατά της πολιτικής επιστράτευσης (5/3/1943), των μαζικών εκτελέσεων (25/6/1943) και της επέκτασης της βουλγαρικής ζώνης κατοχής δυτικά του Στρυμόνα (22/7/1943) προσέλαβαν χαρακτήρα παλλαϊκής εξέγερσης.

Στο πρώτο και το τρίτο απ’ αυτά θα σκοτωθούν μάλιστα τρεις σπουδαστές του Πολυτεχνείου: ο Εδμόνδος Τορόν στις 5 Μαρτίου, από πυρά της αστυνομίας κατά τη διάρκεια της επίθεσης στο υπουργείο Εργασίας για το κάψιμο των καταλόγων της πολιτικής επιστράτευσης, ο Θανάσης Τεριακής κι ο Θωμάς Χατζηθωμάς στις 22 Ιουλίου, από γερμανικές σφαίρες στην Ομήρου και την Πανεπιστημίου, αντίστοιχα.
Οι πεσόντες


Φαίδων Αντωνόπουλος, Νίκος Καράπαπας, Νίκος Κυριακίδης. ΕΠΟΝίτες του ΕΜΠ που παραδό­θηκαν από τους εθνικόφρονες στην Ειδική Ασφάλεια και δολοφονήθηκαν με φρικτά βασανιστήρια |

Συνολικά, στη διάρκεια της Κατοχής σκοτώθηκαν 18 σπουδαστές του ΕΜΠ. Οι 11 απ’ αυτούς στην Αθήνα: τρεις -όπως είδαμε- σε αντικατοχικές διαδηλώσεις του 1943, οι υπόλοιποι 8 από τα χέρια Γερμανών και δωσιλόγων μέσα στο 1944.

Δυο κρατούμενοι στο Χαϊδάρι (Ευγένιος Πασσιανίδης, Κώστας Υφαντής) τουφεκίστηκαν τον Αύγουστο στη Μάνδρα· ο Παναγιώτης Κασιμάτης εκτελέστηκε τον Αύγουστο στο μπλόκο του Βύρωνα· ο Γεράσιμος Ιωαννίδης σκοτώθηκε τον Απρίλιο από ταγματασφαλίτες στον Βοτανικό· ο Σταμάτης Κατωτάκης συνελήφθη από ασφαλίτες μέσα στο Πολυτεχνείο και τουφεκίστηκε στο Χαϊδάρι· τρεις (ο Φαίδων Αντωνόπουλος, ο Νίκος Καράπαπας κι ο Νίκος Κυριακίδης) δολοφονήθηκαν με φριχτά βασανιστήρια από την Ειδική Ασφάλεια, τον Μάιο και τον Σεπτέμβριο του 1944, και τα παραμορφωμένα πτώματά τους πετάχτηκαν στην οδό Μασσαλίας και στο Ζάππειο, αντίστοιχα.

Από τους υπόλοιπους επτά, δύο (Επαμεινώνδας Αμβροσιάδης και Νίκος Αρχύτας) χάθηκαν ως όμηροι στη Γερμανία, δύο (τα αδέρφια Αλέκος και Νικόλαος Δονδολίνος) δολοφονήθηκαν στον Βόλο από ταγματασφαλίτες του ΕΑΣΑΔ και τρεις έπεσαν ως μαχητές του ΕΛΑΣ – οι δύο (Γιάννης Μήνης, Απελλής Καστανάκης) σε μάχες, ο τρίτος (Νείλος Μαστραντώνης) σε μπλόκο στη Λαμία.
Η Αντίδραση

Το καλοκαίρι του 1943 αποτελεί τομή για το αντιστασιακό κίνημα του Πολυτεχνείου. Τα περισσότερα στελέχη που εκτέθηκαν το περασμένο διάστημα έχουν περάσει στην παρανομία και, ορισμένα απ’ αυτά στέλνονται να πλαισιώσουν επαρχιακές οργανώσεις της ΕΠΟΝ ή το αντάρτικο.

Κάποιοι άλλοι καταδικάστηκαν την άνοιξη του 1943 από ιταλικό στρατοδικείο και θα παραμείνουν στις φυλακές μέχρι τις αρχές της επόμενης χρονιάς. Ο δε χώρος του ΕΜΠ θα μετατραπεί σταδιακά σε άβατο για τους σπουδαστές της ΕΠΟΝ και προπύργιο του αντίπαλου δέους: των αντιεαμικών «εθνικών οργανώσεων» και των διαπλεκόμενων μαζί τους μηχανισμών της Ειδικής Ασφάλειας.

Από τη διασταύρωση των διαθέσιμων πηγών προκύπτει ότι δύο παράγοντες συνετέλεσαν σ’ αυτή τη μεταβολή: η μαζική εγγραφή στο Πολυτεχνείο περίπου 400 μαθητών της κλειστής πλέον Σχολής Ευελπίδων, που λειτουργούν ως δύναμη κρούσης της αντικομμουνιστικής Ακροδεξιάς, και η μεταστροφή μιας μερίδας πρώην ΕΑΜιτών σπουδαστών, που το καλοκαίρι του 1943 συγκροτούν τον Εθνικό Σύνδεσμο Ανωτάτων Σχολών (ΕΣΑΣ), ως μετωπικό σχήμα της εθνικόφρονος -και πρωτίστως αντιεαμικής- «χρυσής αντίστασης».

Η εγγραφή των Ευελπίδων στο ΕΜΠ, «καθ’ υπέρβασιν» του προβλεπόμενου αριθμού εισακτέων, πραγματοποιήθηκε λίγο μετά την πρώτη νικηφόρα φοιτητική απεργία του Νοεμβρίου 1941. Εγινε ως εκ τούτου αντιληπτή σαν αστυνομικό ουσιαστικά μέτρο, μολονότι το σχετικό νομοθετικό διάταγμα (Ν.Δ. 438/1941) είχε δημοσιευθεί από τις 30 Αυγούστου κι αποσκοπούσε, όπως και άλλα συντεχνιακά μέτρα της κυβέρνησης στρατιωτικών του Τσολάκογλου, στην επαγγελματική τακτοποίηση ενός υπηρεσιακού δυναμικού που είχε μείνει ξεκρέμαστο από τη θεσμική κατάργηση του ελληνικού στρατού.

Σύμφωνα με το ίδιο διάταγμα, τα δίδακτρα των τέως Ευελπίδων καταβάλλονταν, όπως και η συνέχιση της μισθοδοσίας τους, από το σκιώδες «υπουργείο Αμύνης» της δωσιλογικής κυβέρνησης (άρθρο 4§4), προβλεπόταν δε η επαγγελματική απορρόφησή τους σε δημόσιες υπηρεσίες μετά την αποφοίτησή τους (άρθρο 6§2).

Η αυθαίρετη και προνομιακή αυτή εισροή 300 νέων σπουδαστών (όσο το 50% του συνολικού δυναμικού του ιδρύματος) προκάλεσε, όπως ήταν αναμενόμενο, έντονες αντιδράσεις μεταξύ των σπουδαστών που είχαν υποστεί τη βάσανο των δρακόντειων εξετάσεων και κατέβαλλαν εξ ιδίων τα δίδακτρά τους· το πιστοποιεί το συλλογικό παρωνύμιο «αλεξιπτωτιστές» που τους αποδόθηκε, αλλά και οι αυτοκριτικές διατυπώσεις του Λευτέρη Ελευθερίου και του Πέτρου Ανταίου περί «εξτρεμισμών» που δεν διευκόλυναν την προσπάθεια πολιτικού προσεταιρισμού ή -έστω- αδρανοποίησής τους.

Τα κοινωνικά τους χαρακτηριστικά, η ιδεολογία και οι πρακτικές τους τούς καθιστούσαν, άλλωστε, απροκάλυπτα εχθρικούς απέναντι στο αντιστασιακό κίνημα: όπως επισημαίνει η Μπέτυ Βακαλοπούλου, αγωνίστρια της ΕΠΟΝ που από το ΕΜΠ βρέθηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης της Γερμανίας, οι Ευέλπιδες «μετέφεραν στο Πολυτεχνείο όλη τη νοοτροπία της σχολής τους», από τη μεταξική αντικομμουνιστική υστερία μέχρι την αυστηρή «ιεραρχία της κάθε τάξης, με τον αρχηγό και τον υπαρχηγό, γενικά μιαν ατμόσφαιρα καταπίεσης, βίας και υποταγής που θύμιζε μεσαιωνικά θρησκευτικά τάγματα».

Σύμφωνα με τη μαρτυρία του μετριοπαθούς συναγωνιστή τους Σάκη Πεπονή, «επικρατούσε η εντύπωση πως οι πιο πολλοί ανήκαν στη Χ» του Γρίβα.

Από τον Μάιο του 1943, οι «αλεξιπτωτιστές» αυτοί (στους οποίους περιλαμβάνονται και κάποια γνωστά ονόματα της μετέπειτα ελληνικής ιστορίας, όπως οι Γεώργιος Παπαδόπουλος και Στυλιανός Παττακός), αυτοαναγορεύθηκαν, σύμφωνα με μια σχετικά πρόσφατη αντιεαμική αφήγηση, σε «αρωγούς-προστάτες των εθνικών οργανώσεων στα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα» (Πέτρος Μακρής-Στάικος, «Κίτσος Μαλτέζος. Ο αγαπημένος των Θεών», Αθήνα 2000, σ. 217).

Χάρη στην ομαδική παρέμβασή τους, το ΤΑΣ θα περάσει στα χέρια των αντιεαμικών – και, μαζί μ’ αυτό, ο κυμαινόμενος εκείνος μεσαίος χώρος που προσκολλάται συνήθως σ’ όποιον έχει κάθε φορά το πάνω χέρι.

Τα πρακτικά της Συγκλήτου καταγράφουν το επόμενο διάστημα τη διαίρεση των σπουδαστών «εις δύο ομάδας» και τις άκαρπες προσπάθειες κάποιων καθηγητών για «συμφιλίωσή» τους, «υπό το πρόσχημα της διεξαγωγής ανακρίσεων» (Ασημακόπουλος 2012, σ. 151-2).

Στις 13 Ιουλίου οι Ευέλπιδες εκκαθαρίζουν τη Λέσχη του ΕΜΠ από τους «Βουλγάρους» του ΕΑΜ, συγκρούονται με την ΕΠΟΝ στα Προπύλαια και πρωτοστατούν στην «εκπόρθηση» του αμφιθεάτρου της Φιλοσοφικής από τους εθνικόφρονες.

Αίθουσες του ιδρύματος μετατρέπονται σε χώρο βασανιστηρίων και συλληφθέντες φοιτητές παραδίδονται για τα περαιτέρω στην Ειδική Ασφάλεια.

Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Σταύρου Κασιμάτη, ορισμένοι τουλάχιστον από τους Ευέλπιδες επέκτειναν την αντιεαμική τους δράση και στις λαϊκές συνοικίες, με αυτοπρόσωπη ενεργό συμμετοχή στα μπλόκα της Βέρμαχτ και των Ταγμάτων Ασφαλείας («Οι παράνομοι», Αθήνα 1997, σ. 57-8).

Λιγότερο προφανείς είναι οι λόγοι που οδήγησαν στη συγκρότηση της δεύτερης συνιστώσας του αντιεαμικού πόλου στο ΕΜΠ.

Επισήμως, ο ΕΣΑΣ του Πολυτεχνείου σχηματίστηκε από πρώην μέλη του ΕΑΜ Νέων που απογοητεύθηκαν από τον έλεγχο του ΚΚΕ πάνω στο εαμικό κίνημα και την κομμουνιστική περιστολή των μεγαλοϊδεατικών συνθημάτων· σύμφωνα δε με την πρόσφατη αγιογραφική περιγραφή του Πέτρου Μακρή-Στάικου (όπ.π., σ. 216), περιέλαβε στις τάξεις του «την πλειοψηφία των σπουδαστών που αρνούνταν την υποταγή σε πολιτικές παρατάξεις» – διατύπωση κάπως οξύμωρη, βέβαια, αφού επρόκειτο για μιαν ακόμη παράταξη.

Στην πραγματικότητα, οι ρίζες αυτής της διαφοροποίησης πρέπει ν’ αναζητηθούν στις ευρύτερες κοινωνικές διεργασίες που σημειώθηκαν στην πρωτεύουσα την άνοιξη του 1943, την ανακλαστική δηλαδή συσπείρωση μιας μεγάλης μερίδας των μεσοστρωμάτων του αθηναϊκού κέντρου απέναντι στην πληβειακή απειλή που διέγνωσαν μετά τη νικηφόρα λαϊκή εξέγερση κατά της πολιτικής επιστράτευσης.

Ενας άλλος παράγοντας που πρέπει να ερευνηθεί είναι η καλλιέργεια, μέσω της πολιτικής ένταξης, πρώιμων επαγγελματικών δεσμών ανάμεσα σε μια μερίδα σπουδαστών και τα μεγάλα τεχνικά γραφεία της πρωτεύουσας ενόψει της μεταπολεμικής ανοικοδόμησης.

Σύμφωνα με έκθεση για το τεχνικό δυναμικό της χώρας που στάλθηκε τον Ιανουάριο του 1944 στην εξόριστη κυβέρνηση, από τους 3.500 μηχανικούς της Ελλάδας οι 1.500 ήταν δημόσιοι υπάλληλοι, 500 υπάλληλοι ιδιωτικών εταιρειών και 1.500 ελεύθεροι επαγγελματίες, 400 περίπου από τους οποίους έκαναν χρυσές δουλειές με τους Γερμανούς· η δύναμη του ΕΑΜ στον κλάδο υπολογιζόταν σε μόλις 20%.

Ηδη μέσα στην Κατοχή, αρκετά μέλη του ΕΣΑΣ εργάζονταν για το γραφείο Δοξιάδη πάνω στα σχέδια της μεταπολεμικής ανοικοδόμησης, συνεργασία που συνεχίστηκε και μετά την Απελευθέρωση.

Μπορούμε εύλογα να υποθέσουμε ότι στο όραμα του ΕΑΜ για μια μεταπολεμική παραγωγική ανασυγκρότηση στη βάση της σχεδιασμένης οικονομίας, που εντός του ΕΜΠ εκφραζόταν κυρίως από την πρυτανεία Κιτσίκη, αντιπαρατέθηκε μέσω ΕΣΑΣ ένας συλλογικός σχεδιασμός εξατομικευμένων μεταπολεμικών σταδιοδρομιών, βασισμένων σε κοινά (και απείρως λιγότερο επικίνδυνα) βιώματα της κατοχικής περιόδου.

Για την κυριαρχία παρόμοιων αντιλήψεων στους κόλπους των «εθνικών οργανώσεων» του Πανεπιστημίου, η ένταξη στις οποίες εκλαμβανόταν κυρίως ως ευκαιρία προσωπικής διασύνδεσης με κοινωνικά ισχυρούς «ανθρώπους οι οποίοι μπορεί να φανούν χρήσιμοι αύριον», αρκετά αποκαλυπτικό είναι άλλωστε το αδημοσίευτο ημερολόγιο του Χαράλαμπου Ροζόλη που φυλάσσεται στο ΕΛΙΑ.

Για τις αντιστασιακές προθέσεις του ΕΣΑΣ, που έμειναν ως επί το πλείστον στο επίπεδο των απλών διαθέσεων, εξαιρετικά εύγλωττες αποδεικνύονται οι αναμνήσεις του Σάκη Πεπονή.

Με εξαίρεση λιγοστούς φοιτητές που κατέφυγαν στις ανταρτοομάδες του ΕΔΕΣ, η δράση της οργάνωσης στην Αθήνα περιορίστηκε στην ανάσχεση της ΕΠΟΝ, σε μια ανεπιτυχή απόπειρα μεγαλοϊδεατικής κατήχησης (αλλά και «σωφρονισμού») των «βομβόπληκτων» εσωτερικών προσφύγων του Πειραιά που η κυβέρνηση Ράλλη είχε στρατωνίσει για προπαγανδιστικούς λόγους στη Νομική (δραστηριότητα στην οποία επιδιδόταν ταυτόχρονα και μια απροκάλυπτα δωσιλογική ομάδα της Ειδικής), τη ρίψη προκηρύξεων με «επώνυμο» αερόστατο στις αρχές Οκτωβρίου του 1944 και μια τραγελαφική απόπειρα να επιβληθεί -με εκφοβιστικούς πυροβολισμούς- «απεργία» στα μαγαζιά της Κυψέλης.

Η αλλαγή των συσχετισμών στο ΕΜΠ μέσα στο 1943 υπήρξε πάντως γεγονός. Στις αρχές του 1944, η προαναφερθείσα έκθεση προς την εξόριστη κυβέρνηση υποστηρίζει πως η δύναμη του ΕΑΜ στους σπουδαστές του ιδρύματος, από 90% το 1942, είχε πια περιοριστεί στο 30%.

Λίγο αργότερα, ο εθνικόφρων -πλέον- σύλλογος απαιτεί από τη Σύγκλητο τον αποκλεισμό οκτώ αντιπάλων του φοιτητών, προκαλώντας την αντίδραση του φιλοεαμικού πρύτανη που, αμυνόμενος, κάνει λόγο για σπουδαστικό «σοβιέτ». Η κατάσταση αυτή θα διατηρηθεί μέχρι την Απελευθέρωση, στις παραμονές της οποίας ο χώρος του ιδρύματος χρησιμοποιείται από τον ΕΣΑΣ, με την πλάτη προφανώς των Ευελπίδων και της «Χ», ως χώρος εγκλεισμού ΕΠΟΝιτών «ομήρων».

Οι αμήχανες επαφές μεταξύ ΕΠΟΝ και ΕΣΑΣ, μετά τον σχηματισμό της κυβέρνησης εθνικής ενότητας, στάθηκε αδύνατο να καρποφορήσουν.

Απεναντίας, πρόσθεσαν δύο ακόμα τραγικά θύματα στη χορεία των πεσόντων της Αντίστασης, λίγες μόνο μέρες πριν από την Απελευθέρωση: όταν ο 20χρονος σπουδαστής Νίκος Καράπαπας μίλησε στις 23/9/1944 στη Λέσχη, απευθύνοντας στους Ευέλπιδες μήνυμα της ΕΠΟΝ για συνεργασία, αυτοί τον συνέλαβαν και τον παρέδωσαν στην Ειδική Ασφάλεια, μαζί με τον συμφοιτητή του Νίκο Κυριακίδη· την επομένη τα πτώματά τους βρέθηκαν κατακρεουργημένα στο Ζάππειο.
Φαύλος κύκλος


Δύο από τους καθηγητές που στήριξαν το αντιστασιακό κίνημα του ΕΜΠ. Αριστερά ο Νίκος Κιτσίκης, δεξιά ο Αθανάσιος Ρουσόπουλος | ΤΑ ΚΟΡΙΤΣΙΑ ΤΟΥ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟΥ (2008)

Το κλείσιμο των κατοχικών λογαριασμών θα γίνει, με πολλαπλά οδυνηρό τρόπο, μετά την απελευθέρωση.

Η Σύγκλητος θ’ αντισταθεί αποφασιστικά στο πάνδημο αίτημα των ημερών για κάθαρση, υιοθετώντας στις 6/11/1944 ένα ανώδυνο γενικόλογο ψήφισμα.

Τα Δεκεμβριανά έθεσαν ωστόσο το ΕΜΠ στη δίνη του τυφώνα. Εκτός από τη μετατροπή του σε πεδίο πραγματικών μαχών, το ίδρυμα θα χάσει τρεις καθηγητές του που κρατήθηκαν ως όμηροι από τον ΕΛΑΣ – δύο από τους οποίους (ο τέως πρύτανης Ιωάννης Θεοφανόπουλος κι ο καθηγητής Σπύρος Κορώνης, διοικητής του ΙΚΑ επί Μεταξά) εκτελέστηκαν, ενώ ο τρίτος (Γεώργιος Σαρρόπουλος) πέθανε μετά τον επαναπατρισμό του από τις κακουχίες της ομηρίας.

Η τραγική αυτή εμπειρία θα μπετονάρει την αντιεαμική πλειοψηφία του διδακτικού προσωπικού και θα συνοδευτεί από τη δημόσια μεταστροφή του ΕΑΜικού καθηγητή Ρουσόπουλου, που καταδικάζει δημόσια την εμπλοκή συναδέλφων του στην επαναστατική «βαρβαρότητα» – και τις επόμενες δεκαετίες θα αναδειχθεί σε πρόεδρο του ΤΕΕ (1951-58), βουλευτή της Ενωσης Κέντρου και βραχύβιο υπουργό Δημοσίων Εργων των αποστατών.

Τέσσερις άλλοι καθηγητές (Ν. Κιτσίκης, Αχ. Παπαπέτρου, Ν. Κριτικός, Ι. Δεσποτόπουλος) απολύθηκαν μέσα στη διετία 1945-46, στο πλαίσιο της εκκαθάρισης των ΑΕΙ από το φιλοκομμουνιστικό «μίασμα».

Η τελευταία πράξη του ενδοπολυτεχνιακού εμφυλίου θα διαδραματιστεί ωστόσο πολύ αργότερα, τούτη τη φορά μεταξύ των πρώην εθνικοφρόνων.

Στη διάρκεια της χούντας, στελέχη του ΕΣΑΣ θ’ αναλάβουν κυβερνητικές ευθύνες: ο Κωνσταντίνος Παναγιωτάκης ως υπουργός Πολιτισμού (26/8/1971-25/11/1973) και Παιδείας (10-31/7/1972), ο Εμμανουήλ Φθενάκης ως υπουργός Συγκοινωνιών (10/2-28/6/1969), αναπληρωτής υπουργός Συντονισμού (28/6/1969-25/8/1971), υπουργός «άνευ χαρτοφυλακίου» (26/8/1971-30/6/1972), «παρά τω πρωθυπουργώ» (30/6-31/7/1972), Ναυτιλίας, Μεταφορών και Επικοινωνιών (31/7-16/10/1972).

Κάποιοι άλλοι θα γίνουν διοικητές ή ανώτερα στελέχη οργανισμών του Δημοσίου, τη στιγμή που παλιοί συναγωνιστές τους συντροφεύουν τους πάλαι ποτέ αντιπάλους τους στα κελιά του ΕΑΤ-ΕΣΑ και της οδού Μπουμπουλίνας.

Αυτή είναι, ωστόσο, μια άλλη, πολύ διαφορετική ιστορία...
Διαβάστε

► Μ. Ασημακόπουλος κ.ά. (επιμ.), 170 χρόνια Πολυτεχνείο. Οι μηχανικοί και η τεχνολογία στην Ελλάδα (2 τ., Αθήνα 2012, εκδ. ΕΜΠ). Τα πρακτικά επιστημονικού συνεδρίου που πραγματοποιήθηκε το 2009. Σχετικά με το θέμα μας, ξεχωρίζουν τα κείμενα της Ελένης Πασπαλιάρη για το προπολεμικό σπουδαστικό κίνημα του ΕΜΠ (τ.Α', σ. 209-19), του Μ. Ασημακόπουλου για τις γενικές συνελεύσεις των καθηγητών την πενταετία 1941-45 (τ.Α', σ. 149-61) και του Γιάννη Αντωνίου για την «τεχνοκρατική ουτοπία» του κύκλου Κιτσίκη και τους μετασχηματισμούς της, από τον Μεσοπόλεμο ίσαμε την Απελευθέρωση.

► Το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο στην Εθνική Αντίσταση 1941-44 (Αθήνα 1985, έκδ. Γραφείο Δημοσίων Σχέσεων ΕΜΠ). Πανηγυρική έκδοση. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν κυρίως τα λεπτομερή βιογραφικά των 18 σπουδαστών του ΕΜΠ που σκοτώθηκαν στη διάρκεια της Κατοχής.

► Ελένη Πασπαλιάρη, «Οι σπουδαστές του Πολυτεχνείου από την Αντίσταση στην εμφύλια διαμάχη», σε Μ. Λυμπεράτος - Π. Παπαστράτης (επιμ.), Αριστερά και πολιτικός κόσμος, 1940-1960 (Αθήνα 2014, εκδ. Βιβλιόραμα), σ. 438-48. Συνοπτική σκιαγράφηση των διαδικασιών ριζοσπαστικοποίησης και πολιτικής πόλωσης στο εσωτερικό του ΕΜΠ κατά τη διάρκεια της Κατοχής.

► Λευτέρης Ελευθερίου, Το Πολυτεχνείο και η ΕΠΟΝ Θεσσαλονίκης στα χρόνια της Κατοχής (Αθήνα 1992, εκδ. Θεμέλιο). Απομνημονεύματα του μόνου σπουδαστή του ιδρύματος που δεν εντάχθηκε στη μεταξική ΕΟΝ, μετέπειτα ιστορικού στελέχους του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος, που παρέμεινε ενεργός στον χώρο του ΕΜΠ μέχρι τα τέλη του 1942. Μια πρώτη εκδοχή των αναμνήσεών του δημοσιεύτηκε επί χούντας, με ψευδώνυμο, στο περιοδικό του ΚΚΕ Εσωτερικού (Ε. Θαλασσινός, «Σημεία των καιρών που έρχονται. Από τις παραδόσεις του φοιτητικού κινήματος», Κομμουνιστική Επιθεώρηση, τχ.4 [9-11/1973], σ. 88-96).

► Γρηγόρης Φαράκος, Μαρτυρίες και στοχασμοί, 1941-1991 (Αθήνα 1993, εκδ. Προσκήνιο). Απομνημονεύματα ενός σπουδαστή του ΕΜΠ, που από εθνικόφρων πατριώτης εξελίχθηκε σε στέλεχος της ΕΠΟΝ και επικεφαλής των φοιτητικών του ΕΛΑΣ. Η επιρροή των αναμνήσεων του Ελευθερίου είναι κάτι παραπάνω από εμφανής.

► Σταύρος Κασιμάτης, Οι παράνομοι (Αθήνα 1997, εκδ. Φιλίστωρ). Απομνημονεύματα ενός από τα πρώτα στελέχη της ΟΚΝΕ του Πολυτεχνείου, επικεντρωμένα κυρίως στην τελευταία φάση του Εμφυλίου και στα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια. Σποραδικές αναφορές στα χρόνια της Κατοχής και διόρθωση κάποιων ανακριβειών του Φαράκου.

► Φοίβος Τσέκερης, Εδώ Πολυτεχνείο στα χρόνια της Κατοχής (Αθήνα 2007, εκδ. Εντός). Αναμνήσεις ενός άλλου αγωνιστή της εποχής. Αξιοσημείωτη η μαρτυρία του για την τραγική αποτυχία της διατεταγμένης απόπειρας «συμφιλίωσης» με τους ακροδεξιούς Ευέλπιδες και για τις πρώτες μάχες των Δεκεμβριανών.

► Δανάη Αντωνοπούλου-Ψιλοπούλου, Τα κορίτσια του Πολυτεχνείου. Από τους αγώνες της Κατοχής στην αγωνία της φυλακής (Αθήνα 2008, εκδ. Βιβλιόραμα). Πανόραμα του κατοχικού κινήματος στο ΕΜΠ, ιδιαίτερα διαφωτιστικό για το γυναικείο σκέλος και τις καθημερινές, λιγότερο «ηρωικές» πτυχές του.

► Αναστάσης Πεπονής, Προσωπική μαρτυρία (Αθήνα 2001, εκδ. Προσκήνιο). Απομνημονεύματα ενός φοιτητή του κατοχικού ΕΣΑΣ, με αρκετές αναφορές στο Πολυτεχνείο. Αποκαλυπτικά για τη στοχοθεσία, τους προβληματισμούς και την πραγματική εμβέλεια της όλης κίνησης.

efsyn.gr